SOSYAL POLİTİKA I

“Türk” adının geçtiği ilk Türkçe metin olan Orhun Abideleri, Göktürk devrinde yazılmış, içinde taşıdığı ekonomik, askerî, kültürel ve toplumsal hayata ilişkin öğelerle, Türk toplum yaşantısını yansıtan en eski belgedir.

Toplumsal ve kültürel özellikleriyle tarihî bir derinliğe sahip olan Türk toplumsal yapısı içinde var olan vakıf kurumu, dünyadaki yönetici elitlerin henüz sosyal adalet, sosyal refah ve dengeli gelir dağılımı gibi konularla ilgilenmedikleri bir dönemde devletten bağımsız olarak bu işlevi yerine getirmiştir. Temelinde gönüllülük ve maddi fedakârlık düşüncesinin yattığı vakıf kurumu, sivil karakteriyle dinamik bir toplumsal yapının da hazırlayıcısı olmuştur

Ahi Teşkilatı: Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Anadolu’da yaşayan Müslüman halkın sanat, ticaret ve ekonomi gibi mesleki alanlarda yetişmesini sağlayan, dinî, ticari ve mesleki örgütlenmedir.

II. Dünya Savaşı sonunda Avrupa’da refah devletlerinin ortaya çıkması, uluslararası düzeyde sürdürülen tartışmalar ve gündeme gelen uygulamaların Türkiye’yi de yakından etkilediği görülmüştür. 1942’de refah devleti uygulamalarının temelini oluşturan önemli belgelerden olan Beveridge Raporu’nun yayınlanmasından sonra meselenin Türk gazetelerinde tartışıldığı ve sosyal güvenlik konusunun ele alınmaya başladığı görülmüştür. Daha sonraları Nazi Almanyası’ndan kaçarak Türkiye’ye gelen Alman profesörlerin İstanbul Üniversitesi İktisat ve İçtimaiyat Enstitüsü bünyesinde toplumsal gerilimleri azaltmak ve toplumun bütünlüğünü korumak için aşırı siyasi akımların önlenmesi konusunda verdikleri eğitimlerin Türkiye’de sosyal politika bilincinin gelişmesine önemli katkıları olmuştur

Mecelle: Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir bilim kurulu tarafından hazırlanan ve 1877 yılında Sultan Abdulhamit tarafından uygulanmaya başlayan ilk Medeni Kanun’dur. 1926 yılında kabul edilen Medeni Kanun’a kadar yürürlükte kalmıştır.

27 Mayıs 1960 askeri müdahalesinin ardından kabul edilen 1961 Anayasası, Türk sosyal politika tarihinde bir dönüm noktasını oluşturmaktadır. Bu dönemde, Türk endüstri ilişkileri sistemi bütün yetersizliklerine karşın çoğulcu kapitalist sistemin gerektirdiği çağdaş bir model üzerine oturtulmaya çalışılmıştır. Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren uygulanan sanayileşme politikaları sınırlı da olsa bir işçi grubu oluşturmuştur. 1961 Anayasası ile ilk kez Türk Anayasa sistemine giren “sosyal devlet” düşüncesi, endüstri ilişkileri sisteminin demokratik kurallar çerçevesinde oluşumuna katkılar sağlamıştır.

1982 Anayasası’nın “koruma” ilkesi” yerine “düzenleme” ilkesini ön plana çıkardığı görülmektedir. Sendika kurma ve grev hakkında önemli sınırlamalar getiren Anayasa, sendikaların faaliyetlerini de önemli ölçüde sınırlandırmıştır. Anayasa’da kamu görevlileri ile ilgili bir düzenlemeye yer verilmemiş, kamu görevlilerinin sendikal haklara sahip olması 2001 yılında yürürlüğe giren 4688 Sayılı Kanun ile mümkün olabilmiştir.

1970’li yıllarda yaşanan petrol krizleri sonucundaki ekonomik bunalımın suçlusu olarak refah devleti uygulamaları gösterilebilmiştir.

Sosyal politikanın en önemli taraflarından biri de, “kendi kendine yardım mekanizması” olarak da ifade edilen sendikalardır. Avrupa’da Sanayi Devrimi’nin ortaya çıkışını izleyen dönemde çalışma şartlarına tepki olarak örgütlenen işçi sınıfının oluşturduğu yapılar, ilerleyen dönemde sanayi toplumlarının vazgeçilmez birer öğesi haline gelmişlerdir.

Kurtuluş Savaşı yıllarında özellikle yabancı işverenlere karşı yürütülen grevlerle, milli mücadeleye katkı sağlamak hedeflenmiştir. 1923 yılının ilk aylarında Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkasına üye aydınlar, İstanbul ve yurdun diğer bölgelerindeki işçi örgütlerini bu örgüt altında toplayarak Türkiye Dernek Birlikleri İttihadı adı altında sendikaları temsil eden bir yapı oluşturmuşlardır.

Osmanlı Devleti’nde üretim yapısının ağırlıklı olarak tarıma dayanması, bu alanda başarılı bir sistemin kurulmasını gerekli kılmıştır. Tımar sistemi olarak ta- nımlanan Osmanlı toprak sistemi, köylülerin kiracı olarak işledikleri topraklarda elde ettikleri ürünün bir kısmını toprağın sahibi olan devlete vermeleri şeklinde işlemiştir. Doğru cevap B'dir.

Osmanlılarda vakıfların çok daha büyük gelişmeler gösterdiği, toplumun eğitim, sağlık, sosyal güvenlik gibi en temel ihtiyaçlarının ötesinde son derece ayrıntılara dönük alanlara bile yöneldiği anlaşılmaktadır. Bu durumu ifade etmek için Batılı tarihçiler 16. yüzyıl Osmanlı toplumu için “vakıf cenneti” tabirini kullanmışlardır. Doğru cevap E'dir.

Vakıf, bir hizmetin gerçekleştirilmesi amacı ile kişini sahip olduğu malın özel mülkiyetten çıkarılarak toplumsal mülkiyete aktarılmasına ve orada tutulmasına denir. Doğru cevap D'dir.

Ahi Teşkilatı, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Anadolu’da yaşayan Müslüman halkın sanat, ticaret ve ekonomi gibi mesleki alanlarda yetişmesini sağlayan, dinî, ticari ve mesleki örgütlenmedir. Ahi Teşkilatının başlıca amacı, karşılıklı yardımlaşma ve dayanışma düşüncesinin oluşturulması ve yaygınlaştırılmasıdır. Yoksula, yabancıya ve misafire sofra kurup onu beslemek ahilik ideolojisinin temelini karakterize etmektedir. Bu çerçevede ahiliğin sosyal karakteri doğruluk ve dayanışma noktalarında toplanmıştır. Doğru cevap E'dir.

Kurtuluş Savaşı döneminin bir diğer önemli gelişmesi de Şubat 1923’de İzmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresi’dir. İktisadi gelişmenin yollarının arandığı ve tüm kesimlerin temsilcilerinin davet edildiği kongrede işçi işveren ilişkilerinin çözüm bekleyen sorunları da değerlendirme konusu yapılmıştır. Doğru cevap D'dir.

Türkiye’de modern sosyal politika kurumlarının ortaya çıkışının çok partili demokratik yaşama geçiş döneminde yapılandırıldığı görülmüştür. 1945 yılında “iş yaşamı ile ilgili hususları düzenleme, yürütme ve denetleme ile görevli” olmak üzere 4763 sayılı yasa ile Çalışma Bakanlığı kurulmuştur. Ancak illerdeki yapılanmanın İktisat Bakanlığı’na bağlı olmasının ortaya çıkardığı ikili yapı ancak Ocak 1946’da çıkarılan 1945 sayılı yeni yasa ile giderilebilmiştir. Yeni yasa ile merkez örgütü ile taşra örgütü de kurulmaya başlanmıştır. İlk Çalışma Bakanı Ord.Prof.Dr. Sadi Irmak olmuştur. Çalışma Bakanlığının kuruluşunun ardından önemli sosyal politika yasaları birbirini izlemiştir. Doğru cevap C'dir.

1977-1978 yıllarında alınan istikrar önlemlerinin yetersiz kalması üzerine hükûmet, 24 Ocak 1980’den başlayarak yeni bir ekonomik politikayı uygulamaya başlamıştır. 1970’lerin ithal ikameci sanayileşme ve birikim modeli 1980’den itibaren yerini dışa açık büyüme ve yeni liberal piyasacı uygulamalara bırakmıştır. Bu modelin işleyebilmesi için Türkiye’nin yeni bir kapitalist birikim stratejisi izlemesi ve bunun için de iç üretim maliyetlerinin yani ücretlerin düşük tutulması ve para politikaları izlemesi gerekmiştir. İthalatta koruma oranları düşürülerek yerli üretim dış rekabete açılmış, yabancı sermayenin ülkeye girişi kolaylaştırılmış ve kamu kesiminin ekonomideki yerinin küçültülmesi amaçlanmıştır. Doğru cevap E'dir.

Türk sosyal politika tarihinde bir dönüm noktası olarak kabul edilen 1961 Anayasası, sosyal hukuk devleti ve sosyal adalet anlayışının gelişmesinde önemli katkılar sağlamıştır. Bu anlayışın bir sonucu olarak çalışma hakkı, grev ve toplu sözleşme hakkı, sendika hak ve özgürlükleri anayasal güvence altına alınmıştır. Bu sosyal ve siyasal özgürlük ortamı içerisinde işçilerin hızla örgütlenmeleri ve yeni yasal haklardan yararlanmak amacıyla yaptıkları etkinlikler, işverenleri de yeni sistem uymaya zorlamış ve endüstri ilişkileri bir ölçü de olsa, toplu ilişkiler biçimine dönüşmeye başlamıştır. 1961 Anayasası sosyal politikada yeni bir döne- min olduğu kadar, işçi işveren ilişkilerinin de yeni bir dinamizme kavuşmasının başlangıcı olmuştur. Doğru cevap D'dir.

1871 yılında İstanbul’da kurulan Ameleperver Cemiyetinin ve bundan bir yıl sonra 1872 yılında tersane işçilerinin grevinin patlak vermesi Türkiye’de sendikacılık hareketinin doğuş döneminin başlangıçları olarak kabul edilir. Sendikacılık hareketinin ortaya çıkışı ile birlikte Batı’dan gelen etkilerle işçi sınıfına siyasal bilinç verilmeye çalışılmıştır. Doğru cevap A'dır.

II. Dünya Savaşı’ndan sonra değişen koşullara bağlı olarak 1946 yılında Cemiyetler Kanunu’nda değişiklik yapılarak sınıf temelli cemiyet kurma yasağının kaldırılması yeni sendikaların kurulmasını sağlamıştır. Doğru cevap B'dir.