TOPLUMSAL CİNSİYET ÇALIŞMALARI - Deneme Sınavı - 11

Sembolik şiddet, kadınların eril tahakkümün toplumsal düzen içindeki işleyişini doğal ve normal olarak kabul etme eğiliminde olmasının anlatımıdır.

Sembolik iktidar, kadınların eril tahakküme razı oluşunu anlatan sürecin adıdır. Bu nedenle doğru cevap D seçeneğidir.

Ataerkil sistem içerisinde var olan kadın erkek ilişkileri özünde egemenlik ve ast-üst ve boyun
eğme şeklinde somutlaşan güç ilişkileridir. Bu nedenle doğru cevap C seçeneğidir.

Akıl, ruh, beden karşıtlığı ile bedenin nesne statüsüne karşı gelen ciddi eleştiriler sonucu, ‘beden’ artık daha ön plana çıkmaktadır. Bu noktada, Fenomenolojinin ve Merleau-Ponty’nin ayrıcalıklı bir yeri vardır. Kartezyen dualizmin beden anlayışına çok ciddi bir eleştiri getiren Merleau-Ponty için beden, Kartezyen tanımın dışına taşan anlamlara sahiptir. Kartezyen anlayış, bedeni fiziki nesneler içinde bir nesne olarak görürken, Fenomenolojik yaklaşım çizgisinde Merleau-Ponty’ye göre beden, ‘sayesinde dünyanın varolduğu şey’dir ve ‘yaşayan’ bir niteliğe sahiptir. Doğru yanıt B'dir.

Feminist düşünce, biyolojik cinsiyet / toplumsal cinsiyet ayrımının tartışılma sürecinde, bedenin konumuna, birbirine karşıt iki tutumla yaklaşmaktadır. Bu süreçte Sosyo-kültürel bir tabanda ‘toplumsal cinsiyet rolleri’nin,  sosyal-öğrenme ile ortaya çıktığı görüşü hakimdir. A, B, C ve E seçeneklerinde patriarşik toplum yapısının  toplumsal cinsiyetlendirilmiş kadın bedenine ve eylemlerine ilişkin yüklemeleri verilmiştir. Doğru yanıt D'dir.

Düşünce alanında, buna benzer ikinci dualistik ayrım ‘Kartezyen düşünce’ olarak 17.yy’da Aydınlanma Döneminde karşımıza çıkmaktadır. Aydınlanma Döneminin temel kavramı olan ‘Akıl’, Kartezyen düşüncede, ‘Beden’ ile olan karşıtlığı temelinde işlenmektedir. Akıl/ beden karşıtlığı, Antik Yunan düşünce alanını referans alan Descartes’in görüşlerinde ortaya çıkmakta ve Descartes’ın ünlü “Düşünüyorum o halde varım” önermesinin gönderme yaptığı üst konumda akıl yer almaktadır. Doğru yanıt B'dir.

Bedenin toplumsal yönüne vurgu yapan ve bedenin toplumsal olarak inşa edildiği yolundaki teorik çerçevenin oluşmasında da etkili olan düşünürlerden biri de M. Foucault’dur. Foucault’ya göre beden, biyolojik var oluşunun ötesinde, toplumdaki güç/iktidar ilişkilerinin merkezinde bulunan bir konuma sahiptir. Bu konumu içinde bedenin, kurumsal – yönetsel pratikler aracılığıyla düzenlenmesi söz konusudur. Çünkü var olduğunu düşündüğü beden sorunu, modern toplumların her alanda bedenlerin yönetimi ve düzenlenmesine ilişkindir.

L. Irigaray için de Batı kültürü, erkek cinsiyeti üzerine temellenmiş ve eril değerler ile yapılanmıştır. Bu kültür içinde erkekler, her alanda kendilerine özgü ataerkil bir dil, söylem ve kavramlar oluşturmuşlardır. Ona göre, birçok yazar eril-dişil simgeciliğini ve aklı (ussallığı) erkek, akıl dışılığı ise kadını tanımlamak için kullanmıştır. Aklın eril olmasının içindeki yapıyı görmek gereklidir. Aydınlamanın aklı, eril bir akıldır. Doğru yanıt D'dir.

Bedenin toplumsal yönüne dikkat çeken düşünürlerden biri olan N. Elias, Batı toplumlarının uygarlaşma sürecini analiz etmiş ve bedenin uygarlaşması ile rasyonelleşmesi
üzerine odaklanmıştır. Elias’ın temel amacı, toplumun ve kişiler arası etkileşimlerin bedeni şekillendirdiğini, bedensel alışkanlıkları, beden tekniklerini ve dolayısıyla da bedenin
dış görünümünü değiştirdiğini göstermektir. İnsanın toplumsal / kültürel özelliklerinin, doğal / biyolojik özellikleriyle bağlantılı olduğunu düşünen Elias’a göre, toplumsal olan ile
biyolojik olan bir aradadır ve insan bedeni de bunun en iyi örneklerinden biridir. Doğru yanıt A'dır.

August Comte tarafından oluşturulan pozitivist yaklaşıma göre, insanlar, özgür iradeleriyle değil, rasyonel olarak hareket ederler ve davranışları dış güçler tarafından şekillendirilir. Toplumsal cinsiyet çalışmalarında ancak nicel verilerin analizi gibi sınırlı kapsamda bu yönteme başvurulmuştur.

Kadın haklarını ilk düşünen, tartışan, şekillendiren aktivistlerin etrafında oluşan feminist hareketlerin protofeminist hareketler olarak nitelendirilmesi eleştirilse de feminist düşüncenin 19. Yüzyıl’ın çok öncesinde de güçlü bir karşılığını bulmak mümkündür. Örneğin Simone de Beauvoir’ın eserlerinde adı geçen ve Ortaçağ’daki kadın erkek ilişkilerinin analizi ile sosyal statüsü ne olursa olsun kadınların işbirliği içinde olmaları ve çalışma hayatında olmaları gerektiğini savunan Christian de Pisan, önemli bir karakterdir. De Pisan tarafından 14. yüzyılda kaleme alınan Kent Kadınlarının Kitabı (The Book of the City of Ladies) içindeki yazı ve şiirlerin Avrupa’nın ilk feminist düşüncesi olduğunu söylemek mümkündür.

Postmodern bilgiye göre gerçek, özgürlük, eşitlik, adalet gibi kavramlar evrensel olmaktan uzak üst anlatılardır. Modernizm düşüncesi, evrensellik iddiasıyla birlikte çeşitli dil oyunları da kullanarak bu üst anlatıları meşrulaştırmaya çalışmıştır. Oysa herkesin gerçeği kendine göre farklı olduğu gibi özgürlük, eşitlik, adalet gibi kavramlar da nereden bakıldığına göre anlam değiştirebilmektedir. Bu yaklaşım aynı zamanda kadın ve erkek arasındaki ilişki sorunsalına da farklı bir bakış sunmuştur. Zira gerek aydınlanma, gerekse aydınlanma etkisiyle gelişen modern düşünce, temelinde erkek merkezlidir ve ortaya çıkan üst anlatılar de erkek merkezli değerler ekseninde evrenselleştirilmeye çalışılmıştır. Bir anlamda gerek Birinci Dalga gerekse İkinci Dalga feminist hareketler tarafından odaklanılan kadın sorunları bir anlamda erkek merkezli evrensel değerler ekseninde sorun haline gelmiştir. Bu durumda kadınlık kavramı erkeklik kavramının ötekisi olarak kurgulandığı için kadın sorunlarının da var olmasının ön şartı erkek egemen sistemin varlığına dayandırılmıştır.

Butler güç ve söylem ekseninde herhangi bir toplum ya da kültür içindeki ilişki biçimlerinin özneyi konumlandırdığını ileri sürmüştür. Böylelikle oluşan her özne, beraberinde farklı olanı ve dışlayan-dışlanan ilişkisini de içermiştir. Bu çerçeveden hareketle, her türlü kategorik değerlendirmenin ve genellemenin reddedildiği postmodern düşüncenin etkisindeki feminist çalışmalarda da tek bir kadın kimliği kabulü ve kadın sorunları genellemesinin bulunmadığını, farklı kadınlıklar farklı kadın sorunlarının var olduğunun kabul edildiğini söylemek mümkündür. Postmodernizm, bir anlamda kadın kimliğini ortadan kaldırmıştır. Butler, herhangi bir şekilde kadın kimliği, kadın olmayan kimliğine göre belirleneceği için bu durumun her zaman kadının dışlanmasının temel nedeni olduğu iddia etmektedir. Böylece nesnel bilgilere ulaşma gayreti bir kenara bırakılarak öznel verilerin da göz önüne alınması gerekliliği kabul görmeye başlamıştır.

Marksizm ile toplumsal cinsiyet arasında bir bağ kuran Chodorow, Anneliğin Yeniden Üretimi isimli eserinde aile içindeki cinsiyetçi işbölümünün cinsiyetler arasında farklılıkları
ve sömürü ilişkilerini oluşturduğunu ve bu ilişki biçiminin her ailede anne tarafından yeniden üretildiğini belirtmektedir. Chodorow, cinsiyete dayalı sosyal rollerin ailenin içinde geliştiğini savunarak, çocuğun anneyle kurduğu ilişkinin nesneyle kurduğu ilişkileri etkilediği teorisinden hareketle, geleneksel aile yapısına göre kurulan bu ilişkinin erkeklerde bağımsızlık, kadınlarda ise bağımlılık ve duygusal yoğunluk temelli davranışların oluşmasını sağladığını ileri sürmektedir. Böylelikle erkeğin göreceli olarak rasyonel kişilik özelliklerinin kapitalist üretim dünyasında uygun bir zemin oluşturduğu, kadınların aile içinde biçimlenen özelliklerinin ise anneliğin yeniden üretimiyle mevcut ilişkiler sistemini devam ettirdiğini belirtmiştir.

Feminizmdeki postmodern etkinin temel düşünsel kaynaklarından biri olan eser Judith Butler'ın Cinsiyet Belasındır. Butler burada heteroseksüel çerçevenin kadınlık ve erkekliğe dayalı zorunlu ikili cinsiyet, beden, cinsellik ve toplumsal cinsiyet kategorilerini meydana getirdiği için heteroseksüelliğin tamamen reddini ileri sürmektedir. Butler’e göre heteroseksüel anlayışın olmadığı yerde doğal olarak kadınlık ve erkeklik arasında bir güç
ilişkisi de olmayacaktır. Butler’ın bu eserde öne sürdüğü Kuir Teori (Querr Theory) adı verilen ve tüm toplumsal cinsiyet kimliklerini reddeden teorisine göre istikrarsız cinsel
kimliklerin var oluşu ile birlikte tüm kurgulanmış norm kimliklere dair düzenin sarsılacağını ifade edilmektedir.

Erken Cumhuriyet döneminde kadın hareketlerinin yalnızca devletin izin verdiği ölçüde ve eril onayı sınırlarına hapsedildiğinin en güzel örneklerinden biri Nezihe Muhiddin ve onun siyasetteki deneyimi olmuştur. Milli mücadelenin başarıyla sonuçlanmasının ardından yeni kurulacak yönetim sisteminin cumhuriyet olacağını öngörerek kadın hakları hareketlerinin meşru zemini için bir siyasi parti kurmanın faydalı olacağını düşünen Nezihe Muhiddin cumhuriyet kurulmadan birkaç ay önce Kadınlar Halk Fırkasını kurmaya teşebbüs etmiş, ancak bu talebi reddedilmiştir. Bunun üzerine 1924’te kurulan Türk Kadınlar Birliği çatısı altında bir araya gelen dönemin kadın hareketi temsilcileri, 1925’te kadınların seçme ve seçilme hakkının olmadığı ilk seçimde Halide Edip’i ve Nezihe Muhiddin’i aday göstermiş ancak sonuç başarısız olmuştur.

12 Eylül 1980 darbesiyle birlikte yasaklanan toplumsal hareketler döneminin ardından sivil
siyasete geçiş dönemiyle birlikte hızla yeniden örgütlenen ve ilk kez “sokağa çıkan” hareket, feminist hareket olmuştur. Onun öncesinde de Yazarlar Kooperatifi çatısı altında bir araya gelen feminist düşünürler, 1982 yılı içinde Somut Edebiyat Dergisi dördüncü sayfasının feministlere ayrılmasını sağlayarak harekete görünürlük kazandırmıştır. 1980’li yıllardaki ilk feminist örgütlenme ise 1984 yılında kurulan feminist yayınevi, Kadın Çevresi Yayınları olmuştur. Adı geçen yayınevi, Türkçe’ye feminist düşüncenin aktarılması işlevinin yanı sıra bu yayınevi dâhilinde dönemin feminist düşünür ve aktivistlerinin de bir araya gelmesine olanak tanımıştır.

Kadın ve erkek olmak anatomik ve biyolojik nitelikler dışında, toplumsal bir anlama da sahiptir ve kadın ve erkeğe dair tanımlama, algılama ve beklentiler genelde bu toplumsal anlamla bağlantılıdır. Bu noktada karşımıza çıkan kavram ise toplumsal cinsiyet (gender) kavramıdır. Toplumsal cinsiyet kavramı esasında erkekler ve kadınlar arasındaki toplumsal ve kültürel farklılıklar üzerinden tanımlanabilir.

İktidar kavramı Max Weber’in tabiriyle “sosyal ilişkiler çerçevesi içinde bir iradenin ona karşı gelinmesi halinde dahi yürütülebilmesi imkânıdır”.

Siyasal iktidar ülkenin ve toplumun tamamı üzerinde geçerli olan iktidar olarak tanımlanabilir.