SOKAK SOSYAL HİZMETİ VE ADLİ SOSYAL HİZMET - Deneme Sınavı - 26

İnsan haklarının gelişimi ve toplumları etkisi altına alan pek çok değişime paralel olarak ceza adaleti sisteminde de değişim ve dönüşüm yaşanmıştır. Bu dönüşüm ise pozitivist bir bakış açısını sağlamıştır. Pozitivist yaklaşım, suç davranışının kaynağının dış kaynaklardan etkilendiğini kabul eder ve bu nedenle suçu önlemek için suçluların tedavi edilmesi gerektiğini söyler. Klasik ekolün aksine, pozitivistler suçlu davranışın biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin bir sonucu olarak ortaya çıktığını savunurlar. Pozitivist yaklaşımın temsilcilerinden biri olan Lombroso’ya göre suçlulara yönelik geliştirilen cezaların amacı, onları cezalandırmak yerine onları rehabilite etmeye yönelik olmalıdır. Lombroso, suçluluğun insan davranışının bilimsel incelemesi ile çözüme kavuşturulabileceğini öne sürmüştür.

Klinik oryantasyonlu sosyal hizmet uzmanları evlat edinmenin yasal süreçlerinde, ailevi hakların sonlandırılmasında (velayetin kaldırılması), yaşlı bakımında, özürlü hakları konusunda, zorunlu tedavilerde (madde bağımlısı bireylerin tedavi süreci gibi), aile ve çocuk mahkemelerinde, denetimli serbestlik hizmetlerinde gerek dünyada gerekse ülkemizde uzun yıllardır çalışmaktadır.

Sosyal Hizmet Sözlüğü (Baker, 1999)’nde adli sosyal hizmet “Yasalarla, yasal konularla ve davalarla, hem ceza hem suç adaleti sistemleri içinde ilgilenen ve çocuk refahı, çocuk velayeti, boşanma, suça itilen çocuklar, akrabaların sorumluluğu, refah hakları, zorunlu tedavi programları ve yasal yeterlilik konularını içeren uzmanlık alanıdır.” şeklinde tanımlanmıştır.

Fiili işlediği sırada on iki yaşını doldurmamış olan çocukların ceza sorumluluğu yoktur.

Adli sosyal hizmetin köklerinin 1601 Elizabeth Yoksullar Yasası’na kadar uzandığı bilinmektedir (Maschi & Killian, 2011). Yoksullar Yasası, sosyal hizmet alanındaki ilk yasalardan biridir ve ilkel anlamda yoksullara devlet tarafından yapılacak yardımları tanımlaması nedeniyle sosyal hizmet alanı için önemli bir yasa olarak kabul edilmektedir. Vatandaşlara yönelik yasal süreçleri tanımlıyor olması nedeniyle de adli sosyal hizmetin başlangıç noktası olarak düşünülebilir

Değerlendirme Raporu (Sosyal İnceleme Raporu): Sosyal hizmet uzmanlarının en çok yazdığı rapor türüdür. Başta çocuk mahkemesinde olmak üzere sosyal hizmet uzmanı mahkemeye sunmak için sosyal inceleme raporu hazırlar. Sosyal inceleme raporu bireyi biyo, psiko, sosyal açıdan inceleyen ve değerlendiren bir rapordur. Raporda odak bireydir. Bireyi sistem ve ekolojik yaklaşım olmak üzere temel sosyal hizmet yaklaşımları çerçevesinde değerlendirir. Çocuk mahkemelerinde hazırlanan SİR’ler, aynı zamanda sosyal hizmet uygulamasının raporlaştırılmasıdır. SİR’in “mahkemenin daha etkili hüküm vermesine yardımcı olmak üzere, mesleki eğitim almış sosyal hizmet uzmanı tarafından hazırlanan kapsamlı ve yansız bir doküman” olarak tanımlanır.  Adli sosyal hizmet uygulamalarının gelişmiş olduğu ülkelerde mahkemeler tarafından istenen sosyal inceleme raporları yalnızca sosyal hizmet uzmanları tarafından yazılmaktadır. Ülkemizde durum çok daha farklıdır. Mahkemelere 2009 yılından itibaren sosyal çalışma görevlisi kadrosu adı altında alınan öğretmen, sosyolog vb. meslek grupları, sosyal inceleme raporu yazmaktadır. Bu durumda sosyal hizmet alanında yetkin olmayan meslek grupları adli süreçte rol almakta ve uygulamada pek çok hatanın yapılmasına neden olmaktadır

Adli sosyal hizmet uzmanının rollerini özetle altı başlıkta ele almak mümkündür:

A seçeneği İşverenler ve İş Arkadaşlarına Karşı Etik Sorumluluklar, B ve C seçeneği Ulusal Adli Sosyal Hizmet Örgütü’ne Karşı Etik Sorumluluklar,  De seçeneği Topluma Karşı Etik Sorumlulukları ifade etmektedir. 

Gizliliği korumak müracaaatçılara karşı etik sorumluluklardan biridir.

Türkiye’de ise adli sosyal hizmet uygulamaları başlangıç aşamasında olup ülkemizdeki adli uygulama alanlarının ceza infaz kurumlarında, mahkemelerde, denetimli serbeslik uygulamasında, mağdur hakları birimlerinde ve emniyete bağlı çocuk şube müdürlüklerinde olduğunu söyleyebiliriz. Ülkemizde ise ilk çocuk mahkemesi 1987 yılında Ankara’da kurulmuştur. Mahkemelerde sosyal hizmet uzmanı çalıştırılma zorunluluğu ise 2005 yılından sonra başlamıştır. Son yıllarda Adalet Bakanlığının ülkemizde yeterince sosyal hizmet uzmanı olmamasını gerekçe göstererek sosyal çalışma görevlisi adı altında başta öğretmen olmak üzere sosyolog ve aile ve tüketici bilimleri mezunlarını sosyal hizmet alanında istihdam ettiği görülmektedir. Sosyal hizmet alanında mesleki bilgi ve beceriye sahip olmayan bu grupların adli sosyal hizmet uygulaması yapması doğru olmayan bir uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır. Ceza infaz kurumlarında (cezaevi) psiko sosyal servis biriminde sosyal hizmet uzmanı çalışmaktadır.

Fiziksel gelişimleri risk altındadır: Karşılaştıkları temel fiziksel gelişim riskleri; barınma (soğukta kalma, yeterli şekilde korumayan giysiler), güvenlik (çeteler, suç işleyenler, yetişkin evsizler tarafından fiziksel şiddete maruz kalma) ve beslenmeye (yeterli ve dengeli beslenememe) ilişkin riskler ile hastalıklar, uçucu ve uyarıcı madde kullanma gibi riskler taşımaktadırlar. Bu risklere karşı beslenme ve barınmaya karşı becerikliliği ve grup içinde kaynakların paylaşılmasını, güvenlik konusunda da grup üyelerinin yardımlaşması ve dayanışmasını geliştirmişlerdir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Türkiye’de ceza infaz kurumları ve denetimli serbestlik müdürlükleri ile ilgili görevleri Adalet Bakanlığı’na bağlı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü yerine getirmektedir

Hükümlü; mahkemelerce yapılan yargılama sonunda ceza hükmü verilmiş, hüküm giymiş, mahkûm (TDK), Tutuklu; kanun yoluyla hürriyetlerinden alıkonularak bir yere kapatılan kimse, tutuk, mevkuf (TDK), Suça Sürüklenen Çocuk; kanunlarda suç olarak tanımlanan bir fiili işlediği iddiası ile hakkında soruşturma veya kovuşturma yapılan ya da işlediği fiilden dolayı hakkında güvenlik tedbirine karar verilen çocuğu, Çocuk Hükümlü ve Tutuklu; 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nda belirtilen 12-18 yaş grubu suça sürüklenen ve ceza infaz kurumunda bulunan çocuk hükümlü ve tutukluları, Hükümlü-Tutuklu Ailesi; ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlü-tutukluların dışarıda bulunan anne-baba, eş, çocuk kardeş ve diğer yakınlarını ifade etmektedir.

Ceza infaz kurumlarında görev yapan psikolog ve sosyal hizmet uzmanları kuruma yeni gelen tüm hükümlü ve tutuklularla ilk 3 gün içerisinde bireysel görüşme gerçekleştirirler. Kuruma kabul süreci ile başlayan bireysel görüşmede Araştırma ve Değerlendirme Formu (ARDEF) doldurulmakta bu formun doldurulması ise 3 aşamada gerçekleşmektedir. UYAP (Ulusal Yargı Ağı Projesi kapsamında geliştirilen bilgi-işlem sistemi) üzerinden öncelikle kurum kabul memuru sonra psikososyal yardım servisinde görevli infaz ve koruma memuru ve en son psikososyal yardım servisi uzmanının ARDEF formunu doldurmasıyla sistem tamamlanmakta ve sonucunda her hükümlü tutuklu için bir bireysel psikososyal müdahale programı çıkmaktadır.

Yapılandırılmış Ruhsal Değerlendirme ve Müdahale Programı (YARDM) yetişkin hükümlü-tutuklular için ruhsal ve davranışsal sorunların tespit edilerek bu sorunlara ilişkin mesleki görüşmelerde psikososyal müdahale yapılmasını sağlayan uygulamaları içermektedir. Ceza infaz kurumlarında en sık görülen 26 farklı ruhsal ve davranışsal sorun için “Ruhsal Sorunlara Bireysel Müdahale Uygulama Rehberi” eşliğinde psikolog ve sosyal hizmet uzmanları görüşmelerini gerçekleştirmektedir.

YARDM kapsamında gerçekleştirilen görüşmeler ARDEF sonrası çıkan sonuçlara göre psikososyal yardım servisi tarafından yürütülen görüşmelerdir. Yetişkin hükümlütutuklular için ARDEF’ten çıkan sonuçlara göre kişinin hangi bireysel görüşme programına alınacağı ve bu görüşmelerin genel hatları ile içeriği ve sayısı Bireysel Müdahale Uygulama Rehberinden takip edilmekte, rehberde yer alan bireysel görüşmeler gerçekleştirilmekte ve bireysel görüşme sonucu görüşmeyi gerçekleştiren psikolog ya da sosyal hizmet uzmanı tarafından UYAP’a işlenmektedir.

Destekleyici çalışma mesleki görüşmenin her aşamasında kullanılabilecek
bir yöntemdir. Sosyal hizmet uzmanı tarafından günlük görüşme dilekçeleri olan, bireysel
desteğe ihtiyacı tespit edilen ve diğer birimlerce yönlendirilen hükümlü ve tutuklular bireysel görüşmelere alınmaktadır

Sosyal hizmet uzmanları ceza infaz kurumlarında birlikte çalıştıkları ve sorunları çözüme ulaşan hükümlü ve tutuklularla elde edilen olumlu gelişmelerin kalıcı olması amacıyla aylık görüşme seanslarını bir süre devam ettirerek erişilen durumu değerlendirmekte ve erişilen durumu sürdürebilmek için danışmanlık vermektedir

Önce Düşün Programı Bu program, hükümlülere yönelik olarak hazırlanmış 23 oturumdan oluşan bir programdır. Programda, problemler hakkında düşünme ve gerçek yaşam koşullarında sorun çözme becerilerinin geliştirilmesi, bu becerilerin suç oluşturan davranış sorununa uygulanması ve gelecekteki suç oluşturan davranış riskinin azaltılmasına yardımcı olmak amaçlanmaktadır.

Suça Sürüklenen Çocuk; kanunlarda suç olarak tanımlanan bir fiili işlediği iddiası ile hakkında soruşturma veya kovuşturma yapılan ya da işlediği fiilden dolayı hakkında güvenlik tedbirine karar verilen çocuğu tanımlamaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Hükümlü-Tutuklu Ailesi; ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlü-tutukluların dışarıda bulunan anne-baba, eş, çocuk kardeş ve diğer yakınlarını tanımlamaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Önce Düşün Programı
Bu program, hükümlülere yönelik olarak hazırlanmış 23 oturumdan oluşan bir programdır. Programda, problemler hakkında düşünme ve gerçek yaşam koşullarında sorun çözme becerilerinin geliştirilmesi, bu becerilerin suç oluşturan davranış sorununa uygulanması ve gelecekteki suç oluşturan davranış riskinin azaltılmasına yardımcı olmak amaçlanmaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Güvenli Davranış Programı (Buradayım)
Çocukların kendilerini sağlıklı ortaya koymaları, güvenli davranış sergilemeleri için temel yaşam becerilerini kazanmaları ve geliştirmeleri (atılganlık) ve tahliye sonrası yeniden suça sürüklenme olasılıklarını düşürmeyi hedeflemektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.