TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I

Tarihsel açıdan hem Fransız İhtilali’nin doğurduğu sonuçlar hem de Osmanlı Devleti’nin Karlofça Anlaşması’ndan sonra Batı medeniyeti ve kültürü karşısında gerileme sürecine girişi, etkileri açısından sadece 19. yüzyılı değil, bugünü bile etkileyen önemli tarihsel dönüm noktalarıdır. Doğru cevap A'dır

Barok: Batı sanatında dengeden çok devinime, düşünceden çok duyuma, biçimlerin serbestçe yaratılmasından duyulan coşkuya önem veren, abartmalı, etkileyici, çelişkiden çekinmeyen sanat akımıdır. Doğru cevap E' dir.

Türk şiirinin tarihsel gelişiminde Batı edebiyatlarının etkisinin başladığı dönem olarak kabul edilen 19. yüzyılın ikinci yarısı, Türk şiirinin daha sonra göstereceği gelişimin de kaynağıdır. Bu dönemde Türk şiirinde görülen değişimin ve yenileşmenin kökenlerini sadece Batı düşüncesinden ve sanatından gelen etkilerde aramak bütüncül bir yaklaşım değildir. Doğru cevap D'dir.

Osmanlı şiirinin diğer sanat türleri olan resim, müzik ve mimariyle beraber 18. yüzyılın başlarından itibaren “barok” dönemine girdiği, özellikle sebk-i hindî akımının klasik Osmanlı şiirinde kendini göstermesinin bu döneme işaret ettiği bilinmelidir. Doğru cevap A'dır.

İstanbul’un gerçek bir mekân, yaşanan bir şehir olarak şiire girmesi klasik şiirdeki en büyük değişim göstergelerinden biridir. Çünkü klasik şiir asırlar boyunca mekânı soyut ve idealize edilmiş bütün olarak ele almıştır. Mekân klasik şiirin bütün tematik unsurları gibi aşırı idealleştirmiş ve saflaşmış soyut içeriklerden oluşmuştur. Doğru cevap C'dir.

Türkî-i Basit: Osmanlı Türkçesinin Eski Anadolu Türkçesinin yerini almaya başladığı XV. yüzyılın ikinci yarısı ve XVI. yüzyılın başlarında bazı şairler tarafından bilinçli bir şekilde başlatılan dilin sadeliğini koruma hareketidir. Doğru cevap D'dir.

Nevşehirli İbrahim Paşa’nın sadrazam olmasıyla başlayan ve “Lale Devri” diye adlandırılan devirde savaşlardan ve yenilgilerden usanan Osmanlı toplumu zevk ve eğlencenin hâkim olduğu bir yaşama yelken açar. Aynı zamanda Batılılaşma hareketlerinin ilk işaretlerinin görüldüğü dönemde İstanbul camileri, mescitleri, kandilleri, şadırvanları, çeşmeleri, sarayları, köşkleri, kasırları, yalıları, hanları, hamamları, bahçeleri ve tepeleriyle; Kâğıthane, Göksu, Çırağan, Üsküdar, Beşiktaş gibi semtleriyle Nedim’in şiirlerinde yer alır. Doğru cevap D'dir.

Osmanlı tarihinin önemli olaylarından biri olan ve Vak’a-yı Hayriye olarak adlandırılan Yeniçeri Ocağının kaldırılması II. Mahmud devrinin en önemli olaylarından biridir. 17. yüzyıldan itibaren yaşanan siyasi ve askerî istikrarsızlığın sebeplerinden biri olan Yeniçeri Ocağı ordudaki yenileşme hareketleri karşısında sürekli isyan ettikleri için 1826’da kaldırıldı. Doğru cevap A'dır.

Şair sayısındaki fazlalığa karşılık şiir zevkinin bozulduğu bu dönemde, kendi üslubunu yaratan şairlerin yetiştiğini söylemek pek mümkün gözükmemektedir. Ahmet Hamdi Tanpınar, bu durumu klasik şiirimizi idare eden “mutlak”ın yıkılmasına bağlar. Bu mutlak, klasik şiirin beslendiği kaynakların oluşturduğu zihniyet ve dünya görüşüdür. Bunlar ortadan kalkınca yetişme şartları ve muhitten gelen etkiler kültürün yerini almaya başlamış, şairin hayat karşısındaki gayrişahsi ve ağırbaşlı duruşu yerini nükteye bırakmıştır. Doğru cevap C'dir.

Ode: Lirik duyguların ifadesi için kullanılan vezinli veya vezinsiz yazılabilen uzun şiir. Doğru cevap D' dir.

Barok, Batı sanatında dengeden çok devinime, düşünceden çok duyuma, biçimlerin serbestçe yaratılmasından duyulan coşkuya önem veren, abartmalı, etkileyici, çelişkiden çekinmeyen sanat akımıdır.

Hint tarzı anlamına gelen sebk-i hindî Hindistan’da, Babürlü Hint-Türk hükümdarlarının saraylarında Farsça yazan ozanlarca geliştirilmiştir. Edebiyatımızda XVII. yüzyıldan başlamak üzere etkisini göstermeye başlamış kimi şairlerimizde bütün özellikleri görülürken kimi şairlerimizi kısmen etkilemiştir.

Sünbül-zâde Vehbî 1719’da doğan şair, Maraşlı bir ulema ailesi olan Sünbülzâdeler’e mensuptur. Babası Raşid Efendi ve dedesi Maraş müftüsü Mehmed Efendi de eserleri bulunan birer âlimdir. İlk eğitimini Maraş’ta alan Vehbi, daha sonra İstanbul’a giderek yazdığı kasideler ve tarihler sayesinde devrin önde gelenlerinin meclislerine girmiştir. Müderrislikle başladığı memuriyet hayatını kadılıkla sürdüren şair 1809 yılında vefat etmiştir. Şiirleri söz sanatlarının zenginliği bakımından önemlidir. Ayrıca mahallî kelime ve deyişler açısından da çok zengin olan şiirlerinde Nedim ve Sâbit etkisi açıkça görülmektedir.

Hâtimetü’l-eş’âr: Fatîn Efendi tarafından hazırlanan tezkirenin 1853 yılında tamamlandığı bilinmektedir. Eserde Sâlim Tezkiresi’nin bıraktığı 1721 yılından 1853 yılına kadar yetişen 672 şair hakkında bilgiler verilmiştir. Şinasi Fatîn Tezkîresi’ni 1863 yılında bazı değişiklikler yaparak özellikle dil açısından süslü ve ağır bölümlerini sadeleştirerek yayımlamıştır.

Kâfile-i şu’arâ, Mecmuâtü’t-terâcim ve Bağçe-i safâ-endûz 19. Yüzyılın ilk yarısındaki tezkirelerdendir ancak Mecâlisü'n-Nefâis Ali Şir Nevayi tarafından 15. Yüzyılda kaleme alınmış bir tezkiredir.

19. yüzyılın ilk yarısında sözlük alanında ön plana çıkan isim Mütercim Âsım’dır.