SÖZLÜ VE SÖZSÜZ İLETİŞİM - Deneme Sınavı - 2

Çağcıl dilbilimin, 20. yüzyılın ilk yarısında İsviçreli dilbilimci Ferdinand de Saussure’ün (1857-1913) çalışmalarıyla başladığı kabul edilir. Cenevre Üniversitesi’nde 1906-1911 yılları arasında Saussure’ün verdiği genel dilbilim dersleri, ölümünden sonra öğrencilerinin ders notlarından derlenerek, Genel Dilbilim Dersleri (cours de linguistique générale) adıyla yayımlanmıştır. Bu çalışma, dilbilimin temel taşlarındandır.

Ses Bilimi / Phonology: Dilin en küçük birimi olan sesleri (fonemleri) inceler.

Anlambilim / Semantics: Sözcüklerle temsil ettikleri arasındaki ilişkiyi inceler.

Bilişsel Dilbilim: Nöroloji ile dilbilimin işbirliğiyle dili kullanırken, edinirken beyinde oluşan süreçleri inceler.

Çokbireşimli Diller: Eskimo dilleri gibi, temel bir sözlüksel ögeye getirilen eklerle cümlelerin oluşturulduğu dillerdir.

Vygotsky, düşünce ve dil teorisini kurarken çocukların gelişimini incelemiş ve öne sürdüğü görüşler, aynı konuda çalışmaları olan Piaget’nin görüşleriyle karşılaştırılmıştır. Vygotsky, Piaget’nin aksine, önce dıştan iletişimin kurulduğunu; ardından içinden konuşmanın geliştirildiğini savunur. Düşüncenin ve konuşmanın gelişmesi bireyselden toplumsala doğru değil, toplumsaldan bireysele doğru olur.
Vygotsky’nin araştırması sonucunda vardığı sonuçlar şunlardır:
i. Düşünce ve konuşma, özoluşum bakımından farklı köklere sahiptir.
ii. Çocukta konuşmanın gelişmesinde anlık öncesi bir aşamanın; düşüncenin gelişmesinde ise dil öncesi bir aşamanın varlığını kesinlikle saptayabiliriz.
iii. Bu ikisi, belirli bir ana kadar birbirlerinden bağımsız biçimde farklı doğrultular izler.
iv. Belirli bir noktada bu doğrultular kesişir ve bunun üzerine düşünce sözlü, konuşma da ussal hale gelir

Rasyonelistler, dilin insan aklının bir ürünü olduğunu; ampiristler, dilin duyuların kendini açmasından doğduğunu; teolojik görüş dilin Tanrı tarafından verildiğini ve felsefi görüş dilin doğuşunu felsefi açıdan açıklamaktadır. Pozitivistler dilin doğuşunu doğadaki seslere öykünmekle açıklamaktadır. Doru cevap B seçeneğidir.

Çağcıl dil bilimin 20. yüzyılın ilk yarısında İsviçreli bilim dil bilimci Ferdinand de Sassure'un çalışmalarıyla başladığı kabul edilir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Fonoloji: Ses bilimi; Morfoloji: Yapı bilimi; Sentaks: Söz dizimi olmak üzere dil bilgisinin teme bölümleridir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Diller, tarihsel ya da yapı bakımından incelenebilmektedir. A, B, C, D seçenekleri dilleri yapı bakımından incelerken E seçeneği dilleri coğrafi ve tarihsel yayılımı içinde ele alan dil ailelerinden biridir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Esperento, 1887 yılında Zamenhof tarafından yaratılmış ve yaklaşık 500000 kişi tarafından konuşulan, doğal olmayan, yapma-planlı bir dildir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Vygotsky, önce dıştan iletişimin kurulduğunu, ardından içinden konuşmanın geldiğini; düşüncenin gelişiminin toplumsaldan bireysele doğru olduğunu savunur ve teorisini kurarken çocukların gelişimsel özelliklerini göz önünde bulundurmuştur. Doğru cevap A seçeneğidir.

Kültürel ayrımların dile yansımasındaki en belirgin örnekleri bir dilin bir başka dile çevrilmesinde görülür. toplumlar arasındaki ayrımlar, kültürel deneyimlerin dildeki yansımalarında çok net görülür. Doğru cevap E seçeneğidir.

A, B, C, D seçenekleri Sassure'un dili incelerken kullandığı ifadelerdir. Chomsky edim-kurallar dizgesi (performance) ve edinç- dilsel yeteneğin somut nitelikli konuşma eyleminde gerçekleşmesi (competence) ifadelerini kullanmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Hint-Avrupa dilleri coğrafi açıdan oldukça geniş ve içerisinde yaklaşık 200 dilin bulunduğu bir ailedir. İngilizce de bu dil ailesine aittir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Nöroloji ile dil bilimin işbirliği ile dilin kullanımı ya da ediniminde beyinde oluşan süreçleri inceleyen dil bilim dalı bilişsel dil bilimdir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Langue kavramı daha çok dilin teknik ve dilbilgisi yönlerini içerirken, herkesin biçimsel olarak dilin aynı sözel kullanımıyla ilgilidir. Parole ise insanlar tarafından dilin sosyal hayatta ve sözel iletişimde kullanılması amacıyla yaratılmış kurallarını içerir. Bu bağlamda langue’nin dil ile ilgili yapısal kuralları, parole’nin ise düzenleyici kuralları içerdiği söylenebilir. Dilbilgisi ve uygun kurallar çerçevesinde konuşulan dile yetkin (competence) dil ve dilin soysal bağlamda iletişim ögesi olarak kullanımına da performans (performance) dili şeklinde nitelendirmektedir. Dilin sosyal yapı içerisinde uygun bir iletişim aracı olarak kullanılması, o dilin performanskullanımıyla ilgiliyken; yetkin kullanım, kişinin, dili uygun yapısıyla beraber sosyal bir durum içerisine yerleştirmesi durumudur.

Sözlü iletişim içerisinde artikülasyonu etkileyen iki özellikten bahsedilebilir. İlk özellik, kelimeleri birlikte nasıl ve hangi çeşitlilikte kullandığımız ve kullanılan kelimelerin birlikte ortaya çıkardığı anlam zenginliğidir. İkinci özellik ise bizim asıl üzerinde durmamız gereken artikülasyonun iletişim sırasında bulunulan sosyal durum ile uygunluğudur. Bir durum içerisinde artikülasyon açısından uygun görülen bir sözlü iletişim biçimi, başka bir durum içerisinde komik ve uygunsuz görülebilir. Bu durumun oluşmasının en önemli nedeni de, dil kullanımının bireylere göre farklılık göstermesidir. Örneğin, Türkiye’de söz yoluyla iletişim kuran 75 milyona yakın kişi Türkçeyi aynı yapı ve durum içerisinde farklı şekilde kullanabilir. Bu farklı kullanış biçimi, her bireyin, dili iletişim aracı olarak kullanırken kendisine göre artiküle etmesinden kaynaklanmaktadır.

Yollanmak istenen mesaj, ilk önce düşüncede varolan dilbilgisi yardımıyla kelimelerle şifrelenirken, sonraki aşama, iletiyi gönderenin kelimeleri ses yoluyla karşı tarafın duyabileceği, algılayabileceği bir hale getirmesidir. Mesaj kelime ve ses ileşifrelendikten sonra karşı tarafa iletilir ve bu arada değişir. Değişim süreci sırasında mesaj değişkenlik gösterir ve alıcının algılayabileceği bir biçim haline gelir. Bir sonraki başlıkta ve daha sonraki başlıklarda bahsedeceğimiz bilinç, anlam ve söylem kavramları, sözlü iletişim süreci içerisindeki bu değişim süreci ile ilgilidir. İleti değişim sürecinde anlamlanır ve söyleme dönüşür. Değişim sürecinden sonraki aşamada ise alıcı iletiyi duyarak, öncelikle gönderenin sesini algılar. Bu algılama işleminden sonra artık alıcının deşifre aşaması başlamaktadır. Alıcı, öncelikle işitsel olarak duyduğu sesleri, kendi düşüncesindeki dilbilgisi ile kelimelere dönüştürür. Bu nedenle, gönderenin gönderdiği ses ile şifrelenmiş kelimelerle, alıcının deşifre etmeye çalıştığı ses içerisinde kelimeler aynı dil içerisinde kavramlaşmış olmalıdır. Alıcının ses olarak duyduğu kelimeleri ve dili bilmemesi, alıcının bir sonraki deşifre aşamasına geçmesini engeller. Kelimeleri deşifre etmeyi başarabilen alıcı ise bir sonraki aşamada o kelimelere anlam kazandırmaya çalışır. Kelimelerin başarılı bir biçimde anlama dönüştürülmesi, mesajın artık alıcıya tamamen iletilmiş olduğunun kanıtıdır. Bu kanıt aynı zamanda da sözlü iletişimin gerçekleşmişolduğunun kanıtıdır.

Sözlü iletişim kurma amaçları sosyalleşme, ikna ve bilgi paylaşımı olarak üç ana grupta inceleyebilir. 

Bilgi Paylaşımı: İletişimin temel olarak en belirgin amacı bilgiyi almak ve bilgiyi yaymaktır. İnsan en sade ve kolay biçimde, sözel olarak bilgiyi verir ve alır. Günlük konuşmaların başlangıcının altında yatan neden bile bilgi alma ve verme istediğidir. Gün içerisinde ilk defa gördüğümüz bir tanıdığımıza sorduğumuz “Nasılsınız?”, “Ne yapıyorsunuz?” gibi sorular ve karşılığında bize sorulan benzer sorulara verdiğimiz cevaplar sözel bir bilgi alışverişi biçimidir.