TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II

Tanzimat Dönemi’nde de sosyal konular tercih edilir, eser verenler sosyal davalara hizmet eder. Tanzimat edebiyatının birinci kuşağı eserlerini faydacı ve öğretici bir çizgide kaleme alır. Tiyatro türündeki eserler de sosyal bir yapıya sahiptir. Tanzimat’ın ikinci kuşağı devraldıkları mirası hem kendi karakter yapıları hem de devrin değişen şartları dolayısıyla daha ferdî bir çizgide sürdürürler. Tiyatro türünde verdikleri eserlerde birinci kuşağa oranla daha bireysel bir tutum içerisinde görünürler. Recaizâde Mahmut Ekrem ile başlayan bireysel tutum, Abdülhak Hâmit Tarhan ile devam eder. Tanzimat ile edebiyatımıza giren Batı tarzı tiyatro türünde eserler veren ikinci kuşak, birinci kuşağın gerek dil gerekse teknik manada kazanımlarını ileri götürememişlerdir. Özellikle Abdülhak Hâmit Tarhan’ın tiyatro eserlerini sahnelenmek için değil okunmak için yazmaya başlaması, dil konusunda savruk ve kural tanımaz tavrı tiyatromuzun gelişme hızını yavaşlatmıştır. Bu ünitede Tanzimat’ın ikinci kuşağı olarak adlandırılan yazarların (Recaizâde Mahmut Ekrem, Abdülhak Hâmit Tarhan, Sami Paşazâde Sezai, Muallim Naci) tiyatro hakkındaki tutumları ve eserleri ele alınacaktır. Doğru cevap A’dır.

Recaizâde Mahmut Ekrem dört tiyatro eseri yazar. Afîfe Anjelik (1870) ve Atala yahut Amerika Vahşileri (1873) konusunu Batı’dan aldığı ilk iki tiyatro eseridir. Vuslat yahut Süreksiz Sevinç (1874) ile Çok Bilen Çok Yanılır’ın (1874) konularını ise kendi toplumumuzun yaşantısından alarak yazar. Ekrem, edebiyat dünyasına birkaç şiirini saymazsak tiyatro yazarak girer. Hatta yayımladığı ilk kitabı bir tiyatro eseri olan Afife Anjelik’tir. Zavallı Çocuk ise, Namık Kemal’e aittir. Doğru cevap D’dir.

Duhter-i Hindû’nun hâtimesi/son sözü, Abdülhak Hâmit’in kendine has bir “millî tiyatro” anlayışını dile getirdiği önemli bir metindir. Burada dile getirdiği düşünceler, yazdığı ilk üç tiyatro eserinden sonra geriye kalan eserlerinde dağınık ve kısmi olarak uygulanmıştır diyebiliriz. Abdülhak Hâmit’in anlaşılması zor ve afaki gibi duran “millî tiyatro” anlayışı bir başkası tarafından benimsenmemiş ve kendisinden sonra da takipçiler oluşturmamıştır. Abdülhak Hâmit, Sabr u Sebat’tan sonra tiyatro eserlerini oynanmak için değil okunmak için yazmaya başlar. Duhter-i Hindû’da da bunu alenen dile getirir. Doğru cevap E’dir.

Abdülhak Hâmit’in tiyatro eserlerini doğru değerlendirebilmek için şöyle tasnif edebiliriz:

Doğru cevap B’dir.

Sabr u Sebat (1875) Abdülhak Hâmit’in yazdığı ikinci tiyatro eseridir. Ahmet Vefik Paşa’nın deyim ve atasözlerimizi kullanarak bir tiyatro eseri yazması yönündeki tavsiyesi üzerine yazılmıştır. Hâmit, bu tavsiyeyi abartmış ve eserini deyim ve atasözleri ile doldurmuştur. Sahnelenmeye en uygun eserinin Sabr u Sebat olduğunu söyler. Bu piyes, beş fasıllık bir dramdır. Doğru cevap D’dir.

Nazife (1876) İspanya kralı ile kralın sarayında esir olan Arap mücahidesinin aşk ve onur mücadelesini konu alır. Arap mücahide İspanyol kralın arzularına teslim olmaktansa ölmeyi tercih eder. Bir perdelik manzum bir oyundur. Doğru cevap C’dir.

Macera-yı Aşk (1873) Bu dört fasıllık dram, Abdülhak Hâmit’in yazdığı ilk tiyatro eseridir. Namık Kemal, Abdülhak Hâmit’e bu eseriyle ümit bağlar. İlk eser olmasının bütün acemiliklerini barındıran bu eser, Hâmit’in sade dille yazdığı eserlerinin başında gelir. Yazar, eserini birden çok aşkı konu aldığı için “Macera-yı Uşşak” (Âşıkların Macerası) olarak nitelendirir. Doğru cevap B’dir.

Abdülhak Hâmit, konusunu İlhanlı tarihinden alan beş eser yazmıştır. Bunlar; İlhan (1913), Turhan (1914), Tayflar Geçidi (1917), Ruhlar (1922) ve Arzîler (1925)’tir. Doğru cevap E’dir.

Şîr, üç fasıllık bir trajedidir. Oldukça acemice yazılmış bu tiyatro eserinde Sami Paşazâde Sezai, Hâmit’in Macera-yı Aşk’ına benzer bir konuyu ele alır. Eser, sevgi-kıskançlık, intikam-pişmanlık çatışmaları üzerine kurulur.

Kabil şehzadesiyle Hindistan hükümdarının kızı arasında bir aşk yaşanır. Bu aşk evlilikle neticelenir. Fakat bu evlilik şehzadenin kıskanç kız kardeşinin entrikalarıyla çekilmez bir hâl alır. Eser, bol ölümlü bir sahne ile biter. Doğru cevap C’dir.

Muallim Naci, tiyatroya önem verir ve onu milletlerin ilerlemesine katkı sağlayacak bir mektep olarak görür. Tiyatroya okula devam eder gibi devam edilmesi gerektiğine inanır. Bu düşünceleri ile Namık Kemal’in tiyatro anlayışını devam ettirdiğini söyleyebiliriz. Yazdığı tek oyun Heder’de Osmanlı bürokrasisinin hantal yapısı içerisinde “heder” olup giden genç bir şairin trajedisini anlatır.

Heder’de Muallim Naci, doğru bildiklerini söylemekten çekinmeyen bir devlet memurunun haksız yere sürgün edilmesini ve genç bir şair olan oğlunun da memuriyeti sırasında amirlerinden gördüğü kötü muameleyi ele alır. Çok iyi bildiği bürokrasinin işleyişini ve liyakat yoksunu yöneticilerin haksız uygulamalarını sahneye taşımak istemiştir. Doğru cevap A’dır.

m

m

m

m

m

m

m

A, B, D ve E şıkları yazara ait tiyatro eserleridir. Zavallı Çocuk ise Namık Kemal’in bir oyununun ismidir.

Yazarın ilk tiyatro eseri Afife Anjelik’tir.

Yukarıda bahsi geçen oyun Recaizade Mahmut Ekrem’in 1874 yılında yazdığı ancak 1914 yılında yazarın oğlu tarafından yayınlanan Çok Bilen Çok Yanılır adlı oyundur.