SOKAK SOSYAL HİZMETİ VE ADLİ SOSYAL HİZMET - Deneme Sınavı - 7

Adli sosyal hizmet uzmanının rollerini özetle altı başlıkta ele almak mümkündür:
• Danışmanlık: Psikososyal danışmanlık, arabuluculuk ve grup danışmanlığı
• Rapor Yazmak: Mahkeme raporları, sosyal inceleme raporları
• Vaka Yöneticiliği
• Araştırmacılık ve değerlendiricilik
• Savunuculuk: Vakaları veya yasaları savunmak
• Bilirkişilik: Mahkeme de tanıklık, uzmanlık alanı ile ilgili rapor yazmak

A,C,D ve E seçeneğinde verilen ilkeler, İşverenler ve İş Arkadaşlarına Karşı Etik Sorumluluklar başlığı altındandır. B seçeneğindeki verilen ilke ise Ulusal Adli Sosyal Hizmet Örgütü’ne Karşı Etik Sorumluluğun 7. ilkesidir.

Topluma Karşı Etik Sorumluluk

• İlke 36. Adli sosyal hizmet uzmanının, adli sosyal hizmet uygulamalarına ilişkin mevzuatı etkileme, değiştirme konusunda bir yükümlülüğü vardır.
• İlke 37. Adli sosyal hizmet uzmanı, adli sosyal hizmetin bütün insanlara eşit ölçüde verilmesi için kaliteli hizmeti ve yüksek standartları destekleyecektir.
• İlke 38. Adli sosyal hizmet uzmanı, yalan yere yemin etmeyecektir.
• İlke 39. Adli sosyal hizmet uzmanı görevlerini veya sorumluluklarını, bu görevleri yerine getirme veya sorumlulukları kabul etme konusunda yetkin olmayan hiç kimseye devretmeyecektir.
• İlke 40. Adli sosyal hizmet uzmanı, profesyonel bilgi ve becerilerini kamuoyunun iyiliğini bozacak hiçbir girişimde kullanmayacaktır.

Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğünün resmî web sayfasında yayımlanan istatistiklere göre 1994 yılında tutuklu ve hükümlü sayısı 38.931 iken bu rakam 2014 yılında 158.837’ye yükselmiştir. Bu da son 20 yılda tutuklu ve hükümlü sayısında yaklaşık %400 oranında bir artışın meydana geldiğini göstermektedir.

Uluslararası Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği’ne göre sosyal hizmet mesleğinin temel değerleri (a) İnsan onuru ve değeri, (b) Sosyal adalet, (c) İnsanlığa hizmet, (d) Dürüstlük ve (e) Hak olmak üzere beş başlık altında toplanmaktadır. Sosyal adalet, İnsan hakları, kolektif sorumluluk ve farklılıklara saygı ise sosyal hizmetin odağını oluşturan ilkelerdir.

Osmanlı’nın son döneminde, 1894 ve 1909’da çıkarılan “Men-i Tese’ül Nizamnamesié ile “Serseri ve Mazanna-ı Sui Eşhas Hakkında Kanun”un daha çok İstanbul sokaklarında çalışarak para kazanan hamal, satıcı ve dilenci gibi sayıları gittikçe artan yoksul ve başıboş çocukları bir ölçüde de korumayı amaçladığı anlaşılmaktadır. Sokak çocukları genel anlamda ilk kez 1950’lerde görülmeye başlanmış ancak 1980’lere gelindiğinde küreselleşmenin de bir sonucu olarak Türkiye’de yaşanan büyük sosyal değişimler nedeniyle sayıları hızla artmıştır. 1990’lar ise sokaktaki çocuk olgusunun patlama yaptığı yıllar olarak ifade edilmektedirler.

“Kendi isteğiyle çalışan çocuk yoktur.” cümlesini literatüre kazandıran Prof.Dr. Atalay Yörükoğlu’dur.

İnsan haklarının gelişimi ve toplumları etkisi altına alan pek çok değişime paralel olarak ceza adaleti sisteminde de değişim ve dönüşüm yaşanmıştır. Bu dönüşüm ise positivist bir bakış açısını sağlamıştır Positivist yaklaşım suç davranışının kaynağının dış kaynaklardan etkilendiğini kabul eder ve bu nedenle suçu önlemek için suçluların tedavi edilmesi gerektiğini söyler. Klasik ekolün aksine, pozitivistler suçlu davranışın biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin bir sonucu olarak ortaya çıktığını savunurlar. Pozitivist yaklaşımın temsilcilerinden biri olan Lombroso, suçluluğun insan davranışının bilimsel incelemesi ile çözüme kavuşturulabileceğini öne sürmüştür. Ayrıca Lombroso’ ya, suçlulara yönelik geliştirilen cezaların amacı, onları cezalandırmak yerine onları rehabilite etmeye yönelik olmalıdır.

Adli alanda yapılan uygulamalara adli sosyal hizmet denilmekte ve adli sosyal hizmet, toplumun yasal ve insani hizmet sistemleri arasında bağlantı kuran özel bir meslek alanı olmakla birlikte uzmanlık gerektiren bazı aktiviteleri gerektirmektedir. Örneğin bu alanda çalışan profesyonellerin; çocuk istismarı ve ihmali, suça yönelme, boşanma, ebeveyn sorumluluklarını yerine getirememe gibi durumları tespit edebilmek amacıyla özel bilgi ve beceriye sahip olması beklenmektedir. Ayrıca mahkemeye bilirkişi olarak sunması gereken raporları yazmak da özel bilgi ve beceriler arasında yer almaktadır. Bu alanda çalışan profesyonellerden beklenen özel bilgi ve beceriler arasında psikolojik danışmanlık yer almamaktadır. Psikolojik danışmanlık uzmanlık gerektiren ayrı bir meslektir.

Adli sosyal hizmet uzmanlarının amacı;

- aldığı mesleki eğitimle bağlantılı olarak müracaatçısının yüksek yararı için en doğru kararı almak ve onun topluma faydalı bir birey olmasına yardım etmek,

- insanların kişisel ve sosyal ihtiyaçları konusunda hukuk profesyonellerine (avukat, hâkim, savcı) bilgi vermek,

- Meslektaşlarını yasal mevzuat hakkında bilgilendirmek olarak sıralanabilir. Bireyin doğasında var olan gücünü harekete geçirip fonksiyonelliğini artırmak ve toplum refahına katkıda bulunmak ise sosyal hizmetin amacı olarak tanımlanabilir.

Adli sosyal hizmet uzmanlarının amacı;

- aldığı mesleki eğitimle bağlantılı olarak müracaatçısının yüksek yararı için en doğru kararı almak ve onun topluma faydalı bir birey olmasına yardım etmek,

- insanların kişisel ve sosyal ihtiyaçları konusunda hukuk profesyonellerine (avukat, hâkim, savcı) bilgi vermek,

- Meslektaşlarını yasal mevzuat hakkında bilgilendirmek olarak sıralanabilir. Bu amaçlar çerçevesinde adli sosyal hizmet sisteminde görev alan sosyal hizmet mesleği çeşitli yollarla yasal otoritelere yardım etmektedir. Adli sosyal hizmet alanında çalışan profesyonellerin; mahkemeye veya müfettişlere bilgi sağlamak amacıyla görgü şahitler ve suç kurbanları ile görüşmeleri, avukatlara süreç ile ilgili olarak danışmanlık vermeleri, ruhsal sorunları olan bireylerin ceza sorumluluklarının belirlenmesi konusunda çalışmaları ve mahkemede bilirkişi olarak görev almaları buna örnek olarak gösterilebilir.

Ülkemizde 2014 yılı itibariyle Adalet Bakanlığında;

- Ceza İnfaz Kurumları (182),

- Denetimli Serbestlik (80),

- Aile Mahkemesi (143),

- Çocuk ve Çocuk Ağır Ceza Mahkemeleri (79),

- Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü (1),

- Mağdur Hakları Daire Başkanlığı (3),

- Eğitim Daire Başkanlığı (3)

- Arabulucuk Daire Başkanlığı (2) olmak üzere sekiz birimde toplam 493 sosyal hizmet uzmanı çalışmaktadır. Ceza İnfaz Kurumlarında toplam 182 sosyal hizmet uzmanı görev yapmaktadır ve en çok sosyal hizmet uzmanı bu biriminde görev almaktadır.

Adli sosyal hizmetin köklerinin 1601 Elizabeth Yoksullar Yasası’na kadar uzandığı bilinmektedir. Yoksullar Yasası, sosyal hizmet alanındaki ilk yasalardan biridir ve ilkel anlamda yoksullara devlet tarafından yapılacak yardımları tanımlaması nedeniyle sosyal hizmet alanı için önemli bir yasa olarak kabul edilmektedir. Vatandaşlara yönelik yasal süreçleri tanımlıyor olması nedeniyle de adli sosyal hizmetin başlangıç noktası olarak düşünülebilir.

Amerikan Ulusal Adli Sosyal Hizmet Örgütü’ne göre adli sosyal hizmet uygulamacılarının

- Ulusal Adli Sosyal Hizmet Örgütü’ne,

- işverenler ve iş arkadaşlarına,

- müracaatçılara

- topluma karşı olmak üzere toplam 40 maddeden oluşan sorumlulukları yer almaktadır. Buna göre adli sosyal hizmet uygulayıcılarının dört gruba karşı sorumlulukları yer almaktadır.

Ülkemizde ilk çocuk mahkemesi 1987 yılında Ankara’da kurulmuştur. Mahkemelerde sosyal hizmet uzmanı çalıştırılma zorunluluğu ise 2005 yılından sonra başlamıştır.

Adli sosyal hizmet uzmanının rolleri ve sorumlulukları şu şekilde özetlenebilir:

- Danışmanlık: psikososyal danışmanlık, arabuluculuk ve grup danışmanlığı,

- Rapor Yazmak: Mahkeme raporları ve sosyal inceleme raporları,

- Vaka Yöneticiliği,

- Araştırmacılık ve değerlendiricilik,

- Savunuculuk: vakaları veya yasaları savunmak

- Bilirkişilik: Mahkeme de tanıklık, uzmanlık alanı ile ilgili rapor yazmak. Buna göre adli sosyal hizmet uzmanlarının altı temel rolünün olduğu söylenebilir.

Belli bir durumda toplum içinde nasıl davranılması gerektiğini gösteren ve yaptırım gücü taşıyan kurallar sistemine toplumsal norm denir.

Adli sosyal hizmet uzmanının en önemli etik sorumluluğu müracaatçıya ait bilgilerin gizliliğini sağlamaktır.

Ülkemizde Adalet Bakanlığı bünyesinde Mağdur Hakları ile ilgili birim 2014 yılında kurulmuştur.

Günümüzde adli sosyal hizmet alanının gelişme göstermesinde kamuoyunun faillerin değişebileceğine inanması etkili olmuştur.