SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU

Türk kanun koyucusu 6111 sayılı Kanun’la değişiklik yapılmadan önce “sosyal sigortada teklik ilkesi”ni benimsemiş iken söz konusu Kanun’la yapılan değişiklikten sonra sigortalıların birden fazla sigortalılık türüne göre sigortalı olmalarına olanak tanımıştır.

Hem malullük hem de yaşlılık aylığına hak kazanan sigortalıya, bu aylıklardan
yüksek olanı, aylıklar eşitse yalnız yaşlılık aylığı (m.54/I,a,1),
• Malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı ile birlikte ölen eşinden dolayı da
aylığa hak kazanan sigortalıya her iki aylığı (m.54/I,a,2),
• Ana ve babasından ayrı ayrı aylığa hak kazanan çocuklara, yüksek olan aylığın
tamamı, az olan aylığın yarısı (m.54/I,a,3),
• Birden fazla çocuğundan aylığa hak kazanan ana ve babaya en fazla ödemeye
imkân veren ilk iki dosyadan yüksek olan aylığın tamamı, düşük olan aylığın yarısı
(m.54/I,a,4),
• Hem eşinden hem de ana ve/veya babasından ölüm aylığına hak kazananlara tercihine göre eşinden ya da ana ve/veya babasından bağlanacak aylığı (m.54/I,a,5),
• Kanun’a göre vazife malullüğü aylığı almakta iken tekrar sigortalı olanlardan
hem vazife malullüğüne hem de malullük aylığına hak kazananlara bu aylıklardan yüksek olanı, aylıkları eşitse yalnızca vazife malullüğü aylığı, bunlardan hem
vazife malullüğü hem de yaşlılık aylığına hak kazananlara, bu aylıkların her ikisi
(m.54/I,a,6),
• Evliliğin ölüm nedeniyle sona ermesi durumunda sonraki eşinden de aylığa hak
kazananlara tercih ettiği aylığı bağlanır (m.54/I,a,7).

Kısa Vadeli Sigorta Kolundan Bağlanacak Gelirlerde
5510 sayılı Kanun’a göre
• Sürekli iş göremezlik geliriyle birlikte ölen eşinden dolayı da gelire hak kazanan eşe
her iki geliri (m.54/I,b,1),
• Ana ve babadan ayrı ayrı gelire hak kazananlara, yüksek olan gelirin tamamı, az
olanın yarısı (m.54/I,b,2),
• Birden fazla çocuğundan gelire hak kazanan ana ve babaya, en fazla ödemeye
imkân veren ilk iki dosyadan yüksek olan gelirin tamamı, düşük olan gelirin yarısı
(m.54/I,b,3),
• Hem eşinden hem de ana ve/veya babasından ölüm gelirine hak kazananlara, tercihine göre eşinden ya da ana ve/veya babasından bağlanacak geliri (m.54/I,b,4),
(06.08.2003 tarihinden önce hak sahibi kız çocuklarına bağlanacak gelir ve aylıklar
açısından farklı bir düzenleme için bkz. 506 sayılı Kanun geç. m.91, ayrıca bkz.
YHGK, T. 21.03.2012, E. 2012/21-21, K. 2012/223),
• Evliliğin ölüm nedeniyle sona ermesi durumunda sonraki eşinden de gelire hak
kazananlara tercih ettiği geliri bağlanır (m.54/I,b,5).

5510 sayılı Kanun’a göre sigortalıya bağlanacak aylıklar ile ölen sigortalının hak sahiplerinin
aylıklarının hesabına esas tutar, çalışma sürelerindeki her yıl için 82. maddeye göre tespit edilen prime esas günlük kazanç alt sınırları dikkate alınarak, talep veya ölüm yılına ait ocak ayı
itibarıyla 29. maddenin ikinci fıkrasına göre belirlenen ortalama aylık kazancın % 35’inden,
sigortalının bakmakla yükümlü olduğu eşi veya çocuğu varsa % 40’ından az olamaz.

İş kazası veya meslek hastalığı sonucu başka birinin sürekli bakımına muhtaç duruma
gelen sigortalı için ödenmesi gereken sürekli iş göremezlik geliri, 82. maddeye göre tespit
edilen prime esas kazanç alt sınırının aylık tutarının % 85’inden az olamaz

Fatura bedelinin tamamı, fatura teslim tarihinden itibaren, altmış gün içinde,
sağlık hizmet sunucularına avans olarak ödenir.

5510 sayılı Kanun’a göre kendisinden aylık bağlanacak sigortalıyı veya gelir ya da aylık
bağlanmış olan sigortalıyı kasten öldürdüğü veya öldürmeye teşebbüs ettiği veya bu Kanun gereğince sürekli iş göremez hâle veya malul duruma getirdiği kesinleşmiş bir mahkeme kararı ile sabit olan kişilere gelir ve aylık ödenmez (m.56/I,a). Aynı şekilde kendisinden aylık bağlanacak sigortalıya veya gelir ya da aylık bağlanmamış olan sigortalıya
veya hak sahibine karşı ağır bir suç işlediği veya bunlara karşı aile hukukundan doğan
yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemesi nedeniyle ölüme bağlı bir tasarrufla mirasçılıktan çıkarıldığı bir mahkeme kararı ile sabit olanlara aylık bağlanmayacaktır
(m.56/I,b). Ödenmiş bulunan gelir ve aylıklar, 96. madde hükümlerine göre geri alınır.
Görüldüğü gibi maddede sadece kasten öldürme hâline yer verildiğinden kastı aşan
fiil sonucu ya da taksirle öldürme durumunda ölüm aylığı bağlanabilecektir (Güzel/Okur/
Caniklioğlu, 559; Tuncay/Ekmekçi, 2011, 417). Bunun gibi maddede mirası redde ilişkin
bir hüküm bulunmadığı için mirası ret ölüm aylığı talep hakkını etkilemeyecektir (Güzel/
Okur/Caniklioğlu, 559; Tuncay/Ekmekçi, 2011, 401-402; Uşan, 245).

Kurulun verdiği kararlara karşı ise sigortalıların iş mahkemesine dava açma hakkı Yargıtay içtihatlarıyla kabul edilmiştir (YİBK., 28.6.1976, 6/4 (R.G., 26.7.1976, 15658); Yarg.,
10. HD., 19.3.1996, 792/2228, YHD, Haziran 1996, 950; 30.9.1997, 6118/6391, YKD.,
Ocak 1998, 52-53).

kontrol muayenesini Kurumun yazılı bildiriminde belirtilen tarihten başlayarak üç ay içinde yaptıran ve malullük veya sürekli iş göremezlik hâlinin devam ettiği tespit edilen sigortalının veya aylık ya da gelir bağlanmış olan malul çocuğun kesilen aylık veya geliri, kesildiği tarihten başlanarak yeniden bağlanır.

Yersiz ödeme Kurumun hatalı işlemlerinden kaynaklanmışsa bu durumda bu ödemelerin geri alınması daha farklı kurallara bağlanmıştır. 6111 sayılı Kanun’la yapılan değişik
96. maddeye göre hatalı işlemin tespit tarihinden geriye doğru en fazla beş yıllık sürede yapılan ödemeler toplamı, ilgiliye tebliğ edildiği tarihten itibaren yirmi dört ay içinde
yapılacak ödemelerde faizsiz, yirmi dört aylık sürenin dolduğu tarihten sonra yapılacak
ödemelerde ise bu süre sonundan, itibaren hesaplanacak olan kanuni faizi ile birlikte, ilgililerin Kurumdan alacağı varsa bu alacaklarından mahsup edilir, alacakları yoksa genel
hükümlere göre geri alınır (m.96/I,b).

Türk kanun koyucusu 6111 sayılı Kanun’la değişiklik yapılmadan önce “sosyal sigortada teklik ilkesi”ni benimsemiş iken söz konusu Kanun’la yapılan değişiklikten sonra sigortalıların birden fazla sigortalılık türüne göre sigortalı olmalarına olanak tanımıştır. Bu konudaki esaslar da 53. maddede belirlenmiştir. Söz konusu maddeye göre, sigortalı aynı anda hem m.4/I/c hem de m.4/I/a ya da b bendine göre sigortalı sayılmayı gerektirecek bir faaliyette bulunuyorsa sigortalı m.4/I/c bendine göre sigortalı sayılır (m.53/I).  Bu kapsamdaki çalışmanın önce başlayıp başlamadığına ya da baskın olup olmadığına bakılmaz. Sigortalının aynı anda hem bir iş sözleşmesine göre hem de bağımsız olarak çalışması hâlinde ise m.4/I/a bendi kapsamında sigortalılık esas alınacaktır (m.53/I).

Hem malullük hem de yaşlılık aylığına hak kazanan sigortalıya, bu aylıklardan yüksek olanı, aylıklar eşitse yalnız yaşlılık aylığı;

Malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı ile birlikte ölen eşinden dolayı da aylığa hak kazanan sigortalıya her iki aylığı;

Ana ve babasından ayrı ayrı aylığa hak kazanan çocuklara, yüksek olan aylığın tamamı, az olan aylığın yarısı;

Hem eşinden hem de ana ve/veya babasından ölüm aylığına hak kazananlara tercihine göre eşinden ya da ana ve/veya babasından bağlanacak aylığı;

Evliliğin ölüm nedeniyle sona ermesi durumunda sonraki eşinden de aylığa hak kazananlara tercih ettiği aylığı bağlanır.

Sürekli iş göremezlik geliriyle birlikte ölen eşinden dolayı da gelire hak kazanan eşe her iki geliri;

Birden fazla çocuğundan gelire hak kazanan ana ve babaya, en fazla ödemeye imkân veren ilk iki dosyadan yüksek olan gelirin tamamı, düşük olan gelirin yarısı;

Ana ve babadan ayrı ayrı gelire hak kazananlara, yüksek olan gelirin tamamı, az olanın yarısı;

Evliliğin ölüm nedeniyle sona ermesi durumunda sonraki eşinden de gelire hak kazananlara tercih ettiği geliri;

Hem eşinden hem de ana ve/veya babasından ölüm gelirine hak kazananlara, tercihine göre eşinden ya da ana ve/veya babasından bağlanacak geliri bağlanır.

Sosyal sigorta uygulamasında, sosyal riskler nedeniyle ortaya çıkan kimi sorunların çözümü ayrı bir uzmanlık gerektirir. Özellikle tıbbi konularda çıkacak uyuşmazlıkların çözümü önem taşır. İşte Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun oluşturulması bu amaca yöneliktir. Yüksek Sağlık Kurulu, özellikle meslek hastalıkları listesi dışındaki herhangi bir hastalığın meslek hastalığı sayılıp sayılmaması konularında çıkabilecek uyuşmazlıkları karara bağlar.

Gelir, aylık ve ödenekler; 88. maddeye göre takip ve tahsili gereken alacaklar ile nafaka borçları dışında haczedilemez. Maddede haciz yasağının iki istisnası öngörülmüştür. İlki, Kurumun prim alacağı, diğeri ise nafaka alacağıdır. Bu alacaklar dışındaki başka bir alacak nedeniyle gelir veya aylıkların haczi mümkün değildir.  Banka ve sigorta şirketlerinin kurmuş oldukları sandıklar tarafından ödenen aylıklar da aynı hükme tabidir.

5510 sayılı Kanun’a göre sigortalıya bağlanacak aylıklar ile ölen sigortalının hak sahiplerinin aylıklarının hesabına esas tutar, çalışma sürelerindeki her yıl için 82. maddeye göre tespit edilen prime esas günlük kazanç alt sınırları dikkate alınarak, talep veya ölüm yılına ait ocak ayı itibarıyla 29. maddenin ikinci fıkrasına göre belirlenen ortalama aylık kazancın % 35’inden, sigortalının bakmakla yükümlü olduğu eşi veya çocuğu varsa % 40’ından az olamaz. Hak sahibi kimselerin aylıkları, hak sahibi bir kişi ise bu fıkraya göre hesaplanan alt sınır aylığının % 80’inden, hak sahibi iki kişi ise % 90’ından az olamaz.

Kurumun prim ve diğer alacakları ödeme süresinin dolduğu tarihi takip eden takvim yılı başından başlayarak on yıllık zaman aşımına tâbidir (m.93/II). Her ne kadar maddede on yıllık zaman aşımının başlangıcı bakımından ödeme süresinin dolduğu tarihi takip eden takvim yılı başından itibaren dense de, ardından zaman aşımı süresinin başlangıcına ilişkin özel bir düzenleme yapılmıştır. Gerçekten Kanun’a göre Kurumun prim ve diğer alacakları; mahkeme kararı sonucunda doğmuş ise mahkeme kararının kesinleşme tarihinden, Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılan tespitlerden doğmuş ise rapor tarihinden, kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatı gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelerden doğmuş ise bu soruşturma, denetim ve inceleme sonuçlarının Kuruma intikal ettiği tarihten veya bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden doğmuş ise bilgi ve belgenin Kuruma intikal ettiği tarihten itibaren, zaman aşımı on yıl olarak uygulanır

Yersiz ödemenin gelir ve aylıklardan kesilmesinde, kesintinin başlayacağı ödeme dönemi başı itibarıyla kanunî faizi ile birlikte hesaplanan borç tutarı, gelir ve aylıktan % 25 oranında kesilmek suretiyle uygulanır (m.96/IV). Böylece kanun koyucu 1/4’lük sınırla ancak alacağın alınabilmesi imkânını da kabul etmiştir. Bir nevi işçi ücretlerinin haczinde söz konusu olan 1/4’lük sınır burada da korunmuştur.

5510 sayılı Kanun’a göre Kanun’da aksine hüküm bulunmaması koşuluyla bu Kanun’un uygulanmasından doğan uyuşmazlıklar iş mahkemelerinde görülür. İş mahkemelerinin henüz kurulmadığı yerlerde ise bu davalara iş davalarına bakmakla görevlendirilmiş mahkemelerde (Asliye Hukuk Mahkemeleri) bakılacaktır. İş mahkemelerinin görevi hukuk davaları ile sınırlıdır. İdari para cezalarına yapılacak itirazlar konusunda idare mahkemeleri görevlidir.

İdari para cezaları ilgiliye tebliğ ile tahakkuk eder. Tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde Kuruma ya da Kurumun ilgili hesaplarına yatırılır veya aynı süre içinde Kuruma itiraz edilebilir. İtiraz takibi durdurur. Kurumca itirazı reddedilenler, kararın kendilerine tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde yetkili idare mahkemesine başvurabilirler. Bu süre içinde başvurunun yapılmamış olması hâlinde idari para cezası kesinleşir.