TEHLİKELİ MADDE LOJİSTİĞİ VE İŞ GÜVENLİĞİ

Genel olarak kara yolu araçlarında; kapalı ya da diğer ismiyle brandalı araçlar, frigorifik (ısı kontrolü) araçlar ile açık kara yolu araçları ile paketli ve ambalajlı yüklerin taşınması söz konusu olurken sıvı, gaz ve katı formlarda tehlikeli maddeler dökme olarak tanker ve silobas adı verilen tipte araçlar ile taşınmaktadır.

Isı Kontrollü (Frigorifik) Araçlar
Birtakım tehlikeli madde ve materyaller hava ya da havada bulunan bir bileşik ile belirli ısı ve sıcaklık koşullarında etkileşime girebilmekte, bunun sonucunda reaksiyon başlatabilmektedir. Özellikle bazı tehlikeli madde sınıflarında ortam ısısının birden bire artması sonucunda reaksiyon birden bire başlamakta ve çok kısa bir süre içerisinde risk gerçekleşmektedir. Bu noktadan hareketle ısının artmasıyla reaksiyon başlatabilecek tehlikeli maddelerin kontrol altında tutulabilmesi için ortam sıcaklığının da kontrol altına alınması gerekmektedir. Bunu sağlayabilmek için bu türde tehlikeli maddeler ısı kontrollü (frigorifik) araçlarla taşınabilmektedir. Dolayısıyla ısı kontrollü araçlar ile tehlikeli maddelerin taşınması temel olarak reaksiyon başlatabilecek ya da tehlikeli maddenin parlama derecesi ile ortam sıcaklığının aynı olması neticesinde ani parlama ve yangınla sonuçlanabilecek risklerin denetim ve kontrol altına alınması amacını taşımaktadır. Özellikle parlama derecesi düşük olan ve sınıf 3 yanıcı sıvı maddeler içerisinde tanımlanmış tehlikeli maddeler, kendi kendine yanabilen katı maddeler, ısıl ortamda reaksiyon başlatabilen maddeler bu tür araçlarla taşınmaktadır. Bir tehlikeli maddenin ısı kontrollü araçlarla taşınabilmesi için ambalaj ve evraklar üzerinde P2 “ısı kontrollü taşınması gerekir” işaretinin bulunması gerekmektedir. Isı kontrollü araçların tehlikeli madde taşımacılığında kullanılmasının nedeni, bazı tehlikeli maddelerin taşınırken ısınmalarından dolayı ısı ortaya çıkarabilmeleri veya kendi kendilerine yanabilmeleridir. Dolayısıyla taşıma kabı içerisinde ısının sabitlenmesi ve maddenin sabit bir ısıyla taşınması gerekebilmektedir. Aynı zamanda bazı ürünlerin parlama derecelerinin düşük olması, söz konusu tehlikeli maddelerin yüksek ortam sıcaklığında patlamalarına veya yanmalarına neden olabilmektedir.

Tanker araçlar sıvı, gaz ve küçük (granül) parçalı katı yüklerin taşınmasında kullanılan kara yolu taşıma araçlarıdır. Sıvı hâlde yanıcı, parlayıcı, oksitleyici vb. türde tehlikeli maddeler tankerler ile taşınmaktadır. Özellikle petrol türevleri, benzin, tiner, mazot vb. türde yanıcı sıvıların taşınmasında onlar için üretilmiş tankerler kullanılmaktadır. Tankerler sadece dökme yüklerin taşınmasında kullanılmaktadır.

Fiziksel görünüş ve tasarımlarına göre tankerler aşağıdaki gibi kategorize edilebilmektedir.
• Silindir Tankerler
• Elips Tankerler
• Bavul Tankerler

Basıncın araç içerisinde artmasını engellemek üzere organik peroksit tankerlerinde en az iki adet emniyet valfi yer almakta, bu valfler içeride oluşan basıncın dışarı atılmasını sağlamaktadır. Bu türde tankerler uluslararası standartlar çerçevesinde “OX” tipi tankerler olarak tanımlanmakta ve bu kod ile tescil edilmekte ve kullanılmaktadırlar.

Suezmax Tanker Gemiler
Ham petrol tankerleri grubunda yer alan bir diğer gemi türü 120.000 ila 200.000 arası ton taşıma kapasitesine sahip olan Suezmax tipi tanker gemilerdir. Bu tür tankerler ölçüleri ve özellikleri çerçevesinde Süveyş Kanalı’ndan transit olarak geçiş yapabilme imkânına sahip olan gemilerdir.

Gaz tanker gemileri gaz formunda tehlikeli maddelerin taşınmasından kullanılan gemilerdir. Özellikle LPG ve LNG gibi tehlikeli maddeler bu türde tankerler ile taşınmaktadır. Bu tür tankerler ile taşınan LPG ve LNG gibi gazlar çok yüksek basınçlar altında sıvılaştırılarak taşınmaktadır. Buna karşılık söz konusu gazlar normal sıcaklık ortamında çok hızlı biçimde eksi formuna dönüşme eğilimi taşımaktadır. Bu nedenle gaz tankerlerinde taşınan gazlar yüksek basınç altında ve soğutularak taşınmaktadır. Sıkıştırılmış nitelikte gazlar taşıma sırasında yüksek düzeyde risk ve tehlikelere sahip olan maddeler olduğu için son derece hassas ve kontrol altında taşınmaları gerekmektedir. Aynı zamanda kullanılan gaz tankerlerinin uluslararası standartlarda yüksek güvenlik ve emniyet donanım ve sistemlerine sahip olması gerekmektedir. LPG ve LNG taşıyan gaz tankerlerinin yükleme bölümleri çoğunlukla gemiden ayrı bir niteliğe sahiptir. Yükleme yapılan bölümler geminin dış gövdesinden bağımsız bir biçimde gemide yer almaktadırlar.

Kapalı yük vagonları G, Gbs-1510, Gbs 3501, Ga, H ve Habis olarak adlandırılan tiplerde altı değişik türde üretilmekte ve kullanılmaktadır.

McDonnell Douglas tipi uçaklar hava yolu taşımacılığında kullanılan araçlardan biridir. Kargo taşımacılığında Boeing ile birlikte en çok kullanılan uçak tipidir. Ortalama olarak 93 ton taşıma kapasitesine sahiptir. Genel olarak küçük ebatlı ve paletli yüklerin taşınması için kullanılırken diğer uçaklardan farklı olarak yüklemeler burun kısmından değil, yan kapılardan yapılmaktadır.

Dökme Katı Madde Konteynerleri
Dökme katı madde konteynerleri; katı hâlde tehlikeli maddelerin dökme olarak taşındıkları, 20’ ve 40’ ölçülerde üretilen ve kullanılan taşıma kaplarıdır. Yükleme konteynerlerin üst kısmında bulunan kapaklardan yapılırken boşaltma konteynerin alt kısmında yer alan kapaklar vasıtasıyla gerçekleştirilmektedir. Bu tip konteynerlerin içerisinde sadece katı olan tehlikeli maddeler taşınabilmektedir. Aynı zamanda bu tehlikeli maddelerin hassas nitelikte ve kendiliğinden yanabilir özellikte olmaması, başka bir madde ya da materyal ile reaksiyona girebilen tehlikeli madde olmaması gerekmektedir. Bu kapsamda Sınıf 4.1 ve Sınıf 4.2 içerisinde tanımlanmış tehlikeli maddeler ile Sınıf 5 içerisinde tanımlanmış reaktif maddeler bu tür konteynerler içerisinde taşınamamaktadır. Aynı zamanda tozuma ve çevreye bulaşma riski yüksek olan tehlikeli maddeler de bu tür konteynerler içerisine yüklenirken son derece hassas bir biçimde yaklaşılmalı ve yüksekten materyaller bırakılmamalıdır.

Ham petrol tankerleri işlenmemiş nitelikte olan petrolleri taşımak için tasarımlanmış tanker tipi gemilerdir. Ham petrol tankerleri Uluslararası Deniz yolu ile Tehlikeli Maddelerin Taşınmasına ilişkin Kodlar (IMDG) ile Denizlerde Can Güvenliğinin Sağlanması Sözleşmesi (SOLAS) çerçevesinde belirlenmiş özellik ve standartlarda olmaları gerekmektedir. Petrol taşıyan bu türde tankerler taşıma kapasiteleri açısından aşağıdaki gibi gruplandırılabilmektedir.
• Ultra Büyük Ham Taşıyıcılar (ULCC)
• Çok Büyük Ham Taşıyıcılar (VLCC)
• Suezmax Tankerler
• Aframax Tankerler

Sıvı yanıcı maddelerin taşındığı tankerler, tankerlerin lojistik gereksinimlere cevap vermek üzere fiziksel açıdan
farklı tasarımlara sahip olmalarına da yol açabilmektedir. Fiziksel görünüş ve tasarımlarına göre tankerler:
• Silindir Tankerler
• Elips Tankerler
• Bavul Tankerler

Silindir tankerler arka kısmından kesit alındığında, silindir şekline sahip olan tankerlerdir. Bu tür tankerler geometrik biçiminin yarattığı avantaj ile taşınan tehlikeli sıvı maddenin araç üzerinde homojen dağılmasına olanak verebilmektedir.

Kimyasal madde tankerleri sadece paslanmaz çelikten imal edilmekte olup en az 1,75 bar basınca dayanıklı olmalıdır. Tankerin dış yüzeyi içerisinde kimyasal maddenin taşındığını gösterebilir nitelikte olması, aynı zamanda araçta uygun bir topraklama sisteminin bulunması gerekmektedir.

Suezmax Tanker Gemiler
Ham petrol tankerleri grubunda yer alan bir diğer gemi türü 120.000 ila 200.000 arası
taşıma kapasitesine sahip olan Suezmax tipi tanker gemilerdir. Bu tür tankerler ölçüleri ve
özellikleri çerçevesinde Süveyş Kanalı’ndan transit olarak geçiş yapabilme imkânına sahip
olan gemilerdir.

20’ konteynerler 5,9 metre uzunluk, 2.35 metre genişlik, 2,39 yükseklik ölçülerine sahiptir. 20’ konteynerler içerisine maksimum 21.800 kg yükleme yapılabilmektedir.

McDonnell Douglas tipi uçaklar hava yolu taşımacılığında kullanılan araçlardan bir diğeridir. Kargo taşımacılığında Boeing ile birlikte en çok kullanılan uçak tipidir. Ortalama
olarak 93 ton taşıma kapasitesine sahiptir. Genel olarak küçük ebatlı ve paletli yüklerin taşınması için kullanılırken diğer uçaklardan farklı olarak yüklemeler burun kısmından
değil, yan kapılardan yapılmaktadır.

Tehlikeli maddelerin dökme olarak taşındığı tanker gemilerden bir diğeri de OBO gemileridir.
OBO ifadesi Oil Bulk Ore (dökme petrol / cevher) kısaltması şeklinde kullanılmaktadır.
Bu tür gemilerde sıvı tehlikeli maddeler taşınabileceği gibi katı formda ve fiziksel açıdan granül ya da toz şeklinde tehlikeli maddeler taşınabilmektedir. OBO gemileri bu
özellikleri çerçevesinde kuru yük gemilerine de benzemektedir. Bu tür gemilerde tehlikeli
maddelerin yanı sıra diğer türde yükler ve kargolar da taşınabilmektedir.

E tipi yüksek duvarlı yük vagonlarıyla kömür, maden, kum, çakıl, demir ve pancar vb. malzemelerin taşıması yapılabilmektedir. Bu tür vagonlarda taşınacak yükler genel olarak iklim koşullarından yüksek oranda etkilenmeyen dayanıklı ürünlerdir.

Sıvı, gaz ve katı formlarda tehlikeli maddeler dökme olarak tanker ve silobas adı verilen araçlar ile taşınmaktadır. Doğru yanıt C'dir.

Genel olarak kara yolu araçlarında; kapalı ya da
diğer ismiyle brandalı araçlar, frigorifik (ısı kontrolü) araçlar ile açık kara yolu araçları ile paketli ve ambalajlı yüklerin taşınması söz konusu olurken sıvı, gaz ve katı formlarda tehlikeli maddeler dökme olarak tanker ve silobas adı verilen tipte araçlar ile taşınmaktadır