TEHLİKELİ MADDE LOJİSTİĞİ VE İŞ GÜVENLİĞİ

Elleçleme en kısa tanımı ile taşınan ya da taşınacak bir materyalin taşıma kabına yüklenmesi ve taşıma kabından boşaltılması işlemlerini tanımlamak için kullanılan bir ifadedir. Buna ek olarak sabit olmayan bir taşıma kabı ile taşıma yapılacak ise bunların taşıma aracının üzerine konması ya da aracın üzerinden indirilmesi de elleçleme olarak adlandırılmaktadır.

Tehlikeli maddelerin paketli ya da paletli yüklenmesi durumunda yüke ilişkin emniyet ve güvenliğe etki eden çok sayıda faktör bulunmaktadır. Bunların başında yükün taşıma aracından bağımsız hareket edebilme olanağına sahip olması ve yükün hareketi kısıtlanmadıkça söz konusu risklerin varlığını devam ettirmesidir

Taşıma aracı hareket ederken ya da hareketine neden olan ivme azalırken, taşınan yük bu etkiye belirli bir süre gecikme ile cevap verebilmektedir. Bu etki fizikte eylemsizlik olarak adlandırılmaktadır.

Rijid yükleme; bir ya da daha fazla paket ya da paletli yükün aracın veya taşıma kabının tamamını kaplamayacak biçimde yüklenmesi durumudur. Rijid yüklemede taşınacak yük taşıma kabını ya da konteyneri tam olarak doldurmadığı için yükün sabitlenmesi için gerdirme kayışları ile birlikte takozlar kullanılmaktadır.

Karayolu taşımacılığında yük ağırlığının homojen dağılımı aks başına yapılacak eşit kuvvet dağılımına bağlıdır. Söz konusu kuvvet değeri ton olarak ifade edilmekte ve her bir aks başına düşen ton cinsinden ağırlık değerinin belirli bir sınır değerin altında kalması hedeflenmektedir.

Taşıma sırasında oluşabilecek farklı türlerdeki risklerin azaltılabilmesi için yükün araca sabitlenmesi gerekmektedir. Yük araçla birlikte hareket ettiği, kendi başına hareket olanağının bulunmadığı durumlarda yükün kontrol edilebilmesi de mümkün olabilmektedir. Aksi durumda yük kontrolsüz olarak hareket edebilmekte ve bu şekliyle risk yaratabilmektedir.

Paketli ve paletli tehlikeli maddelerin yüklenmesi süreçlerinde öncelikli sabitleme uygulamalarından birisi gerdirme kayışlarının kullanılması işlemidir. Bu kayışlar uygulamada spanzet olarak da isimlendirilmektedir. Bu unsurlar sayesinde yükler aracın zeminine sabitlenmekte ve hareket edebilirlikleri sınırlandırılmaktadır.

Söz konusu uygulamaların genel adı bağlama (Lashing)'dir.

Özellikle rijid yüklemelerde yükün ağırlığı ile aracın hareketi sırasında ortaya çıkabilecek kuvvetler dikkate alınarak spanzetlerin belirli bir kuvvet direncine sahip olması gerekmektedir.Uygulamada genel olarak kullanılan spanzetlerin
minimum 1.400 daN direnç değerinin altında olmaması gerekmektedir. Yükün
ağırlığı arttıkça kullanılacak spanzetlerin sayısı ve dayanıklılığını gösteren direnç değeri de artmaktadır.

Lashing uygulamaları taşınacak yükün özellikleri, formu, taşıma kabı ya da palet ve ambalaj özellikleri çerçevesinde değişkenlik gösterebilmektedir.
Genel olarak kullanılan lashing türleri aşağıdaki gibi sıralandırılabilmektedir.
• Üstten Bağlama (Top-over lashing)
• Çapraz Bağlama (Loop lashing)
• Yay Bağlama (Spring lashing)
• Paket ve Paletlerin Birbirine Bağlanması (Round turn lashing)
• Doğrudan Bağlama (Direct lashing

Yükleme ve boşaltma operasyonlarına ilişkin uygulamalar taşıma operasyonu için tercih edilecek taşıma türüne, taşınacak tehlikeli maddenin özelliklerine, risklerine, formlarına ve dökme ya da paketli olarak taşıma biçimlerine göre dikkat edilmelidir. Fakat tehlikeli maddenin fiyatının yükleme ve taşıma operasyonu esnasında çok bir önemi yoktur.

Özellikle homojen yapıda olmayan yüklerin birbirine engelleme özellikleri ve olanaklarının kullanılmaya çalışıldığı bir yöntem olan basamaklandırma ve yükseltme yöntemi yükün kendi ölçü ve boyutlarına ilişkin özelliklerinin kullanılmasıyla gerçekleştirilir.

Yükün araçtan kayması, yükün başka yükleri ezmesi, yükün araçtan düşmesi ve istifleme aracı ile devrilmesi tehlikeli maddenin yükleme esnasında oluşabilecek riskler arasında yer alırken yükün araç içerisinde sızıntı yapması yükleme sonrasında oluşabilecek riskler arasında belirtilmiştir.

Rijid yüklemede araca istiflenen yükler taşıma kabın tümüyle doldurulmamakta araç içinde bir miktar boş mekan kalmaktadır. Yani yükün aracın veya taşıma kabının tamamını kaplamayacak biçimse yüklenmesi durumudur.

Dökme olarak taşınamayan paketli ya da paletli yüklerin her birisi için merkez nokta olarak ifade edilen “yük basma noktası”nın belirlenmesi gerekmektedir. Bu nokta yükün bulunduğu zemine kuvvet uyguladığı nokta olarak ifade edilmektedir.

Sabitleme unsuru olarak kullanılan kemerler yükün hareket etmesini engellemesi, çok aşırı kuvvet uygulanarak yüke zarar vermemesi, esnek olmaması ve yüke temas eden kısmı yüke zarar vermemelidir. Fakat E şıkkında yer alan Yükün hareketini kısıtlamaması kemerlerin kullanımına zıtlık teşkil etmektedir.

Tehlikeli madde yüklerinin taşınmasında üstten bağlama, çapraz bağlama, yay bağlama ve doğrudan bağlama yöntemleri yer alırken yan bağlama adında herhangi bir bağlama çeşidi bulunmamaktadır.

Sabitleme paleti, hava yastığı kullanımı, panel blokajı ve basamaklandırma yöntemleri yükün sabitlenmesinde kullanılırken paletlerin birbirine bağlanması yükün sabitlenmesinde kullanılan bir yöntem değildir.

Yükün ateş kaynağı ile birleşmesi yükleme esnasında oluşabilecek bir risktir.

Tehlikeli maddelerde dikkat edilecek sabitleme konusu önem taşımaktadır. Sabitlemede dikkate alınacak konulardan biri de yükün hareket etmesidir. Yüke etkide bulunan kuvvet Yanal kuvvet olarak adlandırılır.