SOSYAL MEDYA VE PROPAGANDA - Deneme Sınavı - 14

Ewom herhangi bir ürün ya da hizmetin kullanıcılarının sosyal medya üzerinden deneyimlerini paylaşması anlamına gelir.

İnternet Araştırma Ajansı’nın çeşitli Avrupa ülkelerinde ve ABD’de gizli sosyal medya kampanyaları yürütmek için kurulan gizli bir Rus örgütü olduğu ileri sürülmektedir. Sahte kimlikler üzerinden çatışma ve nefret yaymayı hedeflediği iddia edilen şirketin, sosyal medyada giriştiği öne sürülen “trolleme” faaliyetinden dolayı “troll fabrikası” lakabı verilmiştir. Bu merkezin eski çalışanları ile 2014 yılında yapılan röportajlarda, şirket çalışanlarının en azından 6 Facebook hesabı olması ve günde üç gönderi yapmaları gerektiği öne sürülmüştür. Ayrıca çalışanların 10 Twitter hesabıyla günde 50 tweet attıkları iddiası da söz konusu röportajda geçen bilgiler arasındadır.

Sosyal medya, geleneksel medyadan farklı bir şekilde kullanıcılarının hem içerik üreticisi hem de içeriklerin tüketicisi (üre-tüketici) olduğu bir platform sağlamaktadır. Üre-tüketici kavramı Toffler tarafından 1980 yılında kullanılmış olan “prosumer” kavramının Türkçeleştirilmiş hâlidir (Turan, 2013). Bireylerin tüketmekte oldukları içerikleri aynı zamanda üretiyor olmalarını vurgulayan bu kavram, özellikle sosyal medya için oldukça işlevseldir.

Psikolojik Tepkisellik Kuramı’na göre (Brehm, 1966), insanlar gerçekleştirdikleri davranışların kendi iradeleri dışında olduğunu fark ettiklerinde psikolojik bir tepkisellik geliştirirler.

Uyma davranışı, bireyin diğer birey ya da grubun talebine bağlı olarak duygu, düşünce ve davranışlarını değiştirmesidir.

Bireylerin ilişkilerde bekledikleri karşılıkları bulamamaları ilişkiye dair güvenlerini zedeleye- bilir ve eşitlik algısında bozulmaya sebep olabilir (Adams, 1963). Bu nedenle birey ne gerçekleştirdiği davranışın karşılıksız kalmasını ister ne de kendisi borçlu kalmak ister. Bu normun bir propaganda tekniği olarak nasıl kullanıldığına bakıldığında, bireyin daha öncesinde kendisine herhangi bir iyilik yapan kişiden gelen mesajlar doğrultusunda davranma ih- timalinin daha fazla olduğu görülmektedir. Buna örnek olarak verilebilecek durumlardan bir tanesi sözde bir karşılık beklenmeden sosyal medya üzerinden gönderilen promosyonlardır (Cialdini ve Griskevicius, 2010).

Sosyal bir varlık olan insan kendisinin ne kadar “iyi”, “kötü”, “başarılı”, ya da “başarısız” olduğunu anlayabilmek amacıyla dışarıdan aldığı sosyal ipuç- larını kullanır. (Festinger, 1954) Özellikle kriterin belirsiz olduğu durumlarda diğer insanların inandığı bilgilere inanmak, dolayısıyla bilginin nesnel bir şekilde değil ama sosyal bir şekilde onaylanması birey için gerekli bir süreçtir. Bireyler, ellerinde belirgin bilgilerin olmadığı durumlarda etraflarındaki bireylerin inandıkları bilgilere inanma eğiliminde- dirler. Dolayısıyla bilgileri sosyal temelde onaylama ihtiyacı aslında bilgilerin nesnel olarak doğru olmadığı durumlarda bu ihtiyacın bir propaganda tekniği olarak kullanılmasını sağlayabilir.

İnsan; davranışları arasında, davranışları ve tutumları arasında, geçmiş ve şimdiki söylemleri arasında tutarlı olma ihtiyacı içindedir (Heider, 1946). Sosyal psikoloji alanında yapılan çalışmaların pek çoğu kişilerin tutarlı olmaya güdülendiklerini ve davranışlarını temel olarak bu güdünün belirlediğini gösterir (Festinger, 1957). Birey temel olarak tutarlı davranmaya güdülendiği için bir konu hakkında belirginleştirdiği görüşüyle tutarlı şekilde davranmak ister. Dolayısıyla karşı taraftan gelen herhangi bir isteğin kabul edilmesi daha sonrasında istenecek bir başka büyük isteğin kabulünü kolaylaştırmaktadır. Bireyin tutarlı olmasına bağ- lı olarak kullanılan bu taktiğe eşiğe adım atma taktiği denir (Freedman ve Fraser, 1966).

Goebbels’in propaganda teknikleri 11 temel kural altında toplanabilir (Doob, 1950).

Propaganda temelinde kitleyi etkilemek amacıyla hedefe verilen bilgiler propagandayı gerçekleştiren kişinin amacına hizmet ettiği sürece abartılabilir, büyütülebilir ve çarpıtılabilir. Bu durum hem grubun bir arada tutulmasını sağlayacak şekilde iç grup ile ilgili, hem de “düşman” olarak zihinde kavramsallaştırılması için çabalanan dış grup ile ilgili bilgilerde geçerlidir. Abartma genellikle söylenenlerin bir kısmının doğru olduğu zamanlarda kullanılır. Keza söylediklerinin bir kısmının doğru olmadığı ortaya çıktığında kaynak, güvenilirliğinin sarsılmaması için ilk söyleminin içindeki gerçeklere odaklanabilir.

Sosyal medyada neredeyse en sık kullanılan propaganda tekniklerinden birinin abartma ve çarpıtma olduğu söylenebilir. Sosyal medyada yer alan herhangi bir web sitesinin temel amacı kendi sitesinde geçirilen zamanın arttırılmasına yöneliktir. Bu sebeple kitlenin ilgisini çekeceği bilinen başlıkların yer aldığı ve genellikle de “tık tuzağı” (clickbait) olarak adlandırılan bağlantılarla asıl gidilmesi istenen sayfaya bireyin yönlendirildiği yöntemler sosyal medyada fazlasıyla kullanılmaktadır.

Propagandayı gerçekleştirmesi planlanan kurum ve kuruluşların mesajlarını uyum içerisinde vermesi gerektiğine dair kurala orkestrasyon kuralı denir.

Siber Takım, özellikle sosyal medyada politik propaganda malzemelerini yaymak için para alan kişilerdir.

Propaganda ile kitle iletişim araçları arasında her zaman sıkı bir ilişki olmuştur. Propagandanın hedefi kitlenin tutum, inanç ya da davranışını etkilemek olduğu için, kitleye ulaşacak her türlü iletişim aracı da propagandayı yaymanın mecrası olarak algılanmıştır. I. Dünya Savaşı sırasında gazete, dergi, kartpostal ve afişler önemli propaganda araçlarıydılar. II. Dünya Savaşı ile birlikte propagandacıların gözde iletişim araçları radyo ve televizyon olmuştur. Soğuk savaş döneminde ise televizyon ve sinemanın önemi radyoya göre artmıştır (Karaca ve İspir, 2018: 288).

Yeni teknolojilerin sağladığı düşük maliyet ve yüksek ulaşılabilirlik daha önce örneği görülmemiş yeni medya tüketim yolları açığa çıkartmıştır. Böylece bireyler, az sayıdaki medya kuruluşları yerine çok farklı kaynaklardan bilgi toplayabilmekte ve edindikleri bilgiler hakkında diğer insanlarla iletişim platformları aracılığıyla diyalog kurabilmektedirler. İşte bu süregiden iletişim devriminin merkezinde sosyal medya yer almaktadır. Bu iletişim devriminin internet tabanı da Web 2.0 olarak isimlendirilmektedir.  Dolayısıyla herhangi bir kod yazarlığına ihtiyaç duymadan temel bilgilerle herkes internet üzerinden bir yayıncıya dönüşebilmektedir. Sosyal medyayı geleneksel medyadan ayıran iki temel özellik bulunmaktadır. Birincisi, sosyal medya kullanıcı katılımı sağlayan çeşitli platformlara sahiptir. Facebook ya da Instagram gibi sosyal ağ siteleri, yayınlanan mesajları pasif olarak takip etmeye izin verse de sosyal medya hiçbir zaman tamamen pasif kullanıcılardan oluşmaz. En azından sosyal medya platformları kullanıcıların kendi profillerini oluşturmalarını zorunlu kılarak potansiyel bir etkileşim imkânı sağlar. Sosyal medyanın bu özelliği onu geleneksel medyadan keskin bir şekilde ayırır. İkinci olarak, sosyal medyanın katılımcı özelliğinin, etkileşimi bir unsur olarak medyaya dahil ettiği belirtilmelidir.

Yukarıda verilenlerin hepsi sosyal medya çeşitlerindendir.

Ünlü İngiliz düşünür Francis Bacon’ın “Bilgi­nin kendisi güçtür.” cümlesini dile getirdiği 16. yüz­yıldan günümüze geçen zaman boyunca bu veciz söz, hâlâ doğruluk değerini korumaktadır.

Avrupa Konseyi tarafından 2017 yılında yayın­lanan raporda günümüzdeki çağdaş bilgi ortamının dört temel özelliğinden söz edilmektedir (Wardle, C. ve Derakhshan, H., 2017, ss.11-12):

Geniş çapta erişim sağlanan, ucuz ve tekno­loji temelli bilgi üretme,

Bilginin hızlı tüketildiği, özel olanın çabu­cak kamusal hâle gelebildiği platformlar ya­ratabilme,

Bilginin yayılma hızının giderek arttığı, hızlandırılmış haber döngüsü içeren inter­nete bağlı cihazlara sahip olma,

Bilginin gerçek zamanlı olarak (takipçi adı verilen) güvenilir kişiler arasında aktarılma­sı ve bilginin sorgulanmasının en aza indir­genmiş olması.

Fransızcadan dilimize yerleşmiş olan enfor­masyon kavramı, Türk Dil Kurumu Sözlüğüne göre “Haber alma, haber verme, haberleşme” gibi anlamlara gelmektedir.

Bilgi kirliliği yasadışı durum ve olayları kastetmemektedir; bilginin içeriğiyle değil niteliğiyle ilgili bir kavramdır.

Yanlış bilgi bir bilgi kirliliği türüdür.