TOPLUMSAL CİNSİYET ÇALIŞMALARI - Deneme Sınavı - 13

Turner’a göre beden, yorumlama ve temsiliyetlerin dış yüzeyi, yapı ve düzenlemelerin de iç çerçevesidir. Bu temelde Turner’ın bedeni, iç beden ve dış beden olarak ayırdığı ve bu ayrım için de ‘kendi için beden’ yani canlı, hareketli, deneyime dayalı beden ile ‘kendi başına beden’ yani nesnel, dış görünüşe ait ve kurumsallaştırılmış beden kavramlarından yararlandığı görülmektedir. Turner’ın beden ayrımındaki iç beden, toplumsal ve bireysel alışkanlıkların etkisi altındadır ve yapılacak analizlere biyoloji, tıp hatta sağlık sosyolojisi gibi alanlar dahil edilmelidir. İç beden analizi bedenin kontrolü ve düzenlenmesi bağlamında eğitim, cezalandırma, disiplin, tıp gibi sistemlerin çözümlenmesine olanak sağlarken, dış beden analizi toplumsal, ekonomik, siyasal süreçler ve tüketim, sınıfsal farklılıklar, kimlik oluşumları gibi konularda oldukça yararlı çözümlemelere olanak sağlayacaktır. Örneğin hastanelerde hasta bedenlerin teşhis ve tedavi amaçlı disiplin teknikleri aracılığıyla kont- rol altına alınması iç beden dahilinde analiz edilirken, tüketim olgusunun kadın bedeni üzerindeki etkileri, dış beden düzeyinde bir analizin konusu olmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Bir inanç sistemini oluşturan figür, anlatı, motif ve tapım törenlerinin tamamına verilen ad külttür. Örneğin Ana Tanrıça Kybele kültü; kendisine tapınılan Kybele, Kybele’nin öyküsü, Kybele heykelleri, Kybele onuruna düzenlenen törenler ve bu törenleri düzenleyenlerin tamamını içine alır.

Neolitik dönemin başından itibaren kadınların akbaba, yılan, aslan ve leopar gibi hayvanlarla birlikte temsil edildiği ve bunun bir gelenek haline geldiği; daha sonraki dönemlerde Kubaba, Kybele ve Artemis gibi Ana Tanrıça tasvirlerinde de bu geleneğin devam ettiği görülür. Ana Tanrıça Kybele’nin yırtıcı hayvanlarla betimlendiği heykeller onun kudretli imajını güçlendirir ve kaosu kontrol ederek düzen ve asayişi sağladığını, sevgi ve şefkatinin tüm canlıları kucakladığını vurgular.

Çoktanrılı Mezopotamya kültürlerinin baştanrısı An, göğün kişileştirilmiş halidir; ‘tanrıların kralı’, ‘göğün kralı’ ve ‘ülkelerin kralı’ olarak anılır. Daha sonraki dönemlerde, An’ın yerini baştanrı Enlil alır. Aynı kültürlerde ‘göğün hanımı’ olarak geçen ana tanrıça İnanna/İştar; hiyerarşide baştanrı An/Enlil’in altında, diğer bütün tanrısal varlıkların üstündedir.

Antik Yunan toplumunda kadınların toplumsal cinsiyet kodları oldukça geleneksel
iken ve kadın hiyerarşide erkekten sonra gelirken; Yunan tanrı ve tanrıçaları arasında böyle bir ayrım yoktur, dişi ve eril tanrı ve tanrıçalar benzer güçlere ve hiyerarşide benzer yerlere sahiptir. Güçleri ve etkinlik alanları; cinsiyet kodları ile değil, sahip oldukları özelliklerle ilişkilidir. Antik Yunan toplumunda kadınların toplumsal cinsiyet kodları oldukça geleneksel iken ve kadın hiyerarşide erkekten sonra gelirken; Yunan tanrı ve tanrıçaları arasında böyle bir ayrım yoktur, dişi ve eril tanrı ve tanrıçalar benzer güçlere ve hiyerarşide benzer yerlere sahiptir. Güçleri ve etkinlik alanları; cinsiyet kodları ile değil, sahip oldukları özelliklerle ilişkilidir.

M.Ö. 2. binlere gelindiğinde, Mezopotamya’nın güçlü devletlerinden Asurlular ile yoğun ticaret ilişkisi bulunan ve dönemin önemli devletlerinden olan Hititlerde kadınların ticarette etkin olduklarını, kadın haklarını gözeten bir hukuk sisteminin varlığını ve kadın ile erkeğin pek çok alanda eşit görüldüğünü günümüze gelen çivi yazılı yüzlerce kil tabletten biliyoruz. Kadının erkeğiyle eşit konumu, Geç Hitit Dönemi mezar anıtlarında da karşımıza çıkar.

Farklı kültürel yapılanmaları olan toplulukların keşfi, cinslere ait toplumsal rollerin farklı olabileceğini göstermişti. Normlar ve toplumsal cinsiyet kodları, her toplumda aynı olmayabiliyordu.

Queer hareketi, cinsel kimlikler de içinde olmak üzere, genel anlamda kimlik olgusunun sabit bir durum olmadığını, sürekli olarak yeniden inşa edildiğini vurgular.

Eski Türk toplumlarında kadının ve erkeğin farklı roller üstlenmekle beraber, eşit kabul edildiklerini 8. yüzyıla tarihlenen Orhon Yazıtları’ndan biliyoruz. Orhon Yazıtları’nda bahsedilenlerle, sözlü kültürde destanlar ve masallarla aktarılan anlatılar, birbirini doğrulayan ifadeler içermektedir. İslamiyet öncesi Eski Türk toplumlarındaki kadın algısını bu verilere dayanarak ortaya koyabiliriz: Atlı-göçebe hayatın özellikleriyle uyumlu bir yapıya sahiptir; dinî-mitolojik özellikler taşır; devlet yönetiminde yeri vardır; aile kurumunun etkin ve önemli bir parçasıdır.

Kadın insanlığın yazılı olmayan tarihinden günümüze dek sanat eserlerinde imge olarak varlığını sürdürmesine rağmen, sanatçı olarak varlığını 20. yüzyıldan beri duyurabilmektedir.

Paradigma, herhangi bir alan için geçerli varsayım, kural ve uygulamaların; o alana ait kavrama biçimi ve yaklaşımların tamamıdır. Olaylara ve olgulara bakma biçimimizdir. Bir paradigma mevcut durumu açıklamakta yetersiz kaldığında, paradigmayı oluşturan kavramsal çerçeveleri ve varsayımları yeniden değerlendirmek; bazen de paradigmayı değiştirmek gerekir.

A. Sanatta ve sanat tarihinde eril değer sistemi (erkek bakış açısı) baskındır. Bu yüzden kadınların varlığı, tecrübeleri ve oynadıkları roller ya görmezden gelinmiş ya da yanlış veya eksik yorumlanmıştır.
B. Baskın olan eril değer sistemi, sanat eserlerindeki kadın figürünü cinsel kimliği ve ona atfedilen roller üzerinden sunar. Özellikle Orta Çağ Sanatı’nda kadın imgesi, birbirine zıt iki temanın prototipi olarak karşımıza çıkar: bir yanda baştan çıkarıcı ve düşük ahlaki özelliklere sahip tehlikeli bir figür, öte yanda şefkatli anne ve sadık eş. Baskın sistem, kadını bu roller dışında düşünmeye izin vermez.
C. Baskın olan eril değer sisteminin, ‘sanatsal başarı’ hakkında ürettiği söylem; dış koşullardan bağımsız bir ‘büyük sanatçı’ miti yaratmıştır. Bu mitin profilini çizdiği ‘büyük sanatçılar’ (aralarında kadın yoktur), dehaları ve yetenekleri ile toplumsal koşulların belirleyiciliğini alt etmişlerdir. Bu anlayış, kadın sanatçıların toplumsal koşulları aşacak denli büyük bir deha ve yetenek gösteremedikleri için sanat tarihinde yer bulamadıkları iddiasına zemin hazırlamıştır.

Ancak feminist bakış açısına göre neden kadın sanatçılar yoktur sorusuna verilecek olan cevap, bireyin sahip olduğu veya olmadığı dehasında değil, fakat içinde bulunduğu çeşitli sınıf ve grupların toplumsal ortamı bağlamında hangi olanaklara ulaşabildiği, nasıl cesaretlendirildiği veya engellendiğinde aranmalıdır.

Kadın heykelciklerinin kimi otururken, kimisi de yatar veya çömelmiş vaziyette doğum yaparken tasvir edilmiştir. Fiziksel olarak oldukça güçlü görünen bu kadınların bazıları manevi güçleri de olduğunu vurgular biçimde, yanlarında yer alan leopar benzeri hayvanların üzerine ellerini koymuş, onlara hükmetmektedirler. Anadolu’da bu türden pek çok buluntu arasında en bilineni, Çatalhöyük kazı
alanında ele geçirilmiş Ana Tanrıça heykelciğidir ve M.Ö. 6. binlere tarihlenir.

Kült, bir inanç sistemini oluşturan figür, anlatı, motif ve tapım törenlerinin tamamıdır.

Judy Chicago Birinci Kuşak Feminizm hareketinin kurucularındandır. Cindy Sherman, Marina Abramović, Tracey Emin ve Kara Walker İkinci Kuşak Feminizm hareketine dâhildir.

Gerilla Kızlar 1985’de New York Modern Sanatlar Müzesi’nde açılan ‘Uluslararası Resim ve Heykele Bakış’ sergisinde 169 sanatçıdan yalnızca 13’ünün kadın olmasına tepki göstermek amacıyla bir araya gelmişlerdi. Müzede işi sergilenen kadın sanatçıların sayısının erkek sanatçılardan az olmasını, müzedeki nü (çıplak) kadın resim ve heykellerine yaptıkları göndermeyle eleştirdikleri posterleri (“Do Women Have to be Naked to get into the Metropolitan Museum? / Kadınların Metropolitan Müzesi’ne Girmeleri İçin Çıplak mı Olmaları Lazım?”)  oldukça ses getirmiştir

18. ve 19. yüzyıl Avrupa resmini etkilemiş güçlü akımlardan biri olarak Oryantalizm, bir sanat akımından daha fazlasını ifade eder. Irk ayrımına dayanarak Batı’nın Doğu üzerindeki tahakkümünü meşru kılmak isteyen Oryantalist anlayış, en güçlü argümanlarını resim alanında sunmuştur. Kolayca hazlara kapılabilen düşük ahlaklı, kavrama gücü zayıf ve yönetilmesi gereken bir insan yığını olarak gördüğü Doğu’nun; kendisine hâkim ve akılcı bir insan topluluğu tarafından kontrol edilmesi ve yönlendirilmesi gerektiğine inanan Batı; bu iddiasını kanıtlamak için kadın bedenini gizemli, şehvet uyandıran, hazcı ve
edilgen imge ve kompozisyonlar içinde sıkça resmetmiştir. Bu dönemde Gérôme, Ingres, Tanoux gibi bazı Fransız ressamlar; hamam, harem gibi gerçekte görmeleri mümkün olmayan mekânlardaki kadınların hayali imgelerini resimlerinde bolca kullanırlar.

Woolf, Kendine Ait Bir Oda’da şu soruyu sorar: ‘’Shakespeare’in Judith adında son derece yetenekli bir kız kardeşi olsaydı neler olurdu?’’ Judith, yalnızca kadın olduğu için geleneksel rollere meydan okuyan tavrıyla herhangi bir güç elde edemezdi. Genç yaşta ölüp tek bir kelime dahi yazamamış olan Judith’in mezarı bir sokağın köşesinde durmaktadır. Judith’in ruhu bütün kadınların içinde yaşar. Ona ete kemiğe bürünmek için fırsat vermek, bütün kadınların elindedir. Eğer kadınların kendilerine ait bir odaları olursa, düşündükleri şeyi ifade etmek için özgürlük ve cesaret alışkanlığına sahip olurlarsa, yalnız olduklarını ve ilişkilerin sadece kadınlar ve erkekler dünyasıyla değil, gerçekliğin dünyasıyla sınırlığı olduğunu bilirlerse, bu özgür ruh sık sık ete ve kemiğe bürünecektir. Kadınların kararlı bir şekilde çaba göstermeden asla özgür bir ruha sahip olamayacaklardır.

Simone de Beauvoir, İkinci Cins adlı denemesini yazmadan önce okurlarına kendini anlatma yoluna girdiğinde bunun için öncelikle kadınlık halinin sınırlarını belirlemenin gerekli olduğunun farkına varır. Bu deneme ile varoluşçu ahlâka kadın olarak kendi kişisel deneyimlerini, amaçlarını yansıtabilecek somut bir içerik vermek ister. Tümüyle özgürlük problemi üzerinden yola çıkan Varoluşçuluk, insanı “kendini oluşturmada özgür” ve “kendi varoluşundan sorumlu” görür. Beauvoir denemesinde, varoluşçuluğun öne sürdüğü “İnsanda varoluş, özden önce gelir’’ ilkesinden yola çıkarak “Kadın doğulmaz kadın olunur’’ düşüncesine ulaşır.

Beauvoir, İkinci Cins ile Hegel’in efendi-köle diyalektiğinden yola çıkarak kadının “öteki olma” hâlinin altını çizmiştir. Kendini bir başka bilinç üzerinden edilgen olarak konumlandıran kadın, varoluşunu kendi özüyle değil, özne olan bilince karşı konumuyla duyumsar. Dünyanın bütün sorumluluğunu yüklenen özne konumundaki erkeğin karşısında kadın, tüm insanlığın yazgısını deneyimleyememiş durumdadır.