TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ I - Deneme Sınavı - 19

Düşünceyi Açıklama ve Yayma (İfade) Hürriyeti, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nde düzenlenen bir haktır.

Uluslararası Adalet Divanı, 1945 yılında, BM’nin kurucu Antlaşması ile Örgütün, başlıca yargı organı olarak kurulmuş olup devletlerin taraf olduğu uyuşmazlıklar bakımından yetkili bir yargı yeridir. Bireyler veya yönetim dışı kuruluşları yargılayan veya bunlar hakkında karar veren bir yargı organı olmadığı gibi, bir insan hakları mahkemesi de değildir. Bireylerin işlemiş oldukları uluslararası suçlar, Uluslararası Ceza Mahkemelerinde görüşülür. Uluslararası hukukun gelişimine katkı sağlamak için kurulan BM organı ise Uluslararası Hukuk Komisyonu’dur. Dolayısıyla doğru yanıt A seçeneğidir.

E

Doğrudan doğruya Batılı devletlerin baskısı ile yapılan ve Müslüman ile Hıristiyan tebaa arasında eşitlik getiren 1856 tarihli Islahat Fermanı ile, artık din ve mezhep farkı kalkmış, bütün Osmanlılar eşit duruma getirilmiştir.

İnsan hakları normatif açıdan evrenseldir. Doğru cevap A'dır.

İnsan hakları başka hak kategorilerinden ayırt etmeye yarayan; “evrensellik”, “doğuştan sahip olma”, “toplum öncesi olma”, “mutlaklık”, “vazgeçilmezlik”, “birey hakkı olma”, “çoğunlukla hürriyet hakkı olma”, “temel hak olma”, “esas olarak devlete karşı ileri sürülebilen iddialar niteliğinde olma” gibi kimi niteliklere sahiptir. Ancak bu niteliklerin, günümüzün “insan hakları” söyleminde dile getirilen hakların tümü için geçerli olduğunu söylemek zordur.

Açıkça tanımlanabilir olma, insan haklarının yerine getirilip getirilmediğinin veya ihlal edilip edilmediğinin açıkça anlaşılabilmesini mümkün kılmaktadır. Doğru yanıt A’dır.

Ekonomik ve sosyal hakların çoğunluğunu kapsayan yararlanma hakları, başta sosyal güvenlik,
çalışma, işsizliğe karşı korunma, örgütlenme, sendika kurma, eşit ve adil ücret, dinlenme
ve ücretli tatil hakkı, sağlıklı hayat hakkı, öğrenim hakkı ve kültürel haklardır.

Birey ile devlet arasındaki ilişkiye
insan haklarının dikey etkisi,
bireylerin kendi aralarındaki
ilişkilere ise insan haklarının yatay
etkisi denilmektedir.

İnsan hakları hukuku ile ilgili uluslararası, bölgesel ve ulusal kaynaklara göre bazı hak ve hürriyetler yasalarla ve makul nedenlerin bulunması hâlinde sınırlanabilir. Örneğin, hiç kimsenin yaşama hakkından keyfi olarak yoksun bırakılamaması (KSHS m. 6; AİHS m. 7), hiç kimsenin hukukun öngördüğü sebepler ve usuller dışında özgürlüğünden yoksun bırakılamaması (KSHS m. 9; AİHS m. 7; 1982 AY m. 19/2), hiç kimsenin, kendi ülkesine girme hakkından keyfi olarak yoksun bırakılamaması (KSHS m. 12(4), 1982 AY m. 23/5); hiç kimsenin özel ve aile yaşamına, konutuna veya haberleşmesine keyfi veya hukuka aykırı olarak müdahale edilememesi, onuru veya itibarı hukuka aykırı saldırılara maruz bıakılamaması (KSHS m. 17(1); AİHS m. 11), her vatandaşın makul olmayan sınırlamalara tabi tutulmaksızın kamusal işlere girme hakkına sahip olması (KSHS m. 25) gibi hak ve hürriyetlerde, ilgili sözleşme, anayasa ve kanunlarda belirtilen yasal ve makul sebeplerin bulunması hâlinde sınırlama mümkündür.

Doğru seçenek A'dır.

Basit önleme rejiminde ise, bir hürriyetin kullanılması için izin almaya gerek yoktur. Sadece hürriyetin kullanılacağının ve bununla ilgili bazı hususların ilgili makamlara bildirilmesi yeterlidir. Rejimin amacı, hürriyetin kötüye kullanılması ve kanuna aykırı hareket edilmesi hâlinde sorumluları tespit edebilmektir. Aynı zamanda bildirme, toplantı ve gösteri yürüyüşü gibi kamu düzenini yakından ilgilendiren hürriyetlerin kullanılmasında yetkili otoritelere barış ve düzeni korumak için gerekli tedbirleri almak imkânı vardır. Bu rejimde bildirimi alan sadece gerekli incelemeleri yapar ve bir tespitle yetinir; bunun sadece formalitelere uygun olup olmadığını kararlaştırdıktan sonra, bildirimi kaydedip, bildirimin kurallara uygun yapıldığını gösteren bir alındı belgesi verir. Dolayısıyla bildirimin, hakkın kullanımında doğrudan bir etkisi yoktur; bireyin istemine karşı olası bir engel olmayıp tamamlanması gereken bir formaliteden ibarettir. Düzeltici sistemde olduğu gibi, hürriyetin kurallığı ilkesi burada da geçerlidir. Bildirim zorunlu veya isteğe bağlı olabilir. Zorunlu olduğu durumlarda, bildirim faaliyet veya hürriyetin kanunilik şartını, diğer bir ifadeyle söz konusu faaliyetin gerçekleştirilebilmesi için zorunlu unsurunu oluşturur.

Suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla, insan haklarının sınırlanmasına, insan haklarıyla ilgili uluslararası, bölgesel ve ulusal kaynaklarda izin verilmektedir. Gerçekten, “suç iş- lenmesinin önlenmesi” amacıyla, “özel hayatın gizliliği” (İHAS m. 8/2; 1982 AY m. 20, 21, 22), “yerleşme ve seyahat hürriyeti” (AİHS m. 22/3; 1982 AY m. 23/3), “düşünceyi açıklama ve yayma (ifade) hürriyeti” (İHAS m. 10/2; 1982 AY m. 26/2), “basın hürriyeti” (1982 AY m. 28), “dernek kurma hürriyeti” (İHAS m. 11/2; 1982 AY m. 33/5), “”barışçıl toplanma hürriyeti” (1982 AY m. 34/2), “sendika kurma hakkı” (İHAS m. 11/2; 1982 AY m. 51/2) sınırlanabilir.

Siyasi propaganda amacı taşıyan, hakaret niteliği bulunan, denetim organlarını aldatmaya yönelik bilgiler içeren ve ciddiyetle bağdaşmayan başvurular, başvuru hakkının kötüye kullanılması niteliğindeki başvurulardır. Doğru cevap E'dir.