STRATEJİ VE GÜVENLİK - Deneme Sınavı - 39

Avrupa’da ise genel olarak doğa bilimlerinin yaklaşımlarının sosyal bilimlerde kullanılmasına karşı çıkan ve dolayısıyla pozitivizme meydan okuyan yansıtmacı (ref­lectivist) teoriler etkilidir.

Bruce Russett’e göre caydırıcılık, taraf­ların potansiyel düşmanın beklenen davranışlarına dayalı bir fayda ve maliyet hesabı üzerine oturan bir stratejik etkileşim oyunudur.

Dolaysız caydırıcılık, taraf­lardan en az birisi ciddi ve kesin bir saldırı planı içindeyse ve karşı taraf da misilleme tehdidiyle bu saldırıyı önlemeye çalışıyorsa ortaya çıkan caydırıcılık türüdür.

Eleştirel güvenlik çalışmaları Amerika Birleşik Devletleri güvenlik okulları arasında yer almaz.

Buzan'ın güvenlik sektörleri yaklaşımı arasında cinsiyet güvenliği yer almamaktadır.

Genişleme karşıtı yazarlardan Lawrence Freedman (1998) ise, “yaşam kalitesini düşüren her şeyin güvenlik sorunu olarak algılanması halinde alanın odaklandığı konudan uzaklaşacağını” savunmaktadır.

Karşılıklı caydırıcılık olarak nitelendirilen dönem 1962’de ABD ve Sovyetler Birliği arasında çıkan Küba Krizi’yle başlamıştır. “Ekim Füzeleri” bunalımı olarak da bilinen bu kriz, ABD’nin 1962 ilkbaharından itibaren Küba’ya yerleştirilen Sovyet füzelerinin varlığını tespit etmesi ve ardından bu füzelerin ateşleme sistemlerinin Küba’ya ulaşmasına engel olmak için Ekim 1962’de adayı abluka altına almasıyla başladı.

Okulun belkemiği Barry Buzan ve Ole Wæver Kopenhag Okulu’nun özünü oluşturan üç ana yaklaşımı -güvenlikleştirme, sektörel analiz ve bölgesel güvenlik kompleksleri- ortaklaşa çalışmalarında geliştirmişlerdir.

Devlet yerine toplulukların askeri güvenliğini özellikle söyleme dayalı postpozitivist yaklaşımlarla inceleyen, ABD’de başlayıp, Avrupa’ya 990’larda yayılan akım. Başlıca temsilcileri, Emanuel Adler ve Michael N. Barnett’tir.

David Campbell, James Der Derian, Michael Dillon gibi yazarların temsil ettiği post-yapısal anlayış devlet- merkezli güvenlik algılamalarına karşı çıkarak, güvenliğin tehditlere işaret eden bir söylem olduğu vurgulanır. Bu söylem, özellikle “kendi” kimliği ile “öteki” (düşman) kimliğinin tanımlanmasına dayanır. Bir başka deyişle, düşman söylemle tanımlanarak tehdit oluşturulur.

ABD, 1787’deki kuruluşundan İkinci Dünya Savaşı’na kadar yalnızcılık politikası izlemiştir. Güney Amerika ülkelerinin bağımsızlıklarını kazanmaya başladıkları bir dönemde, ABD Başkanı James Monroe tarafından 1823’te ilan edilen bu politikanın özünde, kendi kendine yetebilen Amerika kıtasının Avrupa sömürgeciliğine kapatılması ve ABD’nin Avrupa’nın iç çekişmelerine müdahil olmaması anlayışı yatmaktadır.

Soğuk Savaş’ın ilk yıllarında Harry Truman yönetimi, George Kennan tarafından ortaya koyulan “çevreleme” (containment) stratejisini benimseyerek, Sovyetler Birliği’nin çevrelenmesi ve izole edilmesini dış ve güvenlik politikasının temel hedefi hâline getirmiştir.

Başkan Eisenhower’la birlikte ABD’nin Orta Doğu politikasının gözden geçirilmesi neticesinde, SSCB’nin bölgeye yayılmasının önlenmesi amacıyla çevreleme kapsamında Türkiye, Irak, İran, Pakistan ve İngiltere arasında Şubat 1955’te imzalanan antlaşmayla kurulmuştur.

Eisenhower Doktrini (1957): Dwight D. Eisenhower tarafından 5 Ocak 1957’de Kongre’ye sunulan plan çerçevesinde şekillenen bu doktrin, ABD’nin Orta Doğu politikalarında önemli bir dönüm noktası oluşturmaktadır. Doktrin çerçevesinde ABD, SSCB’nin Ortadoğu’da karışacağı herhangi bir saldırıya karşı koymak ve bölge ülkelerinin bağımsızlığını temin etmek için askerî kuvvetlerin kullanılması dâhil her türlü yardımı sağlayacağını ifade etmiştir.

Barış İçinde Bir Arada Yaşama: Kruşçev döneminde, 1956’da gerçekleşen Sovyetler Birliği Komünist Partisi 20. Kongresi’nde kabul edilen “barış içinde bir arada yaşama”ilkesi, SSCB’nin Doğu-Batı blokları arasında savaşın kaçınılmaz olmadığını kabul etmesi, kapitalist ülkelerle savaşa varmayacak ılımlı ilişkiler kurulması anlamına gelmektedir. Bu politika, nükleer bir savaşta her iki tarafından da yok olacağından hareketle, kapitalist ülkelerle SSCB’nin esas mücadelesinin ekonomik ve teknolojik alanlara kaymasına vesile olmuştur.

COMECON 1949’da SSCB, Bulgaristan, Çekoslovakya, Macaristan, Polonya ve Romanya arasında ekonomik kalkınmayı hızlandırmak amacıyla kurulmuştur. Karşılıklı Ekonomik Yardım Konseyi resmî adını taşıyan bu örgüt, SSCB’nin dağılmasıyla birlikte 1991’de üye devletler tarafından feshedilmiştir.

Şanghay İşbirliği Örgütü: Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın 26 Nisan 1996’da Şanghay’da imzaladıkları “Sınır Bölgelerinde Askerî Güvenin Derinleştirilmesi Anlaşması”yla birlikte iyi komşuluk ilişkileri ve bölgesel güvenliğin tesis edilmesi amacıyla oluşturulan yapıdır. Şanghay Beşlisi olarak anılan grup, 2001’de Özbekistan’ın da dahil edilmesiyle Şanghay İşbirliği Örgütü adını aldı.

Javier Solana’nın adıyla anılan “Daha İyi Bir Dünyada Güvenli Avrupa” başlıklı Avrupa Güvenlik Stratejisi belgesinde (2003) terörizm, kitle imha silahlarının yayılması, bölgesel krizler, başarısız devletler ve organize suçlar olmak üzere beş tehditten bahsedildiği görülmektedir.

Bağlantısızlık Hareketi, İkinci Dünya Savaşı sonrası ortamda ABD ya da SSCB’den, bir başka deyişle kapitalist ya da sosyalist kamplardan herhangi birinin yanında yer almak istemeyen ülkelerin başlattığı harekettir. Günümüzde hâlen varlığını sürdüren ve 2009’da 15. Bağlantısızlar Hareketi Zirvesi’ni gerçekleştiren hareket, Afrika, Asya, Latin Amerika ve Karayip bölgelerinden katılan devletlerle üye sayısını 118’e çıkartmıştır.

Truman Doktrini (1947): Harry Truman’ın 12 Mart 1947’de Kongre’de yaptığı konuşma Soğuk Savaşın başlangıcı olarak da anılmaktadır. Söz konusu konuşmayla, Yunanistan ve Türkiye’nin Batı için öneminin altı çizilerek, bu ülkelerin içinde olası bir komünist rejim tehdidi ile dışarıda SSCB’nin yaratacağı tehditle başa çıkabilmeleri ve ulusal bütünlüklerini sağlayabilmeleri amacıyla iki ülkeye mali yardımda bulunulması gerektiği vurgulanmıştır. Bu doktrin, Türkiye ve Yunanistan’ın ABD’nin yanında yer almasını sağlamıştır.