TOPLUMSAL CİNSİYET ÇALIŞMALARI - Deneme Sınavı - 19

Toplumsal cinsiyet rolleri doğrudan kadın ve erkek bedenlerinin, toplumsal cinsiyetleri temelinde, eylemleri ve bu eylemlere rehberlik eden davranışsal niteliklerini işaret etmektedir.

Biyolojik faktörü referans alan biyolojik determinist görüş çerçevesinde erkek bedenlerinin fiziksel açıdan güçlü, dayanıklı, aktif, mental açıdan ise rasyonel/akılcı, bağımsız, girişimci, rekabetçi, vb. gibi genel niteliklere sahip olduğu kabul edilmiştir. Kadın bedenlerinin ise fiziksel açıdan güçsüz, dayanıksız, yavaş, mental açıdan ise duygusal, bağımlı, çekingen vb. gibi genel niteliklere sahip olduğu kabul edilmiştir.

Akıl/ beden karşıtlığı, Antik Yunan düşünce alanını referans alan Descartes’in görüşlerinde ortaya çıkmakta ve Descartes’ın ünlü “Düşünüyorum o halde varım” önermesinin gönderme yaptığı üst konumda akıl yer almaktadır.

Durkheim’ın çalışma arkadaşı olan ve Antropolojinin sembolik boyutunda çalışmalar yapmış olan M. Mauss’a göre de beden, insanın ilk ve doğal ‘alet’idir. Fiziksel/biyolojik bedenin kendisi, toplum ve kültür tarafından biçimlendirilmektedir. Toplumlar, kültürleri aracılığıyla, insanların bedenlerini kullanmalarına ilişkin bilgiler üretmektedirler. Bu bilgiler, bir tür ‘beden kullanma tekniği’ olarak ortaya çıkmaktadır. Üyelerine bir tür kimlik de sağlayan beden teknikleri, yaş ve cinsiyet bağlamında farklı görünümlere sahiptir. Mauss’a göre beden tekniklerinin üç önemli karakteristiği vardır: İlki adının da gösterdiği üzere, spesifik beden hareketleri ya da şekilleri aracılığıyla oluşturulduklarından teknik bir görünüme sahiptirler. İkincisi, eğitim ve yetiştirme araçları yardımıyla kazanılıp öğrenildiklerinden gelenekseldirler. Son olarak da kesin bir amaca ya da işleve hizmet etme anlamında olduk- ça da verimlidirler. Örneğin tarlada çalışan bir kadının bebeğini sırtında taşıması ya da su testisini başında taşıması, beden teknikleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Bunun bir sonucu olarak da Klasik Sosyoloji içinde bedene ilişkin bir boşluk ortaya çıkmıştır. Bunun dört temel nedeni vardır:
1- Sosyolojinin bir toplumsal sistem olarak endüstri toplumlarının heterojenliği, işlevleri, sanayileşme, kentleşme, toplumsal değişme, vb. gibi toplumsal bazlı alan ve sorunlar üzerinde odaklanması

2-Sosyolojinin toplumsal düzen, toplumsal kontrol, suç, yabancılaşma ve anomi gibi toplumsal sorunların nedenini araştıran alanlara yönelmesi

3- Toplumun gerisinde kalan bireyin, en önemli potansiyeli olarak akıl sahipliğinin önemsenmesi ve akıl ile bilinç sahipliği temelinde değerlendirilmesi

4- Bir tür sonuç olarak beden yerine rasyonel, örgütleyici aklın, toplumsal alanları yeniden organize etme ve yapılandırmada etkili olduğu anlayışının egemenliği

Bedenin toplumsal yönüne vurgu yapan ve bedenin toplumsal olarak inşa edildi- ği yolundaki teorik çerçevenin oluşmasında da etkili olan düşünürlerden biri de M. Foucault’dur. Foucault’ya göre beden, biyolojik var oluşunun ötesinde, toplumdaki güç/ iktidar ilişkilerinin merkezinde bulunan bir konuma sahiptir. Bu konumu içinde bedenin, kurumsal – yönetsel pratikler aracılığıyla düzenlenmesi söz konusudur. Çünkü var olduğunu düşündüğü beden sorunu, modern toplumların her alanda bedenlerin yönetimi ve düzenlenmesine ilişkindir. Örneğin bilgi, klinik ve tıp arasındaki ilişkisinde hastalık, tekil beden içinde sınırlandırılmakta ve bedenler, tıbbi söylemler ve tıbbi bakış tarafından yeniden kurulup denetim altına alınmaktadır. Kuramında bunu kanıtlamak için Foucault, cinsel ve tıbbi söylemler ile hastane, okul, hapishane gibi disipliner kurumları analize tabi tutmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Durkheim’ın kuramındaki ‘homo dublex’ kavramı, beden’in konumunu göstermek açısından yararlıdır.

Weber’de ‘Kapitalizmin Ruhu’, toplumsal bir etik olarak çileci Protestanlık, Puritenizm, Kalvinizm gibi dinsel mezheplerle bağlantılı bir tutumlar ve davranışlar dizgesi olarak karşımıza gelmektedir. Çalışkanlık, ölçülülük, borçların ödenmesinde titizlik, aylaklık yapmama ve tutumlu olma gibi tutum ve davranışlar dizgesi, özünde bireylere, dünyevi hazlardan uzak durmayı ve katı bir çileciliği öğütlemektedir.

Parsons’ın Eylem kuramında bir sistem olarak tanımlanan toplumsal eylem, bireyin eyleminin sistemik niteliğini vurgulamaktadır.

Bedeni gerçekten de ‘toplumsal’ olarak ele alan ve hatta bir ‘Beden Sosyolojisi’ geliştirilmesinin temellerini atan B. S. Turner’a göre ise gündelik yaşamın çözümlenmesi için bedenin çözümlenmesi gereklidir.

Bireylerin, bedenleri aracılığıyla etraflarındaki dünya ve kendi bedenleri ile olan
etkileşimi olan; bedenlerin bedensel pratiklerini feminen ve maskülen yapmayı sağlayan sosyo-kültürel norm ve değerlerin uygulamaya konulmasına cisimleşme denilmektedir.

Biyolojik cinsiyet/toplumsal cinsiyet ayrımının ve bedenin rolünün sorgulandığı en göze çarpan analiz J. Butler’dan gelmektedir. Butler’ın Queer kuramı, biyolojik cinsiyet / toplumsal cinsiyet ayrımı açısından önemli açılımlara işaret etmekle birlikte beden açısından daha temkinli bir yaklaşım sergilemektedir. Öncelikle biyolojik cinsiyet/ toplumsal cinsiyet ayrımını sorgulayan Butler, kadın ve erkek bedenleri arasındaki ayrımı keyfi, yani “normatif heteroseksüalite tarafından organize olmuş bir sosyal düzenin, yapay / insan eliyle yapılmış olanı” şeklinde tanımlamıştır. Ona göre, sayısız toplumsal cinsiyet formu olduğu için, sayısız biyolojik cinsiyetler de vardır ve bu nedenle de ne ‘ka- dın doğulur’ ne de ‘kadın olunur’. Kadınlar, biyolojik cinsiyete dayalı kültürel yönergeleri kendilerine mal etmektedirler. Toplumsal cinsiyet, toplumsal performanslardan başka bir şey değildir. Normatif heteroseksüelliğin kuralları, kadın ve erkeklerin referans aldığı ve yinelediği toplumsal cinsiyetlendirilmiş performansları üretmektedir. Bedenlerin cinsiyetlendirilişi de bu performanslardan kaynaklanmaktadır. Bu kuram çerçevesinde beden, bireylerin biyolojik cinsiyeti heteroseksüel normlara göre sahneledikleri bir alandır. Fakat bazen, toplumsal cinsiyetlendirilmiş beden performansları, heteroseksüel normların dışına çıkan performanslar sergilediklerinde, adı geçen bu normlarla çatışmakta, “abject” (iğrenç) olarak adlandırılmakta ve “toplumsal cinsiyet sıkıntısı/belası” ortaya çıkmaktadır. Homoseksüel erkek-erkek ya da lezbiyen kadın-kadın cinsel birlikteliklerinin, özellikle geleneksel değerlerin etkili olduğu toplumlarda, bu şekilde adlandırılması buna örnek olarak verilebilir. Doğru cevap E'dir.

J. Kristeva da diğer düşünürler gibi, kadının ve bedeninin konumunu yine bedenleri aracılığıyla değiştirme önerileri getirmektedir. Ona göre, bu kültür içinde kadın bedeni, “abject”(aşağılık, iğrenç) bir nitelikle ötekileştirilmiştir. Oysa beden, özellikle anne bedeni, semiyotik (gösterge) olanla özdeştir. Semiyotik, bedeni dilin içine taşımakta, bedensel dürtüler, semiyotik ile dile girmekte ve karşımıza “konuşan bedenler” çıkmaktadır. Doğru cevap D'dir.

T. Moi hem cinsiyet-toplumsal cinsiyet ayrımının sorunlarını aşmak hem de toplumsal cinsiyete bir alternatif olmak için çok önemli bir kavram ile karşımıza gelmektedir: “Yaşanan Beden”. Moi’de bu kavram, belirli bir sosyo-kültürel bağlam içinde eylemde bulunan ve deneyimleyen fiziksel bir bedeni işaret etmektedir. Yaşanan beden, “durum içindeki beden”dir. Birey, bedeninin maddi olguları ve onun belirli bir çevre ile olan ilişkisiyle karşı karşıyadır. Bedenin belirli organları, işlevleri, fiziksel nitelikleri vardır. Fakat sahip olduğu yaşı, cinsiyeti, sağlığı, bedensel uzuvlarının durumu ve fiziksel nitelikleri çevresi ile olan ilişkisini şekillendirmektedir. İnsanın bedensel varoluşunun tüm bu somut maddi nitelikleri, bedenin “yaşanan beden” olarak, onun toplumsal çevresi ile olan ilişkilerini, yani olgusallığını oluşturmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Çocuk/ergen olan kadın bedeni, kadın bedeninin toplumsal cinsiyetlendirilmesinde, kadının biyolojik bedeninin (menstrüasyon döneminin beklenmesi nedeniyle) ne kadar da referans alındığının bir göstergesidir. Kadın bedeninin doğurganlık niteliğine sahip olmasıyla birlikte, bir kadın için öngörülen temel cinsiyet rollerini yerine getirmenin gerekliliği, çocuk yaştaki kadınlara dayatılmaktadır. Çocuk kadının bedeni, bu toplumsal bedensel görünümde, bedenine yüklenilen patriarşik sosyal değerlerin etkinliği sonucu olarak, toplumsal cinsiyet rollerini yüklenmektedir. Bu değerler çerçevesinde, menstruasyon döneminin başlaması ile birlikte çocuk bedeni ‘kadın bedeni’ olarak kabul edilmektedir. Bu kabullenmenin içeriğinde, biyolojik olarak üreme yeteneğini kazanan kadın bedeninin, bu yeteneği ile bağlantılı toplumsal cinsiyetine yüklenmiş tüm toplumsal rolleri oynayabileceği varsayımı bulunmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Sağlıklı bedene ilişkin en önemli sosyal değer, sağlıklı bedenin aynı zamanda ince, dinç, formda ve bakımlı beden olduğudur. Bedenin belirli fiziksel normlar dahilinde bir görünüme sahip olmasını içeren bu nitelikler aracılığıyla sağlıklı olma, bedenin dış görünüşüne eklenen bir form olarak ön plana çıkmakta ve sağlıklı olmayı işaret eden temel ölçütlerden biri haline gelmektedir. Geniş / şişman / fazla kilolu hatta yaşlı bedenler, sağlıksız bedenler olduğu kadar, kişisel yetersizliğin ve kararlılık eksikliğinin bir göstergesidir ve ‘kabul edilmeyen bedenler’dir. Zira ince bedenlerin, aynı zamanda başarı, gençlik, kişisel yeterlilik, mutluluk ve sosyal kabul gibi değerlerle bağdaştırılması sonucu “toplumsal onay / kabul gören bedenler” olarak da değerlendirildiklerini söyleyebiliriz. Doğru cevap C'dir.

H. Cixous’ya göre kadın, erkekten daha fazla beden ve daha fazla yazıdır. Ona göre yazı, var olan dizgeyi yeniden üretmek zorunda değildir. Kendisi, kadının çıkarlarını gözeten bir yazı biçiminin üretilmesini önermektedir.

L. Irigaray için de Batı kültürü, erkek cinsiyeti üzerine temellenmiş ve eril değerler ile yapılanmıştır. Bu kültür içinde erkekler, her alanda kendilerine özgü ataerkil bir dil, söylem ve kavramlar oluşturmuşlardır. Ona göre, birçok yazar eril-dişil simgeciliğini ve aklı (ussallığı) erkek, akıl dışılığı ise kadını tanımlamak için kullanmıştır. Aklın eril olmasının içindeki yapıyı görmek gereklidir. Aydınlamanın aklı, eril bir akıldır. Her şey, gerçekte, cinsiyet bağımlıdır. Her şey, erkek öznenin söylemidir. Fakat kadınların da artık kendilerine özgü bir dil oluşturmaları gereklidir. Kadına ilişkin sembolik ve sosyal bir düzen oluşturulmalıdır. Bu düzenin oluşturulmasında öncelikli olan, kadının özne olmasıdır. Özne olmak, yalnızca dile girmek ile değil kültürel, ekonomik ve siyasal toplumsal pratiklerin içinde de özne olarak var olmakla mümkündür. Yine, kadınların bedeninin ve kadınlığının baskı altından çıkması gereklidir.

Doğru seçenek C olup kadın özne olmalıdır şeklinde düzeltilmesi gerekmektedir.

Kristeva'ya göre kadının bedeni, “konuşan beden” olmalı, kadın bedeni ve kadın bedeni kaynaklı yazı da, adı geçen Batı kültürünün sembolik yapısını dönüştürecek olan bir güç haline gelmelidir.

T. Moi hem cinsiyet-toplumsal cinsiyet ayrımının sorunlarını aşmak hem de toplumsal cinsiyete bir alternatif olmak için çok önemli bir kavram ile karşımıza gelmektedir: “Yaşanan Beden”. Moi’de bu kavram, belirli bir sosyo-kültürel bağlam içinde eylemde bulunan ve deneyimleyen fiziksel bir bedeni işaret etmektedir. Yaşanan beden, “durum-içindeki beden”dir.