TOPLUMSAL CİNSİYET ÇALIŞMALARI - Deneme Sınavı - 9

Toplumların büyük çoğunluğunda kadınların fiziksel zayıflık, duygusallık, bağımlılık, pasiflik, korunma ve barındırılma ihtiyacı, riskten sakınma gibi özellikleri içeren feminen (kadınsı); erkeklerin ise fiziksel güç, akılcılık, bağımsızlık, aktiflik, barındırma ve koruma becerisi, iktidar olma ve risk alma gibi maskülen (erkeksi) özelliklerle özdeşleştirildiği görülür.

Toplumların büyük çoğunluğunda kadınların fiziksel zayıflık, duygusallık, bağımlılık, pasiflik, korunma ve barındırılma ihtiyacı, riskten sakınma gibi özellikleri içeren feminen (kadınsı); erkeklerin ise fiziksel güç, akılcılık, bağımsızlık, aktiflik, barındırma ve koruma becerisi, iktidar olma ve risk alma gibi maskülen (erkeksi) özelliklerle özdeşleştirildiği görülür.

Toplumların büyük çoğunluğunda kadınların fiziksel zayıflık, duygusallık, bağımlılık, pasiflik, korunma ve barındırılma ihtiyacı, riskten sakınma gibi özellikleri içeren feminen (kadınsı); erkeklerin ise fiziksel güç, akılcılık, bağımsızlık, aktiflik, barındırma ve koruma becerisi, iktidar olma ve risk alma gibi maskülen (erkeksi) özelliklerle özdeşleştirildiği görülür. Toplum tarafından biyolojik cinsiyet temel alınarak kadına ve erkeğe yakıştırılan ve büyük çoğunluk tarafından doğru kabul edilen bu türden biçilmiş rollere ve davranış belirlenimlerine ‘toplumsal cinsiyet kodları’ diyoruz.

Toplumsal cinsiyet kodları, bireylerin içinde yer almaları uygun bulunan veya bulunmayan alanları tanımlamada büyük oranda etkili olmuştur. Bu bağlamda; 20. yüzyıla dek sanat, kadınlar için uygun bir alan olarak görülmemiştir. Oysa sinir sisteminin gelişimi dikkate alındığında hiçbir insan diğerinden farklı değildir.

Normlar, belli değerlere dayalı olarak geliştirilen kurallar ve insanların belirli durumlarda nasıl davranmaları gerektiği konusunda yaptırımı olan beklentilerdir.

Doğru cevap D seçeneğidir. Kendisini feminen/maskülen özellikleriyle birlikte resmettiği oto-portrelerinde toplumsal cinsiyetin belirsizliğini vurgulayan Meksikalı sanatçı Frida Kahlo’nun resimlerini inceleyerek, sanatçının 1940’da yaptığı “Kesik Saçlı Oto-portre (Self-Portrait with Cropped Hair)” adlı eserini bu bağlamda değerlendiriniz. MOMA (Museum of Modern Art / Modern Sanat Müzesi) koleksiyonunda sergilenen resmi incelemek için https://www.moma.org/collection/works/78333 adresini ziyaret ediniz.

Güncel Sanat içinde toplumsal cinsiyet kodlarının sorgulandığı bir diğer alan ise Queer Hareketi’nden beslenen sanat pratikleridir. Bu pratikler, cinsel kimliklerin yeniden tanımlandığı ve dönüştüğü bir dönemin sanat alanındaki yansımalarıdır. Queer Sanat; normlara uymayan cinsel kimliklerin ötekileştirildiği, şiddete uğradığı, kamusal alandan dışlandığı bir ortamın eleştirisini sanat aracılığıyla yapar.

Sanat tarihçi Linda Nochlin, “Neden Hiç Büyük Kadın Sanatçı Yok?” diyerek sorguladığı geleneksel sanat tarihinin yeni bir bilinçle irdelenmesinin yolunu açtı.

Paradigma, herhangi bir alan için geçerli varsayım, kural ve uygulamaların; o alana ait kavrama biçimi ve yaklaşımların tamamıdır. Olaylara ve olgulara bakma biçimimizdir. Bir paradigma mevcut durumu açıklamakta yetersiz kaldığında, paradigmayı oluşturan kavramsal çerçeveleri ve varsayımları yeniden değerlendirmek; bazen de paradigmayı değiştirmek gerekir.

Ana Tanrıça Kybele’nin yırtıcı hayvanlarla betimlendiği heykeller onun kudretli imajını güçlendirir ve kaosu kontrol ederek düzen ve asayişi sağladığını, sevgi ve şefkatinin tüm canlıları kucakladığını vurgular.

Uygarlık tarihini incelediğimizde, günümüzde geçerli olan pek çok ayrımın geçmiş toplumlarda günümüzdeki gibi algılanmadığını, pek çok unsurun iç içe geçtiğini görürüz. Bunların başında yönetim ve din alanları gelmektedir.

19. yüzyıl Osmanlı resim sanatında kadın figürlerini ilk resmedenlerden olan Osman Hamdi Bey; Batılı Oryantalistlerin Doğu tasvirlerindeki odalık figürleri ve hamamdaki çıplak kadınlar yerine; Osmanlı kadınını günlük yaşamı içinde musiki ile meşgul olurken, kitap okurken, çiçek tanzim ederken göstermiş ve Doğulu kadını bir cinsellik sembolü olarak gören Oryantalist bakış açısını tersine çevirmiştir.

Hititlerin Ana Tanrıçası Kubaba, Friglerde Kybele olur; Batı Anadolu’da kolonileşen Yunan topluluklarına da yayılan Kybele kültü, Yunan tanrıçası Artemis’le özdeşleşir. Kybele kültü, Antik Dönem Roma toplumunda da benimsenir.

Yetke kavramı, birisine istediği bir şeyi yapmayı yasak etmek ya da istemediği halde zorla bir şeyi yaptırmak, emretmek, itaat ettirmek gibi zor ve güce dayanan bir ilişki biçimini anlatmaktadır.

Toplumların büyük çoğunluğunda kadınların fiziksel zayıflık, duygusallık, bağımlılık, pasiflik, korunma ve barındırılma ihtiyacı, riskten sakınma gibi özellikleri içeren feminen (kadınsı); erkeklerin ise fiziksel güç, akılcılık, bağımsızlık, aktiflik, barındırma ve koruma becerisi, iktidar olma ve risk alma gibi maskülen (erkeksi) özelliklerle özdeşleştirildiği görülür. Toplum tarafından biyolojik cinsiyet temel alınarak kadına ve erkeğe yakıştırılan ve büyük çoğunluk tarafından doğru kabul edilen bu türden biçilmiş rollere ve davranış belirlenimlerine ‘toplumsal cinsiyet kodları’ diyoruz.

19. yüzyılın sonu-20. yüzyılın başında yaşanan Avrupa-merkezli bazı olay ve gelişmeler, insanlığın önemli bir kısmını ilgilendirecek sonuçlara yol açtı.Bu gelişmeler geleneksel rol dağılımlarının dönüşmesine neden oldu.

Yeni buluşlar, hızlı sanayileşme ve üretime; hızlı sanayileşme ve üretim ise kadınların da erkeklerin yanında kamusal alanda varlık göstermesine neden oldu. 

Antropoloji, insanı fiziksel ve kültürel boyutlarıyla birlikte değerlendiriyordu. Farklı kültürel yapılanmaları olan toplulukların keşfi, cinslere ait toplumsal rollerin farklı olabileceğini göstermişti. Normlar ve toplumsal cinsiyet kodları, her toplumda aynı olmayabiliyordu.

Dünyanın çok büyük bir kısmını doğrudan etkileyen Birinci (1914-1918) ve İkinci (1939-1945) Dünya Savaşı’nın, cinsiyete dayalı işbölümü ve rollerde yarattığı kırılmalar; toplumsal cinsiyetin sorgulanmasına yol açtı.

İnternetin ortaya çıkışı bu durumlardan biri değildir.

Feminist Hareket; kadın-erkek arasındaki ilişkiyi aile, eğitim, iş dünyası, siyasi hayat, kültür ve tarih bağlamında sorgulayan ve kadın-erkek arasındaki iktidar ilişkisini değiştirmeyi amaçlayan siyasi bir harekettir.

Sanat ve benzeri üretim-yaratım etkinlikleri özünde kişinin anlama-bilme, estetik değer yaratma, kendini ifade etme, kendini gerçekleştirme ihtiyacının süreç ve sonucunda, sanatçının tercihi doğrultusunda ortaya çıkarlar.

Kadın; geçmişte de günümüzde de sanat eserinin hem üreticisi, hem de en gözde temalarından birisidir. Ancak insanlığın yazılı olmayan tarihinden günümüze dek sanat eserlerinde imge olarak varlığını sürdürmesine rağmen, sanatçı olarak varlığını 20. yüzyıldan beri duyurabilmektedir.

Sanat tarihini toplumsal cinsiyet açısından inceleyen araştırmacıların vardıkları genel sonuçlar şöyledir:

Sanatta ve sanat tarihinde eril değer sistemi (erkek bakış açısı) baskındır. Bu yüzden kadınların varlığı, tecrübeleri ve oynadıkları roller ya görmezden gelinmiş ya da yanlış veya eksik yorumlanmıştır.

Baskın olan eril değer sistemi, sanat eserlerindeki kadın figürünü cinsel kimliği ve ona atfedilen roller üzerinden sunar. Özellikle Orta Çağ Sanatı’nda kadın imgesi, birbirine zıt iki temanın prototipi olarak karşımıza çıkar: bir yanda baştan çıkarıcı ve düşük ahlaki özelliklere sahip tehlikeli bir figür, öte yanda şefkatli anne ve sadık eş. Baskın sistem, kadını bu roller dışında düşünmeye izin vermez.

Baskın olan eril değer sisteminin, ‘sanatsal başarı’ hakkında ürettiği söylem; dış koşullardan bağımsız bir ‘büyük sanatçı’ miti yaratmıştır. Bu mitin profilini çizdiği ‘büyük sanatçılar’ (aralarında kadın yoktur), dehaları ve yetenekleri ile toplumsal koşulların belirleyiciliğini alt etmişlerdir. Bu anlayış, kadın sanatçıların toplumsal koşulları aşacak denli büyük bir deha ve yetenek gösteremedikleri için sanat tarihinde yer bulamadıkları iddiasına zemin hazırlamıştır.