DAVRANIŞ TEDAVİSİ

1. “Markayla” (jetonla) ödüllenme denetimi zor olan davranışlar da bir dereceye kadar etkili olabilir.

2. “Kendini denetim” bireyin davranışının başkaları tarafından da ödüllendirilmesi yerine, bireyin kendisinin vereceği ödüllenmelerle denetim altına alınabileceği düşüncesidir.

3. “Biyobildirim” (biyolojik geri bildirim) gittikçe yaygınlaşan bir biyolojik kendini denetim yöntemi haline gelmektedir. Bu teknikte birey mekanizmasını bilmediği halde, kendi bedeninin işleyiş tarzını etkileyebilen bazı değişiklikleri yapabilir.

    

4. “İtici uyarıcılara koşulama yöntemi” Bu yöntem bırakması gerçekten zor olan alışkanlıklar söz konusu olduğun da uygulanır.

    

En sık kullanım alanları

• Anksiete ve Panik Atakları

• Fobiler (ör. Agorafobi, sosyal fobi)

• Kronik Yorgunluk Sendromu

• Depresyon

• Obsesif-Kompulsif bozukluk

• Yeme bozuklukları

• Cinsel sorunlar

• İlişki sorunları

• Eşler arası ilişkiler (Eş terapileri)

• Çocukluk ve Ergenlik dönemi sorunları

• Genel Sağlık sorunları

• Kronik Ağrı

• Alışkanlık şeklinde devam eden davranış sorunları (Tikler)

• Öfke

• İlaç ve alkol kullanımına bağlı sorunlar

• Şizofreni ve diğer psikozlar

• Öğrenme güçlüğüne bağlı sorunlar

• Bipolar bozukluk (İki Uçlu Duygu Durum Bozuklukları)

• Travma sonrası stres bozukluğu

• Uyku bozuklukları

1. Davranışçı tedavi kişilere nasıl hissetmeleri gerektiğini söylemez, duyguların yararlarını ve istenmeyen durumlarla karşılandığında sakin kalabilmeyi vurgular.

2. Davranışçı tedavi terapistleri, danışanın sorunlarını çok iyi anlamak istediği için çok soru sorar ve danışanlarını da kendi kendilerine soru sormaları konusunda teşvik eder.

3. Davranışçı tedavi planlı ve yol göstericidir. Her görüşmede belirli yöntemler ve kavramlar öğretilir, danışanın amaçlarına ve hedeflerine yöneliktir. Danışanlara hedeflerinin ne olması gerektiği ya da neye katlanmaları gerektiği söylenmez. Nasıl düşünmeleri gerektiği ve istediklerini nasıl elde edebilecekleri konusunda yol gösterilir.

4. Davranışçı tedavi bilimsel olarak desteklenen çoğu duygusal ve davranışsal tepkinin öğrenilmiş olduğu varsayımını kabul eder. Bu yüzden terapinin hedefi, danışanlara yanlış bildiklerini ve istenmeyen tepkilerin isteyerek unutmalarına, yeni tepki verme yolları öğrenmelerine yardım etmektir.

5. Davranışçı tedavi düşünmenin temel gerçeklerine, gerçek olay ve durumlara dayanır. Çoğunlukla, durum düşündüğümüz gibi olmadığı zamanlarda kendimizi kötü hissederiz. Eğer bilirsek, zamanımızı kendimizi kötü hissederek harcamayız.

1. Etkili bir tedavi süreci için güvenilir terapi ve terapist gereklidir. Bazı terapi yöntemleri kişinin iyileşmesinin asıl sebebinin terapist ve danışan arasındaki olumlu ilişki olduğunu varsayar. Tam tersi durumlarda tedavide güçlükle karşılaşılır. Uyumsuz bir danışman ve terapist ne kadar uğraşılırsa uğraşılsın olumsuz sonuç verecektir.

2. Terapist ile danışan arasında işbirliği tedavinin başarısı için gereklidir. Terapist için tedavi vermeye çalıştığı kişinin hayattan ne istediği öğrenilmeli ve anlaşılmaya çalışılmalıdır. Terapistin görevi dinlemek, öğretmek, desteklemek, cesaretlendirmekken, danışanın rolü ise endişe ve sorunlarını ifade etmek, öğrenmek ve öğrendiğini uygulamaya çalışmaktır. Bu işbirliğinin uygun olmaması tedavinin başarısızlığı ile sonuçlanır.

3. Davranışçı terapi uygulamaları sırasında üzerinde önemle durulması gereken konulardan biri, tekniklerin standart biçimde kullanılmasıyla ilgilidir. Standart veya paket tedavi programları başarısız olmaya mahkûmdur. “Hastalık yok, hasta vardır” ilkesinden yola çıkarak tedavinin her hasta için, o hastanın bireysel ve kültürel özellik ve gereksinmeleri göz önünde bulundurularak düzenlenmesi gerekir. Çünkü tanılar aynı olsa da hastalığın gidişi her bireyde farklılıklar gösterecektir.

4. Davranışçı terapiler tüm psikiyatrik sorunların çözümünde kullanılabilen sihirli değnek değildir. Gerçekten de iyileşmeyi belirleyen tek etken seçilen yaklaşım değildir. Hatta hiçbir teknik yöntem kullanmadan yalnızca hastayı dinlemek, ona ilgi ve empati gösterip, zaman ayırmak bile bazı olgularda önemli yararlar sağlayabilmektedir.

5. Terapist yaşlılar ile çalışırken daha yavaş bir yol izleyebilir. Çünkü yaşlı hastaların duygusal algı güçlüklerinin yansıra, tedavi ve terapistte uyum sorunu olabilir.

Davranış tedavisinin verimliliği, tedavi verilen alanla karşılaştığında kişinin gösterdiği davranış şekline göre değerlendirilir. Örneğin, ölümcül bir trafik kazasından kurtulan birisi, daha sonra taşıtlara binmemek gibi kaçınma davranışı oluşturabilir. Bu kişinin tekrar trafiğe çıkabilmesi bir verimliliktir. Gittiği herhangi bir mekândan bir enfeksiyon kapan birisi, daha sonraki dönemlerde enfeksiyon riskini azaltmak için aşırı temizliğe yönelebilir. Bu durum onu sosyal yaşamdan koparabilir. Bu davranış tipinin değişmesi bir verimliliktir.

Davranışçı terapiler çocuk, genç, yetişkin, yaşlı ve aile ile çalışmak için son derece uygundur; Genel olarak bu terapilerin amaçladığı hedefler bireyin hoşnutluk durumunun artması, sosyal becerilerinin geliştirilmesi ve istenmeyen davranışının azaltılmasıdır. 

Davranış tedavisi ile ilgili ilk fikirler, Skinner’in 1953 de yapmış olduğu bir çalışmadan sonra çıktı. Joseph Wolpe ve Hans Eysenck’in çalışmaları bu fikri daha da kuvvetlendirdi.

Hoş olmayan bir uyaran, istenmeyen bir davranışın ortaya çıkmasına neden olursa bu teknik uygulanır. Örneğin tırnak yeme, idrar-gayta kaçırma gibi durumlarda acı veren bir müdahalede bulunmak bir tür olumsuz koşulama ile tedavi tekniğidir. Ancak özellikte yaşlıda etkinliği ve yararı tartışmalıdır.

Sıkıntı yaratan konu veya objeyi hayalde veya gerçek yaşamda bütün şiddeti ile yaşamak, çekinilen durumla aşamalı olarak yüzleşmek bu tekniğin temel ilkesidir.

Bu teknikle korku ve sıkıntı yaratan duygular bilinçli bir çaba ile zihinde canlandırılarak yenilmeye çalışılır. Korkuları olan kişiler kendilerinde korku uyandıran nesne ve durumlardan kaçmaya, uzak kalmaya çalışırlar. Hastadan istenen bu kaçınma davranışını terk ederek korkularının üstüne gitmesidir.

Hastanın davranış öyküsü ve sonuçlarının dikkatle değerlendirilmesi ve değiştirilmesidir. İstenen davranış desteklenir ve pekiştirilirken olumsuz davranış durdurulmaya çalışılır.

Yirminci yüzyılın ikinci yarısında, davranış tedavisi Aaron Beck’in kognitif tedavisi ile birleşti ve kognitif ya da bilişsel davranış tedavisi şeklinde anılmaya başlandı.Thompson ve Gallagher (1985) davranışçı (bilişsel veya kognitif) tedavide, kişinin bilişsel rolünü yeniden yapılandırdığı ve kendini denetleme teknikleri kullanarak özellikle yaşlı depresif hastaların belirgin yarar görebileceğini vurguladılar. Shute (1986) ise kronik hastalıkları bulunan yaşlılarda bu tip tedavilerle daha kolay işbirliği sağlandığını belirtti.

Tedavi için tedavi uzmanı ve danışan; sorunu birlikte anlamaya; sorunun danışanın düşünce, duygu ve davranışlarını ve gün içindeki işlevlerini nasıl etkilediğini belirlemeye çalışırlar. Davranışçı tedavi davranışa yönelir, temeldeki sorunların ne olduğuyla ya da genel kişilik sorunları ile ilgilenmez. Tedavi veren kişi, davranış bozukluklarını öğrenme, kavram ve süreçleriyle ortadan kaldırılabilirse sorunu çözmüş olarak kabul eder. Danışanın tedavi seansları içinde öğrendiklerini seanslar arasındaki süreç içinde de uygulaması istenir. Seans sayısı sorunun nitelik ve şiddetine göre değişir. Genelde haftada bir, birer saatlik 10-15 seans olarak planlanır ancak, bu süre kısalabilir veya uzayabilir. Tedavi tamamlandıktan sonra danışan ve terapist, izleme seansları yapabilir. Amaç tedavide sağlanan değişimin izleme döneminde de başarı ile devamını sağlamaktır. Bilişsel ve Davranışçı terapiler gerektiğinde ilaçlarla birlikte de kullanılabilir. Farmakolojik tedavinin tek başına yetersiz kaldığı durumlarda davranışsal yöntemler ilaçla birlikte uygulandığında çok olumlu sonuçlar alınmaktadır.