TEMEL AFET BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 5

2011’de Japonya’da meydana gelen Tōhoku Depremi ve Tsunamisi’nin tetiklediği nükleer santral kazası Deprem ve Tsunami kökenli olduğundan bu Jeolojik bir afet türüdür.

Teknolojik afetler: Kimyasal dökülme, Patlama, Gaz sızıntısı, Radyasyondur. Sel ise Hidrolojik bir afet türü olup Doğal Kaynaklı bir afettir.

Depremin Uluslararası Afet ve acil durumlar veritabanı (EM-DAT – Emergency Event Database) bilgilerine göre 1900 ile 2014 yılları arasında dünya üzerinde yaklaşık 8000 adet teknolojik afet veya büyük kaza kaydedilmiş ve birçok can ve mal kaybı meydana gelmiştir.

5902 sayılı kanun gereği; kurum ve kuruluşların koordinasyonu ve teknolojik afetlerin etkin yönetiminden AFAD sorumlu kılınmıştır.

Ülkemizde, bazı afetlere ilişkin sorumluluk kanunen İçişleri Bakanlığı ile Bayındırlık ve İskân Bakanlığı’na; teknolojik afetler arasında yer alan nükleer kazalar ile ilgili sorumluluk Türkiye Atom Enerjisi Kurumu’na verilmiştir.

Dünyada meydana gelen en büyük kimyasal kaza 1984 yılında Hindistan’da bir fabrikada meydana gelmiştir.

Çökme: Yer altı boşluğu üzerinde uzanan örtü malzemesinin, aşağıya doğru düşey yönde yer değiştirmesi ve yer kabuğunun bir kısmının çökmesi durumudur.

Likit petrol gazı, hava gazı, hidrojen gibi yanabilen çeşitli gazların yanması ile oluşan yangınlardır. Kuru kimyevi toz, halon, 1301 ve halon 1211 kullanarak söndürülebilir. Elektrikli makine ve hassas cihazların yangınları da bu sınıfa dâhil edilebilir. Bu yangın C sınıfı yangındır.

Dünya’da asıl su kıtlığına neden olan Sanal Su’dur. Sanal su, gıda veya diğer ürünlerin üretimi esnasında kullanılan suyun miktarıdır. Örneğin, 1 kg buğdayın yetiştirilmesi için yaklaşık 1,000 litre suya ihtiyaç var. Yani, 1 kg buğdayda 1,000 lt sanal su bulunmakta. Ette 5 ila 10 kat daha fazla sanal su bulunuyor. Kişi başına düşen sanal su yeme-içme alışkanlıklarına göre değişmekte. Örneğin açlık sınırında yiyip içen biri günde 1 m3 ve vejetaryen 2.6 m3 sanal su kullanırken ABD’deki gibi ete dayalı bir diyete sahip bir kişi için sanal su miktarı 5 m3’ün üzerindedir.

Kütle hareketi ve Heyelan literatürde birbirleri ile karıştırılan kavramlardır. Heyelan olarak tanımladığımız olgu Sübsidans (çökme) ve Sürünmeyi (krip) içermez. Bu bakımdan Sübsidans ve Sürünme haricindeki tüm sınıflar heyelan iken kütle hareketleri tüm sınıfları kapsar.

Yamacın ya da şevin yüzeysel kısmının sürekli, fakat çok yavaş̧ yer değiştirmesine “Krip” ya da Sürünme denir. Burada hareket genellikle çok yavaştır. Toprakla örtülü yamaçlarda sürünme daima görülür. Eğrilmiş̧ ağaç gövdeleri, bükülmüş̧ çit sırıkları, telgraf direkleri, toprak üzerinde birikmiş̧ taşlar, kırılmış̧ ya da yer değiştirmiş̧ istinat duvarları ve temeller, yerlerini değiştirmiş̧ kara ve demir yolları vb. olaylar karakteristik belirtilerdir.

Kütle hareketlerinin başlıca nedenleri; onların oluşumlarını duyarlı hale getiren doğal koşullar (örn. yamaç eğimi, bakı, yükseklik farkları, litoloji, fay ve çatlaklar gibi yapısal faktörler) ile hareketin başlamasını yani kütle hareketini tetikleyen faktörler (örn. deprem, aşırı yağış̧, ani kar erimesi, insan faaliyetleri (maden ocakları faaliyetleri, yol açmak için yapılan kazılar vb.) olarak gösterilebilir.

Son on bin yıl içinde deprem üretmiş ve/veya yüzey faylanmasına neden olmuş, gelecekte de deprem üretme potansiyeline sahip faya diri fay denilmektedir.

Genellikle bir kümülonimbüs bulutunun tabanı ile yer arasında, kırık çizgi ve/ya da çatal biçimindeki, gök gürültülü ve ışıltılı elektrik boşalımınayıldırım denir.

Kütle hareketlerini önleyici çareler; 1-Yamaç topuğuna yük koyma, 2-Şevlerin korunması (örn. aşınmayı önlemek için şevlere yapılan çimento enjeksiyonları), 3- Şevlerin düzenlenmesi, (örn. yüzey sularının şev içine girmesini önleme), 4-Yeraltı sularını dışarı çıkarma (drenaj) ve 5- Zemin serleştirilmesi yoluyla boşluk suyu basıncının azaltıp ve kohezyonu arttırıp dengeyi sağlamaktır.

Hindistan, Pakistan ve Çin gibi yağışın ve sismik tehlikenin yüksek, dağlık ve nüfus yoğunluğunun fazla olduğu alanlar ölümcül heyelanların arttığı ülkeler olarak karşımıza çıkar. Bu ülkelerin yanı sıra Japonya, Nepal, Tayvan, Yeni Zelanda, Guatemala, Kolombiya, Haiti gibi ülkeler kütle hareketlerinin yoğun olarak gözlendiği ülkelerdir. Bu ülkelerden özellikle az gelişmiş̧ olanları ölümlü kütle hareketleri vakalarının da yüksek olduğu alanlardır.

Ülkemizde heyelan dağılımına bakıldığında; heyelanların Orta Anadolu Platosu düzlükleri (İç Anadolu’nun düzlükleri), Mardin – Urfa platformu, Trakya Havzası ve Kars-Erzurum Platosunun düz kesimleri hariç ülkemizin hemen hemen tamamında heyelan tehlikesi yüksektir. Buna karşın bazı kesimlerin, özellikle Batı ve Doğu Karadeniz Bölümlerinin heyelan tehlikesi ve yaşanan ölümlerin oranı diğer bölge ve bölümlerin üzerindedir.

Çığ oluşumuna neden olan bu koşullar; Meteorolojik (yağış türleri, yeni kar yağış miktarı, rüzgar yönü ve şiddeti, hava sıcaklığı ve günlük değişimler, bulutluluk vb.) Topografik Yapı (eğim açıları, yamaç yönelimleri, rüzgar altı yamaçlar, bitki örtüsünün etkisi ve diğer Topografik oluşumlar) 
 İçsel koşullar 
(gerilim dağılımı ve tabakaların dayanım paterni) 
 Suni etkiler (dışarıdan doğal veya insan etkisiyle aşırı yüklemeler, suni çığ oluşturma yöntemleri) 
olarak sınıflanmaktadır.

Tabaka çığları bir kar bloğunun kopmasıyla oluşur. Islak çığların oluşumu Foehn (Fön) rüzgarlarına bağlıdır, hızları düşük fakat yoğunluğu yüksektir ve özellikle İlkbahar aylarında havanın ısınması ve yağmurların başlamasıyla oluşur. Toz çığlar ise yoğunluğun ve nemin az olması nedeniyle kar bulutu oluşturur.

Suni çığ düşürme ve boşaltma geçici önlemlerdir çünkü sınırlı bir sure için tercih edilen önlem türleridir.