SOSYAL SORUNLAR - Deneme Sınavı - 5

Faydacı yaklaşıma göre bir kararın, bir davranış veya bir ekonomik ya da siyasal politikanın adil bir karar olup olmadığını belirleyen, o kararın, davranışın ya da politikanın mümkün olan en geniş kesim için en çok mutluluk çıktısını üretmesi amacı güdülerek alınıp alınmamış olması ile ilgilidir.

Liberteryen adalet anlayışının gelişiminde en önemli isimlerden biri Robert Nozick olmuştur.

Liberteryen adalet fikrine ilişkin şu genel çerçeveyi çizmemiz mümkündür:
- Liberteryen adalet fikrinde, negatif özgürlük olarak da bilinen ve bireyin karar ve davranışlarında özgür bırakılmasını ya da dışsal müdahalelerden bağımsız olmasını savunan bakış açısı hâkim anlayıştır.
- Liberteryen adalet fikri, kazanım, transfer ve elde tutma ilkelerinin her bireye başlangıçta eşit olarak sağlanması gerektiğini vurgulamaktadır.
- Liberteryen adalet fikri, faydacı sosyal adalet anlayışının tersine, sonuç odaklı değil süreç odaklı bir adalet anlayışıdır.
- Liberteryen adalet fikrine göre, herkesin eşit haklara (kazanım, transfer ve elde tutma hakkı) sahip olduğu bir başlangıç noktasından hareket eden bireyler süreç içinde bu hakları, yeteneklerini ve emeklerini kullanarak sonuçta eşitsiz bir zenginlik elde ediyorlarsa söz konusu bu eşitsiz zenginlik meşru bir eşitsizliktir.
- Liberteryen adalet fikrinde, bir zenginliğin ya da değerin kazanılmasında, transfer edilmesinde ve elde tutulmasında temel değerlendirme ölçütü o zenginliği ya da değeri üreten ve dışsal müdahalelerden bağımsız olduğu varsayılan bireyin emek ve yeteneğidir.
- Liberteryen adalet fikrine göre, her birey kendi seçim ve davranışlarının sonuçlarını, bu sonuçların arzu edilen ya da arzu edilmeyen sonuçlar olmasından bağımsız olarak hak etmiştir

John Rawls’un “hakkaniyet olarak adalet” şeklinde kısaca formüle edilebilecek önerisi esasında yaşadığımız son otuz yılın en öne çıkan sosyal adalet kuramı olarak da düşünülebilir. Piyasa ekonomisi koşulları altında, piyasa ekonomisinin temel değerlerinin türetildiği liberal düşünceye ve piyasa ekonomisinin işleyişinden kaynaklı olarak ortaya çıkan kimi eşitsizliklerin giderilmesi için ileri sürülen eşitlikçilik perspektifine yaslanarak ileri sürülen adalet kuramıdır.

En özlü ifadesiyle kalkınma sahip olunan kaynakların istenilen amaçlara uygun kullanılabilmesidir.

Günümüzde finans le oldukça iç içe geçmiş olarak tartışılan ve matematiksel modellemelerin oldukça ağırlıklı olarak yer kapladığı kalkınma literatürünün ortaya çıkıp gelmesinde se km normatif bakış açıları bulunmaktadır. Bu bakış açılarını sunan filozoflar arasında ekonomi biliminin klasikleri arasında gösterilen Adam Smith, Karl Marx, John Stuart Mill ve Thomas Malthus gibi isimlerin yanında, İkinci Dünya Savaşı’nın hemen öncesinde ve sonrasında söz konusu bu alanda ağırlıklarını oldukça hissettirmeye başlayan ve kalkınma süreçlerinin arkasında yatması gereken normatif motivasyona dair farklı fikirler sunan filozoflar arasında Friedrich Hayek, John Maynard Keynes, Karl Polanyi, Jospeh Schumpeter ve Throsten Veblen gibi isimleri işaret edebiliriz.

İnsani kalkınma sadece iktisadi çıktıları esas almayan, sosyal maliyeti de göz önünde bulunduran bir kalkınma anlayışınca Kabul edilen kalkınmadır.

Geleneksel kalkınma anlayışının temel motivasyonu ekonomik değer çıktısını artırmaktır.

1998 yılı Nobel Ekonomi Ödülü’nü alan Amartya Sen’in, Dünya Bankası verilerine dayanarak yaptığı çalışmalar kalkınmanın sadece ekonomik çıktıya ilişkin bir olgu olmadığını göstererek insani kalkınma paradigmasının ortaya çıkmasında katkıda bulunmuştur.

Medeni haklar, siyasal özgürlükler ve insan hakları, hukuki düzenleme ve yasal sözleşmelerin temel konularındandır. Yüksek gelir ve etnik köken, bu gibi sözleşme ve düzenlemeler konusunda bir kriter ya da güvence olamaz.

Yapabilirlik(ler) yaklaşımının iki öncü ismi olarak Hindistan asıllı ekonomist ve sosyal düşünür Amartya Sen ve Amerikalı siyaset bilimci Martha Nussbaum gösterilmektedir.

Kişisel farklılıklar ve fiziksel, sosyal çevre farklılıkları ile aile içi bölüşüm, Sen’in ilgili sınıflandırmaları arasındayken, etnik farklılıklar konunun ve sınıflandırmanın tamamen dışındadır.

Araçsal değer, araçların sadece işlevli oldukları oranda ve bir amaca ulaşmayı kolaylaştırdıkları oranda ya da bireyin değer verdiği bir amacı gerçekleştirmeye yardımcı oldukları oranda değerli olmalarıdır.

Ingrid Robeyns özellikle çevirim faktörlerini daha somut bir biçimde üç başlık altında toplamıştır. Yapabilirlik yaklaşımına katkıları olmuştur.

Finans ile oldukça iç içe geçmiş olarak tartışılan ve matematksel modellemelerin oldukça ağırlıklı olarak yer kapladığı kalkınma literatürünün
ortaya çıkıp gelişmesinde ise kimi normatif bakış açıları bulunmaktadır. İkinci Dünya Savası’nın hemen öncesinde ve sonrasında söz konusu bu alanda ağırlıklarını oldukça hissettirmeye başlayan ve kalkınma süreçlerinin arkasında yatması gereken normatif motivasyona dair farklı fikirler sunan filozoflar arasında Friedrich Hayek, John Maynard Keynes, Karl Polanyi, Jospeh Schumpeter ve Throsten Veblen gibi isimler işaret edebiliriz.

Bu alanda kırılma sayılabilecek bir dönüşümü ya da öneriyi gündeme getirmiş daha çağdaş isimler olarak ise Amartya Sen, Robert Solow, Richard Layard, Ursula Hicks, Kenneth Arrow, Paul Samuelson, Richard Nelson ve Sidney Winter işaret edilebilir. Adam Smith, Karl Marx, John Stuart Mill ve Thomas Malthus gibi isimler ise ekonomi bilminin klasikleri arasında gösterilmektedir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Kalkınmanın sadece ekonomik çıktıya ilişkin bir olgu olmadığına, ekonomik olarak ilerlemiş kimi ülkelerin bu ilerlemelerine temel teşkil etmesi gereken kimi insani konularda kendilerinden daha az ekonomik büyüklüğe sahip olan ülkelerin daha gerisinde kaldıklarını gösteren ve buradan hareketle de insan kalkınma paradigmasının ortaya çıkmasına ön ayak olan 1998 yılı Nobel Ekonomi Ödülü’nü alan Amartya Sen’in, Dünya Bankası verilerine dayanarak aşağıdaki tabloda sunduğu karşılaştırması önemli çağdaş kalkınma literatüründe bir klasik olarak düşünülmektedir.

Ekonomik zenginlik ve gelir artışını temel alan kalkınma stratejilerinin yerine insani kalkınma paradigmasının temel alınmasını öneren yaklaşım, kalkınmanın temel ölçütü olarak insanların değer verdikleri sağlık ve eğitim imkânlarına erişim, yeterli beslenme, uzun yaşam süresi, siyasal katılım ve temsil gibi fırsatlara ulaşmada ne derece özgür olduklarına bakarak kalkınmayı tanımlamaktadır. Bu yaklaşımın temelinde ise Amartya Sen ve Martha Nussbaum’un öncülüğünde geliştirilmiş olan yapabilirlik(ler) yaklaşımı bulunmaktadır.

Yapabilirlik(ler) yaklaşımının iki öncü ismi Hindistan asıllı ekonomist ve sosyal düşünür Amartya Sen ve Amerikalı siyaset bilimci Martha Nussbaum’dur.

Kişisel çevirim faktörleri olarak yaş, cinsiyet, bilişsel ve fiziksel yetiler, vücut büyüklüğü gibi faktörleri işaret ederken, sosyal ya da dışsal faktörler
olarak ise çevresel farklılıklar, sosyal düzenlemelerin doğası, bireyin aile ve toplum içerisindeki yerini işaret etmektedir.