SOKAK SOSYAL HİZMETİ VE ADLİ SOSYAL HİZMET - Deneme Sınavı - 5

Dünya’da adli sosyal hizmet uygulamaları çocuk mahkemelerinin kurulması ile başlamıştır. Ülkemizde ise ilk çocuk mahkemesi 1987 yılında Ankara’da kurulmuştur. Mahkemelerde sosyal hizmet uzmanı çalıştırılma zorunluluğu ise 2005 yılından sonra başlamıştır

Adalet sistemi; içinde hukuk, adalet, eşitlik gibi sistemleri barındıran bir bütün olarak ele alınmaktadır. Bu noktada adalet toplumların güvencesi olarak karşımıza çıkan önemli bir kavramdır. Her toplum, içinde yaşayan üyeleri için bir tanımlama yapar ve çeşitli kurallar oluşturur. Bu kurallara toplumsal normlar denir. Ceza adaleti sistemi de yüzyıllar boyu geliştirilen normların sonucunda oluşmuş, toplumun kabul ettiği ve etmediği davranışlar belirlenmiş ve toplumlar için kabul edilmeyen davranışlar cezalandırılmıştır. Suç ve ceza kavramının temel alındığı yöntem de klasik ceza sistemi olarak tanımlanmıştır. Klasik cezalandırma sistemine göre; ceza, suçun toplumda yarattığı düzensizlikle orantılı ve şahsi olmalıdır. Ceza korkutucudur ve toplumda suç işleme eğiliminde olan kişileri caydırma özelliği taşımalıdır. Ceza adaleti sisteminde değişim ve dönüşüm yaşanmıştır. Bu dönüşüm pozitivist bir bakış açısını sağlamıştır. Pozitivist yaklaşım, suç davranışının kaynağının dış kaynaklardan etkilendiğini kabul eder ve bu nedenle suçu önlemek için suçluların tedavi edilmesi gerektiğini söyler. Klasik ekolün aksine, pozitivistler suçlu davranışın biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin bir sonucu olarak ortaya çıktığını savunurlar.

Fiili işlediği sırada on iki yaşını doldurmamış olan çocukların ceza sorumluluğu yoktur.

Adli alanda yapılan uygulamalara adli sosyal hizmet denilmekte ve adli sosyal hizmet, toplumun yasal ve insani hizmet sistemleri arasında bağlantı kuran özel bir mesleki alanı olmakla birlikte uzmanlık gerektiren bazı aktiviteleri gerektirmektedir. Örneğin bu alanda çalışan profesyonellerin; çocuk istismarı ve ihmali, suça yönelme, boşanma, ebeveyn sorumluluklarını yerine getirememe gibi durumları tespit edebilmek amacıyla özel bilgi ve beceriye sahip olması beklenmektedir. Ayrıca mahkemeye bilirkişi olarak sunması gereken raporları yazmak da özel bilgi ve beceriler arasında yer almaktadır.

1987 yılında ülkemizde ilk çocuk mahkemesi kurulmuştur, 2005 yılında ise mahkemelerde sosyal hizmet uzmanı çalıştırma zorunluluğu gelmiştir. Ülkemizde Adalet Bakanlığı bünyesinde Mağdur Hakları ile ilgili birim 2014 yılında kurulmuştur.

Sosyal hizmet uzmanları ceza infaz kurumlarında suç işlemiş bireylerin yeniden topluma kazandırılmaları amacıyla ceza infaz sistemi içerisinde de çeşitli çalışmalar yürütürler. Uzmanlar kişisel kaynaklardan yoksun olan mahkûmların topluma yeniden dâhil olmalarını kolaylaştırıcı olarak çalışabilir (tahliye sonrası topluma uyum programları) veya bir suçun mağduruna yardım edebilir. Ülkemizdeki duruma bakıldığında, 2014 yılı itibariyle Adalet Bakanlığında;

-Ceza İnfaz Kurumları (Taşra): 182

- Denetimli Serbestlik: 80

- Aile Mahkemesi: 143

- Çocuk ve Çocuk Ağır Ceza Mahkemeleri: 79

- Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü: 1

- Mağdur Hakları Daire Başkanlığı:3

- Eğitim Daire Başkanlığı: 2

- Arabuluculuk Daire Başkanlığı: 2

olmak üzere toplam 493 sosyal hizmet uzmanının çalıştığı görülmektedir.

Suçu önlemeye yönelik yüksek maliyetli uygulamalardan sonra, yeniden suç işleme eğiliminin azaltılması konusunda saptamalar şu şekilde özetlenebilir:

- Tek başına cezalandırma suçu önlememektedir, ıslaha yönelik tedavi hizmetleri geliştirilmelidir.

- Suçlunun özelliklerini değerlendiren klinik ve psikolojik uygulamalar eşliğinde, cezai yaptırımlarla ıslah hizmetleri yararlı olabilir.

- Uygun ıslah tedavi hizmetinin sağlanması suçluların ihtiyaçlarına duyarlı değerlendirmelere bağlıdır.

Sophocles içgüdü, öğrenme ve bunların suç ile ilişkilerini gözlemlemiştir. Platon tarafından M.Ö. 4. yüzyılda gerçekleştirilen “Cumhuriyet” (The Republic) adlı çalışmada beyaz yaka suçluluğu ele alınmıştır. Tıbbın kurucusu olarak kabul edilen Hipokrat ise özellikle karakter ve beden tipleri arasındaki ilişkilere dikkat çekmiştir. Orta Çağ’a gelindiğinde Thomas Aquinas, suçların birçoğunun kökeninin insan ihtirasları olduğunu gözlemlemiş ve yoksulluğun suça zemin hazırlayabilecek önemli bir etmen olduğunu belirtmiştir. Thomas Moore, Montesquieu, Voltaire, Rousseau, Bentham gibi yazarlar ise suçu sosyal bir olay sayan görüşler sunmuşlardır.

“Kriminoloji” terimi, diğer bir deyişle suç bilimi, ilk olarak Fransız bir doktor olan Topianard tarafından kullanılmış olup bu isimle yayımlanan ilk eser ise 19. yüzyılda yaşamış olan Garofalo tarafından kaleme alınmıştır. Alfonso de Candolle ve Villerme 1830 ve 1831 yıllarında, Quetelet ve Andre Guerry ise 1835 yılında suça ilişkin istatistikleri kapsayan incelemeler yapmışlardır. Parent ve Duchaftelet insan ticaretini tıp, antropoloji ve sosyoloji açısından ele almışlardır. Maudsley de 1860 yılında suç ve akıl hastalıkları ya da anormal davranışlar arasındaki ilişkileri inceleyen bir eser yayınlamıştır. 1868 yılında Prosper Despine,“Psychologie Naturelle” isimli eserinde suça sürüklenen çocuk ve ergenler konusunu ele almıştır. On dokuzuncu yüzyılda suçun sosyolojik etmenleri üzerindeki çalışmalar Tarde, Lacassagne ve Joly tarafından gerçekleştirilmiştir.

Klasik ekol, kişilerin suç davranışında bulunabileceğini, bu davranışların ceza korkusu ile kontrol edilebileceğini ve kişilerin ancak bu şekilde toplumun düzenine, kanunlarına saygılı olabileceğini belirtmektedir. Klasik ekolde en çok yer alan isimler; Cesare Beccaria ve Jeremy Bentham’dir. Neoklasik ekole göre ceza, suçluya değil suça uygun olmalıdır. Neoklasik ekol temsilcileri, klasik ekolun ortaya koyduğu cezaları oldukça sert bulmuşlar ve klasikçilere ağır eleştiriler getirmişlerdir. Pozitif ekole göre suçlu davranış; bireyin özgür iradesi dışında, tamamen biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Bu ekolün en önemli temsilcileri; Cesera Lombroso, Enrico Ferri ve Raffaele Garofalo’dur. Coğrafi ekol, sosyal koşulların ve içinde yaşanılan coğrafi etmenlerin suç davranışı üzerinde etkili olduğu görüşüne dayanır. Bu ekolün en bilinen isimleri; Montesquieu, Adolph Quetelet ve Guerry’dir.

Bireysel teoriler suça ilişkin olarak ortaya atılan ilk teoriler olup suçu tek nedenle açıklamaya çalışır. İlk teoriler; klasik ekol, neo klasik ekol, pozitif ekol ve coğrafik ekol olarak bilinmektedir. Sosyolojik teoriler başlığı altında sosyal yapı ve sosyal süreç teorileri incelenmektedir. Anomi/Gerilim Teorisi sosyal yapı teorilerinden biridir.

Anomi/Gerilim Teorileri, Alt Kültür Teorileri ve Sosyal Düzensizlik Teorisi Sosyolojik teorilerde Sosyal Yapı Teorileri başlığı altında yer alırlar. Ancak Sosyal Öğrenme Teorisi Sosyal Süreç Teorileri kapsamında yer alır.

Biyolojik yapı ile suçluluk arasındaki ilişkiler William A. Sheldon tarafından da araştırılmıştır. Sheldon suçun biyolojik faktörlerle ilişkisini konu edinen araştırmasında “davranış yapının işlevidir” görüşünden hareket etmiş ve insanları beden yapılarına göre üç gruba ayırmıştır. Endomorf tip bireyler; yuvarlak bedenli, kısa, küçük kemiklidir. Ektomorf tip bireyler; hassas, nazik, ince uzun, düşük omuzlu, küçük yüzlüdür. Mezomorf tipli bireyler ise kemikli, geniş göğüslü, adaleleri gelişmiş atletik özelliklere sahiptir ve Sheldon’a göre suç işleyenler en çok bu gruptan çıkmaktadır.

Etiketleme teorisyenlerine göre suç sosyal etkileşimin bir ürünüdür ve kişiler çevrelerindeki bireyler tarafından etiketlendikleri için sapmış veya suçlu olurlar (Bal, 2003). Tannenbaum; toplumun, bireyin yaptığı hataları sürekli yüzüne vurmasının ve bunları sık sık gündeme getirmesinin hata yapan insanların yeni bir başlangıç yapmasına fırsat vermeyeceğini belirtir. “Sosyal Patoloji” kitabının yazarı Adwin M. Lemert de insanların hatalar yapabileceğini, hatta suç işleyebileceklerini bunun da normal bir durum olduğunu ifade etmektedir. Tannenbaum gibi Lemert de insanların suç davranışını yenilemesindeki en önemli nedenin, yaptıkları hatalar sonrasında insanlara, bir daha normale dönmelerine fırsat vermeyecek şekilde tepkiler verilmesi olduğunu belirtmiştir.

Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) ise suç türleri 5 grupta yer almıştır. Bu gruplar; uluslararası suçlar, kişilere karşı suçlar, topluma karşı suçlar, bilişim alanında suçlar, millete ve devlete karşı suçlar olarak ele alınmıştır. Narkotik suçları tek başına bir kategori olarak ele alınmamıştır.

Soykırım ve insanlığa karşı suçlar, göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti suçları uluslararası suçlar kategorisindedir. Hayata karşı suçlar (yaşamı tehdit etme), vücut dokunulmazlığına karşı suçlar, işkence ve eziyet, koruma, gözetim, yardım veya bildirim yükümlülüğünün ihlali, çocuk düşürtme, düşürme veya kısırlaştırma, cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar, hürriyete karşı suçlar, şerefe karşı suçlar, özel hayata ve hayatın gizli alanına karşı suçlar, mal varlığına karşı suçlar kişilere karşı suçlar kategorisindedir. Örgütsel (organize) suçlar, genel tehlike yaratan suçlar, çevreye karşı suçlar, kamunun sağlığına karşı suçlar, kamu güvenine karşı suçlar, kamu barışına karşı suçlar, ulaşım araçlarına veya sabit platformlara karşı suçlar, genel ahlâka karşı suçlar, aile düzenine karşı suçlar, ekonomi, sanayi ve ticarete ilişkin suçlar topluma karşı suçlar kategorisindedir. Bilişim sistemine izinsiz girme, sistemi engelleme, bozma, verileri yok etme veya değiştirme, banka veya kredi kartlarının bilişim yoluyla kötüye kullanılmasına yönelik suçlar bilişim alanında suçlar kategorisindedir. Kamu idaresinin güvenilirliğine ve işleyişine karşı suçlar, adliyeye karşı suçlar, devletin egemenlik alametlerine ve organlarının saygınlığına karşı suçlar, devletin güvenliğine karşı suçlar, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, millî savunmaya karşı suçlar, devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk, yabancı devletlerle olan ilişkilere karşı suçlar ise millete ve devlete karşı suçlar kategorisindedir.

Türkiye’de 2000 yılında suçun sosyal ve ekonomik nedenlerini belirlemeye yönelik yatay kesit analizi ile 81 ilde yapılan çalışmada; gelir düzeyi, işsizlik, göç oranı, eğitim seviyesi ve nüfus yoğunluğu, doğum hızı gibi demografik unsurlar ile şehirleşmenin suç işlemeyi etkileyen temel ve önemli faktörler olduğu belirlenmiştir. Düşük zeka düzeyi de etkileyen faktörler arasında yer almaktadır ancak bu araştırmanın temel ve önemli sonuçları arasında yer almamaktadır.

Kriminoloji bilimine anomi kavramını kazandıran Durkheim’dır.

Baskın statü kavramı damgalama teorisinin içinde yer almaktadır.

Biyolojik teoriler, suç davranışını açıklamada biyolojik faktörleri temel almaktadır. Biyolojik teorisyenler, insanlardaki suç eğilimini biyolojik ve genetik özelliklere bağlayarak bazı insanların suçlu olarak doğdukları görüşünü temel almakta, çevresel koşulları biyolojik gücü etkilemekte olan bir potansiyel olarak görmektedir.