SOSYAL POLİTİKA II

Sanayi toplumunun sosyal güvenlik ihtiyacını karşılamak üzere oluşturulan sosyal sigorta merkezli bir sistemin fonksiyonlarına daha uygun olan dar anlamda sosyal güvenlik kapsamındaki riskler, “hastalık, iş kazaları ve meslek hastalıkları, analık, malullük, yaşlılık, ölüm, işsizlik ve aile gelirinin yetersizliği” olarak sıralanmıştır. Geniş anlamda sosyal güvenlik ise gelir kesilmesi ve/veya gelir yetersizliğine bağlı olarak ortaya çıkan yoksullukla mücadele için kullanılan bütün araçları kapsamaktadır. Bu çerçevede tedavi edici sağlık hizmetlerinin yanı sıra koruyucu ve önleyici sağlık hizmetlerinin temini; işsizliği önlemeye yönelik istihdamı teşvik ve aktif istihdam politikaları (prim teşvikleri, kısa çalışma ödenekleri, mesleki eğitim vb.), barınma, konut ve yerleşme sorunlarını çözmeye yönelik uygulamalar, göç politikaları, bütün dezavantajlı gruplara yönelik özel bakım, eğitim ve destek hizmetleri; ulaşım hizmetleri; her türlü eğitim desteği; eve yönelik evde bakım hizmetleri, gıda ve giyim yardımları geniş anlamda sosyal güvenlik içinde değerlendirilmektedir. Doğru cevap A’dır.

Tehlike biçimleri, "fizyolojik tehlikeler", "tabi afetlerden kaynaklanan tehlikeler", "sosyo-ekonomik tehlikeler" ve "insanların sebep olduğu tehlikeler" olarak sıralanabilir. Bunlardan iktisadi ve sosyal hayatta meydana gelen değişmelere bağlı olarak ortaya çıkan sosyo-ekonomik tehlikeler, "işsizlik-işini kaybetme, evlenme, boşanma, dul, yetim ve öksüz kalma, çocuk sahibi olma, yer değiştirme, göç ve ikamet yetersizliğinden kaynaklanan ve gelir yetersizliği yaratan tehlikeler" olarak ifade edilebilir. Maluliyet ise sosyo-ekonomik değil fizyolojik bir tehlikedir. Doğru cevap C’dir.

Sanayi Devrimi sonrasında artan sosyal güvenlik ihtiyacı ve bu ihtiyacı karşılamada yetersiz kalınması, çalışanların kendi aralarında veya örgütleri aracılığıyla çoğunluğu işyeri düzeyinde bazı yardımlaşma sandıkları kurmaları ile sonuçlanmıştır. Doğru cevap B’dir.

İlk sosyal sigortaların kurulması, 1880’li yıllarda Almanya’da gerçekleşmiştir. Bu çerçevede, ilk sosyal sigorta sanayi işçileri için hastalık sigortası olarak 1883 yılında kurulurken bunu 1884 yılında iş kazası sigortası ve 1889 yılında sakatlık ve yaşlılık sigortası takip etmiştir. Doğru cevap A’dır.

İlk sosyal sigortaların kurulması, 1880’li yıllarda Almanya’da, Otto Von Bismark’ın izlediği sosyal reformlar politikasının bir parçası olarak “zayıf ve zor durumda olanların sosyal korumalarının sağlanmasının bir devlet görevi” olarak tanımlanması ile gerçekleşmiştir. Bu çerçevede, ilk sosyal sigortalar, sanayileşmenin ilk başladığı İngiltere’de değil, her alanda devletçi politikalar uygulayan Almanya’da kurulmuştur. Doğru cevap A’dır.

Almanya’yı takiben Avusturya’da 1887 yılında iş kazaları, 1888 yılında hastalık sigortaları oluşturulmuştur. 1891 yılında Macaristan; 1894 yılında Norveç ve Fransa; 1895 yılında Finlandiya; 1898 yılında İtalya; 1900 yılında İspanya; 1901 yılında Hollanda, Lüksemburg ve İsveç; 1903 yılında Belçika ve 1908 yılında İngiltere ilk sosyal sigortaları oluşturmuştur. Doğru cevap C’dir.

Sosyal sigortalarda kişiler kapsama alınırken risk farklılaştırılması yapılmaz. Yaşı, cinsiyeti, işi, sağlık durumu, gelir seviyesi ve muhtaçlık seviyesi ne olursa olsun, kanunda belirtilen şartları yerine getiren herkes zorunlu olarak kapsama alınır. Doğru cevap C’dir.

ILO’nun 2012-2013 verilerine göre, Asya-Pasifik bölgesinin sosyal güvenlik harcamalarının %4,6 oranla diğerlerine kıyasla daha düşük olduğu görülmektedir. Bu bölgeyi, %4,3 oranla Afrika ve Sahra Altı Afrika bölgeleri takip etmektedir. Doğru cevap E’dir.

Sosyal güvenliğin gelir-gider dengesinin sağlanmasında "dağıtım yöntemi" ve "fon yöntemi" olmak üzere iki yöntem vardır. Bunlardan dağıtım (yılı yılına finansman) yöntemi en basit anlamı ile bir yılın gelirleri ile bir yılın giderlerinin denkleştirilmesi anlamına gelmektedir. Bu yöntem, ağırlıklı olarak, harcamaların bir yıldan diğerine büyük değişiklikler göstermediği kısa vadeli sigorta kollarının finansmanında kullanılmaktadır. Doğru cevap A’dır.

Hangi politikaları benimsemiş ve hangi tedbirleri kullanmış olursa olsun sosyal politika; üretim faktörlerinin piyasa şartlarına bağlı olarak gerçekleştirdiği ilk (faktörel) gelir dağılımını değiştirerek geliri yeniden dağıtır ve aynı gelirden sağlanan toplam faydayı artırarak toplam faydayı arttırır. Sosyal politika bu nihai amacını gerçekleştirmesine hizmet eden çok sayıda tedbir ve araca sahiptir. Bu çok sayıda araç içinde, sosyal politikanın gelirin yeniden dağılımını sağlama amacına hizmet eden en kapsamlı ve en etkin aracı da şüphesiz sosyal güvenliktir ve sosyal politika içinde özel bir önem ve yere sahiptir.

Sosyal güvenlik ihtiyacı ilk insanla beraber var olmakla birlikte, sosyal güvenlik terimi resmi olarak ilk defa ABD’de 1935 tarihli Sosyal Güvenlik Kanunu-The Social Security Act ile kullanılmaya başlanmıştır.

II. Dünya Savaşı sonrası dönemde sanayileşmiş ülkelerde sosyal refah devleti anlayışının güçlenmesi ile refahın geniş toplum kesimlerine yaygınlaştırılmasında siyasi iktidarların kullandıkları en kapsamlı sosyal politika aracı sosyal güvenlik olmuştur. Bu yeni anlamı ve kapsamı ile sosyal güvenlik; sosyal risklerin ortaya çıkardığı zararları giderme amacına ek olarak;

• Sebebi ne olursa olsun, fertlere ve ailelerine sürekli bir gelir garantisi sağlayarak onları yoksulluk tehlikesinden uzak tutmak,                     

• İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde temel esasları belirtilen fertlerin haysiyetlerinin korunması ve kişiliklerinin serbestçe gelişmesini sağlama hedefine yönelik ekonomik, sosyal ve kültürel hakların teminini güvence altına almak,

• Sosyal risklerin zararlarının ortadan kaldırılması yanında ortaya çıkması ve önlenmesine yönelik tedbirleri hayata geçirmek,

amaçlarını da kapsayacak şekilde geniş anlamda kullanılmaya başlanmıştır.

Tehlikeler sonuçları ve zararları bakımından da sınıflandırılabilir: Buna göre zararlarının süresi bakımından tehlikeler; kısa vadeli-geçici (hastalık, doğum, işsizlik, iş kazaları vb.) ve uzun vadeli sürekli (malullük, yaşlılık ve ölüm) tehlikeler olarak sınıflandırılabilir.

Sosyo-ekonomik tehlikeler: İktisadi ve sosyal hayatta meydana gelen değişmelere bağlı olarak ortaya çıkan; işsizlik-işini kaybetme, evlenme, boşanma, dul, yetim ve öksüz kalma, çocuk sahibi olma, yer değiştirme, göç ve ikamet yetersizliğinden kaynaklanan ve gelir yetersizliği yaratan tehlikelerdir. Hırsızlık ise insanların sebep olduğu tehlikeler arasında yer almaktadır.

Sanayi devrimi öncesi dönemde, teşkilatlı, kurumsallaşmış sosyal güvenlik uygulamaları da vardır. Bunlardan en bilineni, esnaf ve sanatkârların meslek kuruluşlarının kendi meslek mensuplarının sosyal güvenlik ihtiyacını karşılamak için oluşturdukları orta sandıklarıdır. Meslek teşkilatı olarak loncalar, kendi organizasyonları içinde, üyelerinin ödediği düzenli aidat-prim benzeri gelirlerle oluşturdukları fonlardan ödünç para verilmesi, hastalık halinde muayene ve tedavi giderlerinin karşılanması, ölüm halinde cenaze masraflarının karşılanması ve barınma ihtiyacını karşılamak üzere ev temini veya kira giderlerinin karşılanması gibi yardımlarda bulunmuşlardır. İslam dünyasında kardeşlik anlamına gelen Ahi birlikleri lonca örgütlenmesinin en gelişmiş şeklini oluşturmuştur. Ahiler, cömertlik, muhtaçlara yardım ve zulüm görenleri koruma gibi yönleriyle tanınmışlardır. Orta sandıkları sanayi devriminden sonra gelişen sosyal sigortaların ilk örnekleri olarak kabul edilebilir.

Sanayi toplumu, sosyal güvenlik sistemini oluşturan temel kurum sosyal sigortalardır. Sigortacılık ilkeleri üzerine oluşturulan sosyal sigortalar, özel sigortalardan farklı olarak Devlet tarafından kurulan, üyeliğin ve finansmana katılımın zorunlu olduğu geniş kapsamlı bir sosyal dayanışma müessesesidir. İlk sosyal sigortaların kurulması, 1880’li yıllarda Almanya’da, Otto Von Bismark’ın izlediği sosyal reformlar politikasının bir parçası olarak “zayıf ve zor durumda olanların sosyal korumalarının sağlanmasının bir devlet görevi” olarak tanımlanması ile gerçekleşmiştir.

Sosyal yardımlar, geleneksel dönem sosyal güvenlik sağlama yöntemi olarak en eski sosyal güvenlik yöntemidir. Dini, insani ve vicdani duygularla yapılan her türlü ayni veya nakdi yardım ile her türlü gelir transferi ve hizmet olarak sunulan yardım bu grupta yer alır. Aile içi yardımlaşma, komşuluk ve akrabalığa bağlı yardımlaşma, dini sosyal yardımlar veya bunların kurumlar (gönüllü yardım kuruluşları, dernekler vb) aracılığı ile yapılanları bu grupta yer alır.

Birçok ülkenin sosyal güvenlik sistemi başlangıçta fon esasına göre kurulmuş olmasına rağmen zaman içinde;
• Fonların kötü yönetimi dolayısıyla erimesi,
• Cömert ve karşılıksız sosyal güvenlik uygulamaları,
• Nüfusun yaşlanması, gibi sebeplerle zorunlu olarak terk edilmiştir.

Kamu sosyal güvenlik harcamaları da Kanunlarla garanti altına alınmış, sağlanan garantinin seviyesi, süresi ve şartları aynı durumda olan herkes için eşit şartlarla düzenlenmiş hakları içerir. Bu anlamda modern (günümüz) sosyal güvenlik sistemlerinin ikinci önemli ayağını oluştururlar. Sağlanan sosyal güvenlik garantisi üç şekilde gerçekleştirilir:
• Hizmet olarak: Dezavantajlı gruplara (yaşlı, özürlü, kimsesiz çocuklar) durumlarının gerektirdiği her türlü bakım ve eğitim hizmetlerinin verilmesi ve sosyal sigorta kapsamında olmayanlara karşılıksız veya çok düşük bedelle sağlık hizmeti temin edilmesi bu grupta yer alır.
• Kamu yardımı olarak: Genellikle bir veya birkaç defaya mahsus olarak beslenme, barınma, sağlık ve giyim ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik ayni veya nakdi yardımları içerir. Özellikle, deprem ve su baskını tabii afet hallerinde yaygınlaşan bir uygulamadır.
• Sürekli gelir ve aylık ödeme: Ülkemizde 2022 sayılı Kanun kapsamında 65 yaşını geçmiş muhtaç Türk vatandaşlarına aylık bağlanması uygulamasında olduğu gibi, hiçbir sosyal güvenlik garantisi olmayan veya yetersiz geliri olan kişilere sağlanan sosyal güvenlik garantisidir.