TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II

Geleneksel Osmanlı Türk edebiyatıyla Batı edebiyatından aşağı yukarı eşit düzeyde etkilenmiş bir edebiyattır

Ilımlılar

1880-1896

Ağırlıklı olarak İkinci Abdülhamit döneminde ürün vermişlerdir

Eserlerinde genellikle ferdi hassasiyet ve aşırı duygululuk (santimantalizm) belirgin bir motiftir.

Ahmet Hikmet Müftüoğlu

Ara Nesil şairleri

Gayret

Mizan

Mektep

Ara Neslin ortaya koydukları eserlerle ve edebiyatlarıyla etkin olduğu yıllar, 1880-1896 yılları arası dönemdir.

Mutavassıt: Arapça bir kelime olan “mutavassıt: tavassut eden, araya ortaya giren, vasıtalık yapan, arayı bulan, ortada bir yerde olan, ortalama” gibi anlamlara gelmektedir. Türkçe ile “ılımlı”, “ara nesil” şeklinde tercüme edilebilmektedir.

Ara Nesil, ortak bir yayın organı etrafında toplanmış, ortak bildirgeleri olan bir topluluk ya da hareket değildir. Yaşları ve dönemleri bakımından da belli bir ortaklığa sahip değillerdir. Ağırlıklı olarak İkinci Abdülhamit ve İkinci Meşrutiyet dönemlerinde ürün verdiler. Sadece eserlerinde görülen ortak özelliklerinden dolayı böyle bir gruplandırma yapılmıştır. Kendilerinden önceki edebiyat anlayışlarına tepkilerini ve kendilerine ait özgün edebiyat anlayış, görüş ve felsefelerini ilkeler hâlinde bir bildirgeyle edebiyat kamuoyuna ilan etmiş değillerdir. Ortak bir dergileri yoktur. Bir akım olarak birlikte ortak tavır almış değillerdir. Bu bakımdan edebî akım, hareket ve topluluk değil, bazı benzeşen yönleriyle bir grupturlar.

Ara Nesil edebiyatçıları, hem bireysel hem de toplumsal konulara eşit derecede önem verdiler. Daha çok günlük küçük konu ve duyguları işlediler. Büyük ihtiras ve davalara, derin, etkileyici ve sarsıcı yaklaşımlara yönelmediler. Eserlerinde ele aldıkları bireysel konular: Aşk, bireysel sıkıntı, ıstırap, hüzün, yalnızlık, ince hastalık olan verem, tabiat, ölüm, kadınların vefasızlığı, dinî duygular, felsefe gibi unsurlar. Toplumsal konular: Türk milletinin kültür, eğitim, çalışma sorunları, fakirler, hasta çocuklar, eğitimsiz, çaresiz insanlar, Türk tarihi, Türk sultanları, vatan sevgisi, köylülerin, çobanların hayatı gibi unsurlar. Ama bazı toplumsal konulara çok fazla girmemişlerdir. Mesela onların döneminde 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) vardır. Önemli bir olaydır, milletimizi ve devletimizi oldukça da etkilemiştir. Yine bu dönemde Meclis-i Mebusan adlı ilk millet meclisimiz kapandı, ilk anayasamız olan Kanun-ı Esasî askıya alındı. Bu gibi toplumsal olaylar, Ara Nesil yazarlarında pek fazla ele alınıp işlenmez.

Ara Nesil döneminde yüz civarında dergi ve gazete yayımlandı. Bunların önemli bir kısmı Ara Nesil yazarları tarafından çıkarıldı. Bu yayın organlarının genel ve ortak özellikleri şunlardır: 1. Dönem, İkinci Abdülhamit iktidarı olduğu için siyasetten bahsetmek yasaktır. Bu yüzden bu dönemde çıkan gazete ve dergilerin kapağında genellikle “siyasetten başka her şeyden bahseder.” gibi bir ifadeye yer vermişlerdir. 2. Bu yayın organları sadece edebiyat dergisi değil, aynı zamanda toplumsal, bilimsel, teknik konulara da yer veriyorlardı. Yani aynı dergide hem sağlıkla hem tarımla ilgili bir yazıya hem şiire hem biyografiye birlikte yer veriliyordu. 3. Baskı kaliteleri, resimlerin görsel özellikleri genellikle düşüktür. Hem yazı hem sayfa tasarımı hem de resim seçimi ve kalitesi zayıftır. 4. Bu yayın organları sürekli ve düzenli çıkamamıştır. Hem iktidar baskısı ve sıkı denetimi hem maddi imkânsızlıklar nedeniyle zaman zaman yayına ara vermişler, değişik zaman aralıklarında çıkmak durumunda kalmışlardır.

Envâr-ı Zekâ: Arapça bir tabir olup “zekânın aydınlıkları” demektir. İlk sayının başında Rumî 1299 tarihi yer alır. 15 günlük dergi olup İstanbul’da Mustafa Reşit tarafından yayımlanır.

Fevâid: Arapça bir kelime olup “faydalar” demektir. 1887-1894 yılları arasında 15 günlük olarak çıkmış edebî dergidir. Bursa’da Murat Emrî Efendi tarafından yayımlanır. İlk sayısı 17 Kasım 1887 perşembe günü çıkar. Önceleri çocukların eğitimi için yayımlanır. Dolayısıyla Bursa’nın ilk çocuk dergisidir.

Güneş: 1883-1884 yılları arasında İstanbul’da çıkmış 15 günlük dergidir. Altı ay kadar yayımlanabilmiştir. 12 sayı çıkar. İmtiyaz Sahibi, ilk Türk pozitivist ve naturalisti olarak bilinen Beşir Fuat’tır.

Terakki, 1868’de Ali Raşit Bey ve Filip Efendi tarafından çıkarılır. İlk Türk kadın gazetesini çıkaran gazete olur. Haftada bir özel kadın sayısı yayımlar. 15 Haziran 1868 tarihli sayısında kadınlar için “Muhadderât” adında bir ek yayımlamaya başlar. Haftada 1 kez pazar günleri olmak üzere toplam 48 sayı yayımlanır.

Mektep: 1891-1897 yılları arasında İstanbul’da haftada bir olmak üzere 185 sayı yayımlanır. İmtiyaz sahibi Kitapçı Karabet Efendi’dir.

Okuyucuları arasında anket açan ilk dergidir. Önce mısra-ı berceste (seçme mısra) seçimi yapılır. Sonra Osmanlı imlasının nasıl olması gerektiği konusunda okuyucuların düşüncesi sorulur. “En iyi şairimiz kim?” sorulu bir anket düzenlenir. Bu ankette İsmail Safa birinci olur. Cenap Şehabettin ve Tevfik Fikret eşit oyla ikinci olurlar.