TOPLUMSAL CİNSİYET ÇALIŞMALARI - Deneme Sınavı - 14

B

Toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rolleri kavramlarının içeriğinin şekillenmesi, uzun bir düşünsel süreç eşliğinde ortaya çıkmıştır. Adı geçen bu düşünsel süreçte etkili olan düşünsel bakış açılarından ilki Biyolojik Determinist (Biyolojik Belirlenimcilik) görüştür.

Antropolojik görüş çerçevesinde kadın ile erkeğin toplumsal cinsiyet rollerinin, kültür tarafından belirlendiği öne sürülüp, buna kanıt olarak da erkeklerin çocuk bakıp kadınların avcılık yaptığı ya da her iki cinsiyetin her temel rolleri birlikte üstlendiği topluluklar (ilkel kabileler) olarak verilmektedir. Yeni Gine, Endonezya, Samoa Adaları gibi kültürler buna örnek olarak gösterilmektedir. Biyolojik Determinist görüşe karşıt olarak geliştirilmiş bir görüştür.

Toplum içindeki olgunlaşma sürecinde, ‘homo dublex’in egoistik görünümü, toplumsal ve moral karakteristiklere göre ikincilleşir. Diğer bir değişle ‘bireysel beden’, ‘toplumsal beden’e dönüşür. Bu kavramsallaştırmanın, sosyoloji için sonrasında toplumsallaşma kavramının açıklanması için son derece önemli bir temel sağlayan düşünür E.Durkheim' dir.

Feodal sistemden endüstriyel kapitalizme ve sonuçta da post endüstriyel topluma ilişkin sosyal ve ekonomik gelişmeler, kapitalizmin günümüzdeki görünümleriyle bağlantılı olarak, tüketim kültürünün yükselişi, özellikle batı toplumlarında, nüfus piramidinin değişen yapısı nedeniyle, yaşlıların artan oranı gibi kısaca belirtilen bu temel değişimler sonrasında, düşünce alanında bedenin artık, biyolojik olan ile kültürel olanın çakışma noktasında olduğu kabul edilmektedir.

Gündelik yaşamın çözümlenmesi için bedenin çözümlenmesi gerektiğini savunan, bedeni gerçekten de ‘toplumsal’ olarak ele alan ve hatta bir ‘Beden Sosyolojisi’ geliştirilmesinin temellerini atan düşünür B. S. Turner 'dır.

Uluslararası göçün hedef mekanı olarak en yoğun bir şekilde gerçekleştiği yerler, Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika ülkeleridir.

Göçün mekânsal olarak gerçekleşme biçimine bakıldığında, karşımıza iç ve dış göç kavramları çıkmaktadır. İç göç (internal migration), bireylerin yeni bir ikamete sahip olmak amacıyla ülkenin içindeki bir bölgeden, başka bir bölgesine göç etmesini ifade eder. Bu göç, daimi ya da geçici olarak gerçekleşebilir. Başka bir ifade ile iç göç, bir ülke içindeki idari bir sınırın geçilmesiyle, yani köyden kente, daha küçük yerleşim biriminden kent merkezine ya da kentten kente olarak gerçekleşebilmektedir.

Bu teoriye göre, hem kaynak mekan/ülke hem de hedef mekanda/ülkede itici ve çekici faktörler vardır. Her iki mekanın da olumlu ve olumsuz tarafları vardır.

İlk olarak Morokvasic, 1970’lerin ortasında, göçün ekonomik zorluklardan değil, kadınların yaşadıkları toplumda karşılaştıkları “kurumsallaşmış ve baskıcı ataerkil güçlere karşı hesaplanmış” rasyonel bir tercih olarak ortaya çıktığını göstermiştir. Bu öncü araştırmalarda kadınların düşük sosyal statüsü, kadın göçündeki bir faktör olarak ele alınmış, kadın göçünün erkek göçünden farklı bir olgu olarak ortaya çıktığı belirtilmiştir.

Türkiye’deki kadın göçmenlerin çoğunlukla eski Sovyet cumhuriyetlerinden geldiği görülmektedir. 2001 yılı verilerine göre 0-14 yaş dışarıda bırakıldığında, Türkiye’ye en çok göç, Rusya, Ukrayna, Gürcistan, Azerbaycan, Kazakistan ve Moldova’dan gelmektedir. Moldova’dan gelenlerin %75’i, Litvanya ve Kazakistan’dan gelenlerin %69’u, Ukrayna’dan gelenlerin %67’si ve Rusya’dan gelenlerin %64’ü kadındır.

İş yasası ve sosyal koruması olmayan işlerde erkeklere kıyasla daha çok kadın çalışmaktadır. Kadın göçmenler, hakları konusunda daha az bilgi sahibidir ve hakkını talep etme konusunda otoritelerden çekinmektedirler.

Kent, kırsal alandan farklı olarak, üretim ve istihdamın tarım ve hayvancılığa dayanmadığı; toplumsal ilişkiler, kültürel alanlar ve nüfus yoğunluğunun yüksek olduğu mekanlar olarak tanımlanabilir.

Kentleşme sorunu ciddi bir şekilde bugün kırdan kente göçün yoğun ve hızlı bir şekilde gerçekleştiği yoksul Asya ve Afrika ülkelerinde görülmektedir. Gelişmekte olan ve büyüyen bu ülkelerde kırdan kente göçün sonucu olarak hızlı bir kentleşme olgusu görülmektedir. Yapılan analizlerde özellikle Afrika’da kentleşme hızının önümüzdeki yıllarda da devam edeceği tahmin edilmektedir.

Kentsel hizmetlerden yoksun yerlerde, kendi gecekondularını yaparlar, kentsel hizmetlerden yoksun bu bölgeler ile kentin ana bölgeleri arasında mekansal ayrışmalar yaşanır. Kentin bu hareketli ve daha kozmopolit bölgeleri, yeni göçleri de çeker ve buralar göçmen mahallesi haline gelerek “yoksulluğun mekansal olarak yoğunlaşmasına” neden olur.

Kentleşme göçmen kadın için her zaman negatif olarak işlememektedir. Buna ilaveten, özellikle yoksul göçmen kadınlar için bazı pozitif etkilerinden söz edilebilir. Kentleşme ile birlikte, kadınların eğitim seviyesi yükselmekte, evlilik yaşı yükselmekte ve bunun sonucu olarak kadınlar daha geç yaşta çocuk sahibi olmaya başlamaktadır.

Toplumsal cinsiyet-beden etkileşimi için önemli bir diğer feminist boyut ise Fransız feminizmidir. Cixous, Irigaray ve Kristeva, bu akımın önde gelen düşünürleridir. H. Cixous’ya göre erkek yazım alanı ve ona egemen olan eril düşünce, birbirine zıt dikotomiler ile, gerçekliği parçalamaktadır. Kültür/doğa, akıl/beden, yazma/konuşma vb. gibi birbirine zıt bu dikotomiler, kadın/erkek dikotomisinden beslenmekte ve onu desteklemektedir. Bu dikotomilerde, erkekler pozitif olan nitelikler ile kadınlar ise negatif nitelikler ile özdeşleştirilmektedir

L. Irigaray’a göre aklın eril olmasının içindeki yapıyı görmek gereklidir. Aydınlamanın aklı, eril bir akıldır. Her şey, erkek öznenin söylemidir. Fakat kadınların da artık kendilerine özgü bir dil oluşturmaları gereklidir.

Adı geçen toplumsal cinsiyet rolleri üzerinden kadına ve bedenine getirilen sınırlandırmanın kendisini en net belli ettiği bu yapı Patriarşidir (Ataerkillik). Patriarşi, kadın bedenine ilişkin cinsiyet rollerinin kendisini ve normatif içeriğini belirleyen ve hatta çoğu toplum için ‘ortak olma’ niteliğini kazandıran temel sosyo- ekonomik ve sosyo-kültürel bir çerçevedir. Patriarşik yapı, kadın bedenini toplumsallaştırırken onun biyolojik niteliklerini ön plana çıkardığından toplumsal rollerinin içeriği de (annelik, eşlik / cinsel partnerlik, ev kadınlığı) kadın bedeninin biyolojik niteliklerini işaret etmektedir. Patriarşik yapı ‘üretim’, ‘yeniden üretim’ ve ‘koruma’ süreçleri etrafında beliren fakat toplumlar geliştikçe de farklı alanlara yayılan, adı geçen süreçlerde erkek egemenliğini işaret eden bir içeriğe sahiptir. Patriarşik toplumsal yapı, kadının toplum içindeki toplumsal statü ve rollerini de, toplumsal cinsiyetlendirilmiş kadın bedeninin biyolojik tabanındaki doğurganlık ve cinsel partnerlik işlevlerini temel alarak biçimlendirmektedir.

Patriarşik değerler çerçevesinde kadınlar, kendi bedenlerinin gerçek sahibi değildirler. Bedenlerine atfedilen sosyal değerlerin ‘taşıyıcısı’dırlar. Taşıyıcısı oldukları temel değer ise ‘namus’ dur. Namuslu olan, kadın bedenine ilişkin değerli sayılanların, değerli olarak kalabilmiş halidir.