SOSYAL SORUNLAR - Deneme Sınavı - 7

Thomas Hobbes’un (1588-1679) ‘‘sözlesmeci’’ yaklaşımı toplum sözleşmesi çerçevesinde yürütülen çağdaş sosyal adalet tartışmalarının önemli kaynaklarından birisini oluşturmaktadır. Hobbes’a göre adalet, bireyin anlaşmanın koşullarına ve/veya kurallarına uymasıdır. Esasında Hobbes, adaletin ne olduğunu tanımlamak yerine, Leviathan isimli çok bilinen eserinde, adaletsizliğin ne olduğunu tanımlamaktadır

Thomas Hobbes, modern siyaset felsefesinin kurucularından biri olarak kabûl edilen İngiliz düşünürdür. Sosyal sözleşme fikrinin Locke ile birlikte en önemli temsilcilerindendir. Ne var ki sözleşme fikri Locke ile taban tabana zıt bir tabiat hâli varsayımına dayanır.

Sosyal adaletin ne olduğuna ilişkin tartışmada Hume ile birlikte ilk defa “ahlaki sorumluluk” ilkesinin dâhil edildiğini ifade edebiliriz. Hume’a göre adalet, kaynakların kıt ve fakat birey taleplerinin ise sınırsız olduğu bir dünyada, sosyal düzenin sürekliliğini sağlamak üzere
tesis edilmesi gereken bir araçtır.

Nozick, liberteryen adalet anlayışının liyakat, hak edenin ödüllendirilmesi, hak sahipliği kavramlarına ilave olarak “edinç” kavramını getirmiş ve çağdaş liberteryenizmin öncüsü olmuştur.

Robert Nozick (1938-2002) liberteryen düşünürlerin iddialarını temellendirirken sıklıkla işaret ettiği “liyakat”, hak edenin ödüllendirilmesi” ve hak sahipliği kavramına ek olarak Robert Nozick “sahiplik” veya “elde tutma” olarak da ifade edilebilecek “edinç” (holding) kavramını da sıklıkla kullanarak çağdaş liberteryen adalet fikrini ileri sürmektedir.

Emeğin bir değerin sahipliğinde temel ölçüt olarak alınması esasında klasik siyasal liberalizmin öncü isimlerinden biri olan John Locke’un (1632-1704) her bireyin kendi emek ve yeteneği ile ürettiği ürünün sahipliğine hakkı olduğunu ifade eden öz-sahiplik argümanından ileri gelmektedir.

David Hume’un kamusal faydayı sosyal adaletin ölçütü olarak tanımlaması, klasik faydacı anlayış olarak bildiğimiz ve Jeremy Bentham (1748-1832) ve John Stuart Mill’in (1806-1873) öncülüğünü yaptığı yaklaşımın şekillenmesine önemli katkılar sunmuştur. Faydacı yaklaşımın kurucuları olarak isimlendirilen Bentham ve Mill’e göre kamusal faydayı en yansıtacak olan mutluluktur.

“Ceza Adaleti” suç veya kabahat olarak belirlenen davranışlara karşılık gelecek şekilde uygulanan düzenlemelerle sağlanmaya çalışılan adalettir.

Yapısal eşitsizliklerin olmaması durumunu ifade eden kavram “Sosyal Adalet” kavramıdır.

Platon için adile olmak fazilettir. Böylece Platon bu yaklaşımıyla konuyu sosyal değil, bireysel bir tercihe indirgemiştir.

Faydacı sosyal adalet yaklaşımının maksimalist anlayışı gereği, temel ilkesi “toplam mutluluk” ilkesidir.

Liberteryen modelin sunduğu adalet fikri, tahmin edilebileceği üzere, klasik siyasal liberalizmin değer ve ilkelerine dayanmaktadır. Liberteryen adalet fikri üzerine ilk belirtilmesi gereken, bu adalet fikrinin sosyal adalet uygulamalarını reddettiği çünkü adaletin sosyal yani toplumcu bir boyutu olmayacağı, onun birey hak ve özgürlükleriyle ilgili olduğudur.

Liberteryen adalet yaklaşımının sosyal adalet kavramını reddettiği dikkat çekmektedir. Zira liberteryen bakış açısına göre adaletin “sosyal” ya da toplumsal bir boyutundan bahsetmek mümkün değildir. Adalet, liberteryen bakış açısına göre, bireylerin hak ve özgürlükleri ile ilişkilidir.

Rawls, liberal geleneğin takipçisi olmakla birlikte, sosyal adalet konusundaki görüşleri onu diğer klasik liberal düşünürlerden ayırmaktadır.

Rawls’un ana sosyal metaları arasında “İtibar” diye bir kategori bulunmamaktadır.

John Rawls’un “hakkaniyet olarak adalet” kavramı, liberteyenizmin adaletin sosyal boyutunu hiç dikkate almayan yaklaşımı ile sosyal adalete eşitlikçi ve kamusal faydayı temel alarak yaklaşan sosyal adalet yaklaşımlarını birbiriyle yakınlaştıran, bir diğer deyişle uzlaştıran kimi önemli niteliktedir önerileri bulunmaktadır.

Ceza adaleti (criminal justice) olarak nitelendirdiğimiz kavram, yasalarla düzenlenen kuralların dışına çıkan ya da bu kurallara aykırı fiiller gerçekleştiren bireylere uygulanacak yaptırımlara ilişkin düzenlemelerdir.

Sosyal adalet (social justice) ise çoğu zaman yasal bir düzenlemeye konu olmasa da kurumların, sosyal norm ve değer sistemlerinin, ekonomik yapının işleyişi dolayısıyla ortaya çıkan yoksulluk ve eşitsizlik gibi sosyal sorunların tartışma ve araştırma başlığı yapıldığı alandır.

Sokratçı bir anlatı metodu ile kurgusal karakterleri tartıştırarak adalet fikrini tanımlaya çalışan Platon, adil olmayı bireyin bir fazileti olarak olarak tanımlamakta, bu anlamıyla adaleti de “bireyin erdemi” olarak ifade etmektedir.

Yeniden dağıtımcı ya da sosyal adalete ilişkin bir tartışmada “eşitlik” kavramını ilk kez vurgulayan Aristo’ya göre adil toplum “eşitlerin eşit oranda, eşit olmayanların se eşitsiz oranda” (Raphael, zenginliğe sahip olduğu toplumdur. Öte yandan, akılda tutulması gereken önemli bir nokta Aristo’nun “eşit bireyler” ifadesindeki eşitlik vurgusu toplumda yaşayan ve statüleri itibari ile eşit olan bireyleri ifade etmektedir.