TOPLUMSAL CİNSİYET ÇALIŞMALARI - Deneme Sınavı - 12

II. Meşrutiyet yıllarıyla beraber kadınlar için yeni bir kimlik yaratma imkanı doğar. Bunun en güzel örneğini Halide Edib’in romanlarında görürüz. Adıvar’ın kadın kahramanları, yalnızca namuslu ve iffetli görünmekle kalmazlar, aynı zamanda toplumsal ve siyasal olarak da etkilidirler. Sadece geleneksel kadın tipini dönüştürmekle kalmaz, kadını bir fikir önderi olarak kamuya sokar. Geleneksel rolleri tümden yok saymamış, kadın, anne, namus gibi kavramları göz ardı etmemiştir.

Halide Edib, Türkçülük fikrinin etkisiyle yazdığı Yeni Turan isimli ilk ideolojik romanıyla kadının sosyal hayatını daha geniş bir ölçüde ele almıştır. Romanın kadın kahramanı Kaya ile birlikte kadının, erkeğin boyunduruğu altında yaşamasından çıkıp, milletin annesine ve öğretmenine dönüşümü gerçekleşir. Yeni Turan düşüncesine bağlı, inançlı bir kadın olan Kaya, toplumsal yaşamı kendi sorunlarının üstünde görmüş, tek başına kalsa bile toplum için örnek olma görevini yerine getirerek toplumsal bir özne konumuna yükselmiştir.

Woolf, Beavoir ve Adıvar, Dünya ve Türk edebiyatlarında geleneği analiz ederek kadının konumuna, temsil ediliş biçimlerine ilişkin benzer tespitler yaparlar. Ancak yukarıda açıklandığı gibi kadın yazarların erkekler kadar başarılı olabilmeleri için Woolf eğitim, deneyim, mülkiyet ve boş zaman imkanını öne çıkarırken, Beavoir bunlara varoluş ve sorumluluk algısının geliştirilmesini de ekler. Adıvar ise, “Beşiği sallayan el dünyaya hükmeder” sözünden hareketle geleneksel rollerden güç almayı ve kadının eşitlikçi konumunun yaratabileceği tepkileri eski Türk topluluklarının eşitlikçi yapısıyla meşrulaştırarak bertaraf etmeyi öngörür.

Osmanlı Dönemi’nin resim geleneği olan minyatür, figüratif betimlemelerin görüldüğü neredeyse tek alandır. Standart erkek tiplemesinin yanında “şehir oğlanı” veya “içoğlan” tabir edilen genç erkekler minyatürlerde sıkça işlenmiştir. Ne kadın ne erkek, hem kadın hem erkek gibi betimlenen bu oğlanlar; Osmanlı toplumundaki çoklu toplumsal cinsiyet kodlarını açıkça göstermektedir

Sanat alanında olduğu gibi toplumsal alanda da iktidar mekanizmalarını eleştiren; imparatorluk, ataerkil aile yapısı,ordu, okul gibi kurumların yerleşik otoritesine karşı çıkarak; toplum dışına itilmiş yoksulların, ezilmişlerin, akıl hastalarının, sokak kadınlarının yanında yer almış olan sanat akımı Dışavurumculuktur. Halk sanatında, farklı uygarlıkların geleneksel sanatlarında, akıl hastalarının veya çocukların çizimlerinde olduğu gibi perspektif kurallarına ve çizim kurallarına uymayan betimlemeler; Dışavurumcu sanatın, kalıplara uymayan özgür sanat anlayışını besleyen kanallardır.

Geleneksel kavram ve teoriler; 20. yüzyıla damgasını vuran savaşları, ekonomik bunalımları, hızla ilerleyen teknolojik ve bilimsel gelişmelerin yarattığı ani değişimi anlamada işlevsiz kalınca, sanat tartışmaları hız kazandı. Sanatın geleneksel öykünmeci yöntemi bu parçalanmış dünyayı anlamak ve anlamlandırmak için yetmez oldu. Somut, düzenli, uyumlu olanın yerini soyut, kaotik, bilinçdışı, uyumsuz olan aldı. Sürrealizm, Kübizm, Dadaizm, Fütürizm, Avangart Sanat, Kavramsal Sanat, Pop Art, Minimalizm ve benzeri hareketler ve karşı duruşlarla sistem sürekli eleştirildi. 19. yüzyıldaki tartışmaların yol açtığı Gerçekçilik, İzlenimcilik gibi akımlar halen figüratif sanat anlayışı ve estetiği üzerinden tanımlanıyorken; 20. yüzyılın ortasında anlamla birlikte estetik kodlar da hızla değişti.

İkinci Kuşak Feminist Hareket, daha bireysel üretimlerde bulunmakta ve toplumsal yapının ve kodların kültürel çözümlemelerine yoğunlaşmaktadır. Toplumsal cinsiyet kodlarını kendi bedenleri üzerinden sorgulayan Cindy Sherman, Marina Abramović, Tracey Emin; din ve ırk üzerinden sorgulayan Shirin Neshat, Kara Walker ile kadın bedeninin temsili üzerinden sorgulayan Gerilla Kızlar (Guerrilla Girls) gibi sanatçılar bu grupta yer alırlar.

Orta Çağ’ın sonlarında Avrupa’da yaşamış olan Christine de Pisan Orta Çağ kültüründe yaygın olan kadın düşmanlığına karşı mücadele eden ilk kadın şairdir. The Book of the City of Ladies (Kadınlar Kentinin Kitabı) isimli yapıtı, Orta Çağ’da kadının ötekileştirilmesine yönelik itirazları dile getiren önemli bir eserdir. Doğru cevap B seçeneğidir.

18. yüzyılda İngiliz yazar Mary Wollstonecraft kadın hareketinin ilk önemli yapıtı olan A Vindication of the Rights of Woman (Kadın Haklarının Gerekçelendirilmesi)’ı yazar. Yazar bu kitabında, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nde yer alan “kişinin doğal hakları”ndan kadınların yararlanamadığını, bu esaslara dayanmayan bir anayasanın eşitlikçi olamayacağını öne sürer.  Wollstonecraft, Aydınlanma Çağı’yla birlikte kadın haklarını gündeme getiren ilk kadın olarak tarihe geçer. Doğru cevap A seçeneğidir.

Kendine Ait Bir Oda’da Woolf ’un üzerinde durduğu önemli konulardan biri ‘’androjen (androgynous)’’ kavramı, yani zihnin hem erkeksi hem kadınsı yanının birlikte kullanılmasıdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Simone de Beauvoir, kendisinin de dâhil olduğu varoluşçuluk felsefesi yazarlarının eserlerinde kadının nesne olarak konumlanmasının devam ettiğini, edebiyatta kadının varoluşsal bir özne olarak konumundan hiç bahsedilmediğini öne sürer. Doğru cevap A seçeneğidir.

Kadına yönelik yaptığı çalışmaların ardından kendisini “feminist’’ olarak nitelendiren yazar, gerek düşünce hayatıyla gerekse çeşitli kurum ve kuruluşlarda aktif olarak yer almasıyla kadının toplumdaki rolünün gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur ve Modern Zamanlar adlı politik dergide çalışmaya başlamış, ölene dek de editör olarak çalışmalarına devam etmiştir. Bahsi geçen yazar Simone de Beauvoir'dir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Her bilincin, kendini bir özne olarak ortaya koyma eğilimi olmasının yanında, bir de özgürlükten kaçınıp kendini nesne haline getirme eğilimi vardır. Simone, kadının da çoğu kez öteki varlık olma durumu hoşuna gittiği için, özne olma hakkına sahip çıkmadığını düşünür. Doğru cevap E seçeneğidir.

Geçmişten günümüze kadının edebiyatta nasıl bir yol izlediğine bakacak olursak:
• Erkeğin yanında esâmesi okunmayan kadın
• Erkeğin gölgesinde kalan kadın
• Erkekle eşit olan kadın
• Erkeğe üstün olan kadın
Halide Edib’in romanlarındaki kadınlar, bu sürecin son aşamasını yansıtırlar. Doğru cevap D seçeneğidir.

Roman yazma süresince bireyselden toplumsal yöne doğru bir yol izleyen Halide Edib, Kurtuluş Savaşı günlerini anlattığı Ateşten Gömlek ile kadının milli mücadelenin içindeki konumuna dikkat çeker. Doğru cevap C seçeneğidir.

Batı edebiyatının edebî bir türü olan romanın edebiyatımıza girmesi Tanzimatla birlikte  olmuştur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Woolf, Kendine Ait Bir Oda’da kadına dayatılan geleneksel rollerden kurtuluşun, ancak kadınların ekonomik güce, kendilerine ait bir odaya ve zamana sahip olmaları hâlinde mümkün olabileceğini ileri sürer. Doğru cevap B seçeneğidir.

Virginia Woolf'un romanları: Dışa Yolculuk ( The Voyage Out, 1915) Gece ve Gündüz (Night and Day, 1919), Jacob’un Odası (Jacob’s Room, 1922) Mrs. Dalloway (1925), Deniz Feneri (To the Lighthouse, 1927), Orlando (1928), Dalgalar (The Waves, 1931) Yıllar (The Years, 1937), Perde Arası (Between the Acts, 1941). Gurur ve Önyargı is Jane Austen tarafından yazılmıştır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Woolf, Kendine Ait Bir Oda’da kadına dayatılan geleneksel rollerden kurtuluşun, ancak kadınların ekonomik güce, kendilerine ait bir odaya ve zamana sahip olmaları hâlinde mümkün olabileceğini ileri sürer. Woolf, Kendine Ait Bir Oda’da “kadın olmaması dışında başka bir özelliğe sahip olmayan” profesörlerin, müdürlerin, bilim adamlarının, romancıların, “kadınların yaratıcılıktan yoksun oluşlarını” sorgulamalarına değinir ve bunu eleştirir. Cevap B şıkkıdır.

İkinci Dünya Savaşının gölgesinde yazılan Three Guineas (Üç Gine) adlı denemesi, eğitimli bir erkeğin Woolf ’a savaşın nasıl engellenebileceğine dair bir soru yöneltmesi ve ondan bağış istemesi üzerine yazdığı bir mektuba verdiği
cevabı içerir.