TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I

Tanzimat birinci kuşak tiyatrosunda sıklıkla işlenen bir diğer tema ise batıl inançlardır. Toplumsal yapı içerisine yerleşen ve insanların sömürülmesine yol açan batıl inançlar, özellikle Ahmet Midhat’ın oyunlarında görülür. Ahmet Midhat’ın Açıkbaş̧ ve Çengi yahut Daniş Çelebi ile Feraizcizâde’nin Evhâmi adlı oyunları tamamıyla batıl inançların toplum üzerindeki etkisi üzerine kurgulanır.

Tanzimat birinci kuşak tiyatrosunda işlenen konulara paralel olarak dil ve üslubun devrine göre sade ve anlaşılır olduğu görülür. Şinasi’nin Şair Evlenmesi ile başlattığı bu sadelik, diğer yazarlar tarafından devam ettirilir.

Çözüm: Türk tiyatrosunun gelişmesinde Güllü Agop (Agop Vartovyan) önemli bir yere sahiptir. 1868 yılında Güllü Agop tarafından Gedikpaşa’da Osmanlı Tiyatrosu kurulur.

İbrahim Şinasi’nin 1859 yılında yazıp Tercüman-ı Ahvâl gazetesinde 1860 yılında yayımladığı Şair Evlenmesi adlı eseri metne dayalı ilk tiyatrodur.

Ahmet Midhat, Moliere uyarlamaları yapan ve komedi türünde eserler veren yazarlar arasında yer almamaktadır.

Ahmet Vefik Paşa’nın tiyatro alanındaki Moliére’den yaptığı on çeviri, altı da adaptasyon (uyarlama) olmak üzere toplam 16 eseri bulunmaktadır. Uyarlamaları ise Tabib-i Aşk, Zoraki Tabip, Azarya, Zor Nikâhı, Merâki ve Dekbazlık’tır.

Ebuzziya Tevfik’in Ecel-i Kaza (1872) adlı eseri Tanzimat Dönemi’nin ilk yerli mensur (düzyazılı) romantik dramları arasında yer alır.

İlk tiyatro eseri Besa yahut Ahde Vefa (1875) Arnavutlar arasındaki besa (yemin) kavramından konusunu alır. Eserin giriş̧ kısmında Şemsettin Sami kendisinin de Arnavut asıllı olduğunu belirtmiştir.

Zavallı Çocuk, Namık Kemal’in Magosa’da sürgün olduğu yıllarda yazdığı eseridir. Eserde geleneksel aile yapısı içerisinde görülen aksaklıkların gençlerin hayatında trajik bir faciaya sebep olabileceği üzerinde durulur. Çocuklarının gelecekleri ile ilgili karar alırken onların fikirlerini önemsemeyen bir ailenin kızlarının ölümüne sebep oluşları anlatılır (Namık Kemal, 1960).

Soruda verilen maddelerin hepsi Namık Kemal’in hem kendi hem de sonraki dönemleri etkileyen görüşleri arasında yer almaktadır.

İstanbul’da tiyatro binalarının eksik olmasından dolayı hemen tiyatro binaları yapılmaya başlanır. 1840’ta İstanbul, bir tiyatro binasına sahip olur.

Tanzimat birinci kuşak edebiyatının genel ilkesi olan toplum için sanat görüşü tiyatro türü için de geçerlidir. Dönem sanatçıları bu ilkeden hareketle eserlerini verirler. Bu nedenle eserlerin konuları genellikle sosyal mesaj içeriklidir. Eserlerin genelinde toplumsal yapının aksayan tarafları eleştirel gözle verilirken bireylerin nasıl davranışlarda bulunmaları gerektiği üzerinde de durulur.

Şair Evlenmesi’nin açtığı yolda yazılan eserlerde geleneksel yapıdaki aksaklıkların toplumda ne gibi facialara sebep olduğu gösterilir. Özellikle gençlerin istedikleri kişilerle evlendirilmemesi sonucunda yaşanan intiharlar ve hastalıklar dramatik kurgu içine yerleştirilir. Zavallı Çocuk, Açıkbaş, Ecel-i Kaza, İnatçı yahut Çöpçatan, Felaket bu konuyu doğrudan işleyen eserlerdir. Gülnihal ise vatan sevgisini işler. Doğru cevap B'dir.

III. Selim döneminde, Batı tiyatrosu bilinmektedir. Ancak tiyatroya olan ilgi II. Mahmut
döneminde artmaya başlar. Tiyatronun Türk gençleri tarafından icra edilmesi ise Sultan Abdülmecit döneminde gerçekleşir. Doğru cevap D'dir.

11 maddelik Şûra-yı Devlet Umumi Tezkeresi ile Güllü Agop tiyatrosuna birtakım yetkiler ve ayrıcalıklar verilir. Güllü Agop, bu ayrıcalıkların da etkisiyle tiyatrosunu büyük bir okul hâline getirir ve burada pek çok Türk tiyatro sanatçısının yetişmesine gayret eder (And, 2014, s.85).

Batı tarzında yazılmış ve yayımlanmış ilk Türk tiyatro yapıtını Şinasi kaleme alır. Tercüman-ı Ahvâl’de tefrika edilen Şair Evlenmesi, tek perdelik komedidir.

Ahmet Vefik Paşa, Teodor Kasap, Direktör Âli Bey ve Feraizcizâde Mehmet Şakir Moliére uyarlamaları yapan ve komedi türünde eser veren sanatçılardır.

Türk edebiyatında manzum tiyatro (şiir şeklinde) türünün ilk örneği, 1866 yılında yayımlanan Ali
Haydar Bey’in “üç fasıldan ibaret trajedi” olarak kurgulanan Sergüzeşt-i Perviz adlı eseridir.

Ebuzziya Tevfik’in Ecel-i Kaza (1872) adlı eseri Tanzimat Dönemi’nin ilk yerli mensur (düzyazılı) romantik dramları arasında yer alır. Bu eser, aynı zamanda Türkiye’de Türk halkına karşı sahnelenen ilk telif eser olması bakımından da önem taşır (Gür, 2000, s. 3). Eserde aralarında kan davası bulunan iki ailenin birbirlerini çok seven çocuklarının birbirlerine kavuşamamaları ve sonu ölümle biten romantik aşkları işlenir.

Oyunun oynanmasının mümkün olmadığını söyleyen Namık Kemal, eserleri içerisinde en üstünü
olarak da Celâleddin Harzemşah’ı görür. Namık Kemal, olayların anlatımında siyasi akışı bakımından tarihî gerçeklikten ayrılmadığını özellikle vurgular. Bu bağlamda Harzemşahlar Devleti’nin son hükümdarı olan Celâleddin Harzemşah’ın Moğollara karşı savaşı ele alınırken Türk-İslam tarihinin kahraman tipolojisi de bu eserle gözler önüne serilir. Çünkü Namık Kemal İslam birliğini, idealize eden kahramanı Celâleddin Harzemşah ile zamanına taşır. Bu nedenle oyunun her perdesi Celâl’in başka bir meziyetini övmek için düzenlenmişe benzer (Enginün, 2013, s. 673).