TOPLUMSAL CİNSİYET SOSYOLOJİSİ

Toplum, üyelerinin bedenlerini her zaman şe- killendirir, etkiler ve yargılar. Toplumsal yaşamdaki temel eşitsizliklerden biri olan cinsiyet eşitsizlikleri de bedenle ilişkilidir çünkü kadın ve erkek bedeni arasındaki biyolojik ve fizyolojik farklılıklara da- yandırılmıştır. Yeni doğmuş bebeklere hemen cinsiyetlerini belli edecek renkte, mavi ya da pembekıyafetler giydirilmesi, kız bebeklere süslü, dantelli, oğlan bebeklere ise süssüz giysiler giydirilmesi bunun örneklerindendir. Bebeklerin cinsiyeti konu- sundaki algıyla ilgili bir deneyde  katılımcılar, cinsiyetini bilmedikleri ve bedenleri benzer görünen bebekleri gözlemlemiş, eğer bebeğin kız olduğu söylendiyse bebeği minik, zarif gibi sıfatlarla, oğlan olduğu söylendiyse iri, yaramaz, hareketli gibi sıfatlarla nitelemişlerdir. Bunun ne- deni toplumsal cinsiyete dayalı toplumsallaşmadır. Bireyler bebekleri toplumun erkek ve kadınlardan beklentileri doğrultusunda nitelemişlerdir. Dolayısıyla doğumdan itibaren fiziksel bedenler, toplumsal bedenlere dönüşürken toplumsal cinsiyet en önemli etkenlerden biri olmuştur.

Bedenimizi kullanırken yaptığımız hareketler acaba anatomimizden veya biyolojimizden mi kay- naklanır? Psikolog Erwin Straus (1966) toplumsal cinsiyet ve beden performansı ile ilgili çalışmasında beyzbol topları fırlatan bir dizi kız ve oğlan çocuğun fotoğraflarını analiz etmiştir. Oğlan çocuklarının bütün bedenlerini kullandıklarını, kollarını ve ba- caklarını yeterince gerdiğini ve topu güçlü bir şekil- de uzun mesafelere fırlattıklarını ama kız çocukla- rının kollarını yeterince germediklerini, bacaklarını gerektiği gibi hareket ettirmediklerini ve topu zayıf bir şekilde ve düşük hızla fırlattıklarını saptamıştır. Üstelik kız çocukları henüz ergenliğe girmedikleri için bedenleri oğlan çocuklarının bedenlerinden çok da farklı değildir (Strauss, 1966, s.157-160). Straus iki cinsiyetin topu fırlatma biçimleri arasında saptadığı farkın anatomiden değilse de biyolojiden kaynaklandığını düşünmüş, biyolojik farklılık ne- deniyle kız çocuklarının topu “kadınsı bir tutum” ile attığı sonucuna varmıştır. Bu çalışmadan bir süre sonra Iris Young (1980), Straus’un bulgularını ye- niden değerlendirmiştir. Young, kadınsı ve erkeksi davranışların biyolojik olduğu görüşünü ve “kadın- sı tutum” iddiasını reddetmiş, bütün kızların topu “kız gibi”, bütün oğlanların da “erkek gibi” atmadı- ğını savunmuştur. Top fırlatmanın, koşmanın, tır- manmanın veya yüzmenin, bu eylemleri yapmanın belirli bir “kız gibi” biçimi yoktur. Bu hareketlerin ortak noktası, bedenin akıcı ve harekete yönelik olarak kullanılmaması, hareketin sadece bedenin bir kısmıyla yapılmaya çalışmasıdır (Young, 1980, s.146). Young (1980) kız ve oğlan çocuklarının bir şeyleri yapma biçimini öğrenirken cinsiyetlendi- rilmiş biçimde öğrendiklerini, Straus’un saptadığı farklılıkların nedeninin bu olduğunu belirtir. Kız

çocuklarına oturup kalkma, yürüme bile öğreti- lirken zarar görmemeleri, kirlenmemeleri, elbise- lerini yırtmamaları, bedenlerini göstermemeleri, yani bedenlerini sınırlayarak kullanmaları öğretilir. Dolayısıyla hareketleri erkeklerin yaptığı gibi değil, kadınlara yakışacak biçimde nazik ve kibar şekilde yapmayı öğrenmiş olan kız çocuğu, kültürün ve dö- nemin ürünüdür. Kısacası kız çocukları bedenlerini çekingen bir şekilde kullanırlar ve yaşları arttıkça bu çekingenlik de artar (Young, 1980, s.154). Young, kadınların bedenleri ile sınırlı bir ilişki kurduklarını, kendilerini genellikle hareketin öznesi değil nesnesi olarak gördüklerini ve bunun nedeninin de toplumsal cinsiyete bağlı rollere göre toplumsallaşma olduğunu savunur.

Avrupa’da kadınlar, 15. yüzyıldan itibaren sıkı korseler ve ağır elbiseler giymek zorunda kalmış, bu korseler 18. yüzyılda son derece yaygınlaşmıştır. Bu korseler kadınların tek baş- larına giyinip soyunmalarını bile imkânsız kılan, fizik- sel hareketi, hatta solunumu büyük ölçüde kısıtlayan, Şekil 6.1’de görülebileceği gibi sağlığı tehdit eden araçlardır ve kadın bedenini sınırlamak, terbiye etmek ve susturmak için kullanılmışlardır

Günümüzde güzellik; sağlığı, zindeliği, inceliği, narinliği içeren bir anlayıştır ve kadınlar ulaşılması imkansız olan ideal bedene ulaşabilmek için anorek- siya veya bulimiya gibi sağlığı ciddi düzeyde tehdit eden yeme bozuklukları geliştirebilmekte ya da risk- lerini önemsemeden ağır ameliyatlar altına girebil- mektedir. Artık dışarıdan bir zorlama olmasa da ka- dınlar toplumun güzellik normlarını içselleştirmekte ve bunlara uymak için sağlıklarını kendileri tehlikeye atabilmektedir.

Çağımızda sağlığın biyolojik bir zorunluluk ya da yaşamın sürmesiyle ilgili bir durum olmadığını düşünen Baudrillard’a göre, sağlıklı olmak artık statü sağlayan sosyal bir zorunluluktur. Tüketim toplumunda önemli olan sağlığı korumak değil, başkaları tarafından görülmek ve arzu edilmektir, bu yüzden arzu edilmeyi sağlayacak olan zindelik ve güzellik olmadan tek başına sağlık çok fazla prestij sağlamaz.

Foucault’ya göre modern toplumda bireyler normalin ne olduğu konusundaki bilgiyi içselleştirir- ler ve kendi kendilerinin gardiyanı olurlar, böylece bedenlerin dışarıdan zorlayıcı bir güçle denetlenmesine ve disipline edilmesine gerek kalmaz.

Bulimiya, yemek yemeye yönelik isteğin kontrol edilemediği, ani olarak çok yüksek kalorilerin alındığı ve yemekten sonra kus- ma veya ishal yoluyla yiyeceklerin bedenden atıldığı bir hastalık olarak tanımlanmaktadır. Bulimiya hastalarının çoğu aynı zamanda anoreksiktirler.

Günlük yaşamın ya da toplumsal sorunların normal olan yönlerinin tıbbi sorunlar olarak kavramsallaştırılarak bunlara tıbbî müdahale ve çözümler önerilmesi sürecine medikalizasyon adı verilir.

Kadınların cinselliği ataerkil toplumda bir dizi mekanizmayla kontrol altında tutulur. Bunlara kı- saca değinelim:

Kadınların evlilik içinde kocalarına cinsel hizmet sunmak zorunda olduğu kabul edi- lir. Bu nedenle evlilik içindeki tecavüzler çoğu toplumda uzun zaman tecavüz olarak kabul edilmemiştir. Bir kişiyi isteği dışında cinsel birleşmeye zorlamak tecavüzdür ve bu kişilerin evli olması bu tanımı değiştir- mez. Günümüzde ABD, İngiltere ve Tür- kiye gibi pek çok ülkede evlilik içi tecavüz suç olarak kabul edilmekte ama çoğu Afri- ka, Ortadoğu ve Asya’da bulunan pek çok ülkede de suç olarak kabul edilmemektedir.

Erkeklerin evlilik dışında cinsel deneyim- ler yaşamaları genellikle görmezden gelinir veya övülürken aynı durum kadınlar için geçerli değildir. Hatta birçok ülkede ka- dının evlilik dışı cinsel yaşamı “namus ci- nayeti” adı verilen kadın cinayetlerine yol açmaktadır ve bazı ülkelerde bu durum ce- zada indirime neden olmaktadır. Bekaretin korunması normu da evlilik dışı cinsel iliş- kinin engellenmesine yönelik bir normdur. Bekaret kontrolü adli durumlar dışında aile veya öğretmenler tarafından talep edilebile- cek bir muayene değildir. Buna rağmen çok sayıda kadın bu kontrole maruz kalmakta ve bedeninin kontrolünün kendisinde ol- madığını düşünmekte, depresyona girmek- te, hatta intihara kalkışmaktadır.

Kadın sağlığı açısından kürtaj da son derece önemli bir konudur. Cinsel ilişkinin kadın için üremeye yönelik olduğu kalıp yargısı nedeniyle bir kadının ataerkil toplumlarda kürtaj yaptırabilmesi zorlaşabilmekte, ka- dınlar bu konuda bazen ahlaki, bazen yasal engellerle karşılaşabilmektedirler.

• Bazı toplumlarda kız çocuklarının cinsel haz almalarını engellemek için ve tıbbi bir gerek olmaksızın cinsel organlarının bir kısmı kesilmektedir. Kadın genital mutilas- yonu/ klitoridektomi ya da kadın sünneti adı verilen bu uygulama hem kadını kendi bedenine ve cinselliğine yabancılaştırmakta hem de sıklıkla hijyenik olmayan şekilde yapıldığı için enfeksiyona neden olarak cid- di sağlık sorunları yaratmaktadır. Bu gibi vakalar kadın cinselliğinin sadece üreme amaçlı olduğu ve kadının haz almaması ge- rektiği yönündeki düşüncelere dayanır.

• Kadınlar kendi istekleri dışında cinsel iliş- kiye veya seks işçiliğine zorlanabilmekte, bedenleri bir meta olarak kullanılabilmek- tedir. Kadınları buna zorlayan bazen kendi ailelerinin üyeleri olabilmektedir.

• Kadınların kıyafetlerine yönelik normlar, yine kadın cinselliğini sınırlandırma ile il- gilidir. Cinsel davranışları sınırlandırmak veya önlemek adına erkekler kadınların ne giyeceğini belirlemekte, bazı kıyafetleri “yasaklamakta”dır.

• Tecavüz de kadın bedenine yönelik kont- rolün araçlarından biridir. Kate Millett (1991) tecavüzü bir grubun (erkekler) diğer bir gruba (kadınlar) politik gücünü zorla dayatma aracı olarak tanımlar. İktidar, rı- zaya dayalı bir şekilde elde edilemediğinde şiddete başvurulur. Bu şiddet saldırı, alıkoy- ma, dayak, cinayet biçimini alabileceği gibi tecavüz biçimini de alabilir. Kate Millet’in yaklaşımına benzer şekilde Susan Brown- miller, Barbara Mehrhof ve Pamela Kearon da tecavüzün bir politik baskı altına alma eylemi olduğunu, erkeklerin kültürel açıdan erkekliklerini inşa ederken kullandıkları bir ideolojik araç olduğunu belirtir (Donovan, 2001, s.277-278).

• Kadın cinselliği de dâhil olmak üzere cin- sellik, heteronormativite üzerinden kontrol altında tutulmaktadır. Heteronormativite,normal cinsel yönelimin heteroseksüellik olduğu, cinselliğin ve evlilik ilişkisinin sade- ce bir kadın ve bir erkek arasında gerçekle- şebileceği iddiasıdır.

Özellikle histeri hastalığı, 19. yüzyılda kadınları geleneksel ev içi rolleriyle sınırlamanın bir yolu olarak kullanılmıştır. Bu dönemin tıbbi söylemi erkeklerde beynin, kadınlarda ise yumurtalıkların ve rahmin baskın olduğu, üstelik beyin ve yumurtalıkların aynı anda gelişemediği iddiasına dayanmıştır. Doğru cevap B'dir.

Kadınlar ABD’de tıp fakültelerinde eğitim görme hakkını 1945’te elde etmişlerdir. Doğru yanıt C’dir.

Ortaçağda beden, dünyevi arzu ve istekleri yüzünden günah işleme riski doğuran, ruhu tehlikeye atan bir varlık olarak görülmüştür. Doğru yanıt B’dir.

Pisagor, erkeklerin akılla, kadınların ise duygularla ilişkili olduğunu iddia etmiştir. Doğru yanıt A’dır.

Descartes zihin/ beden arasında Kartezyen dualizmi olarak adlandırılan hiyerarşik bir ikilik kurmuştur. Doğru yanıt D’dir.

Bartky, kadın bedeniyle ilgili güzellik standartlarının, kadınlar üzerinde baskı yaratarak bir çeşit zorbalık oluşturduğunu öne sürmüştür?. Doğru yanıt A’dır.

Baudrillard, bedenin tüketim toplumu içinde bütün nesnelerden daha değerli bir nesne olduğunu düşünür. Doğru yanıt C’dir.

Bourdieu, bedeni bir sermaye olarak gören ve sermayenin sadece ekonomik sermayeyle sınırlı olmadığını düşünen bir sosyolog olarak buna sosyal sermaye ve kültürel sermaye boyutlarını da eklemiştir. Doğru yanıt B’dir.

Haraway’e göre ataerkilliğin ve özel mülkiyetin kadınlar üzerinde kurduğu tahakkümden kurtulmak, ancak siborg bedenlerle mümkün olacaktır. Doğru yanıt E’dir.

Doğum sürecinin kontrolünün kadınların elinden tamamen alınması 18. yüzyıldan itibaren gerçekleşmiştir. Doğru yanıt E’dir.

Foucault’ya göre Klasik Yunan’da erkeklerin kadınlara saygı duyma zorunluluğunun nedeni kadınların diğer erkeklerin iktidarı altında olmasıdır. Doğru yanıt A’dır.

Modern toplumda temel kontrol mekanizması tıptır, yani neyin normal ve sağlıklı olduğunu, neyin anormal ve sağlıksız olduğunu ve düzeltilmesi  gerektiğini, ağırlıklı olarak tıp belirlemektedir. Doğru cevap C'dir.