TOPLUMSAL TABAKALAŞMA VE EŞİTSİZLİK

Toplumsal eşitsizliğin doğal olmadığını savunan 18. yy. Fransız düşünürü J.J. Rousseau'dur.

1926 tarihli Açgözlüler Toplumu ile 1931’de yayımlanan Eşitlik kitapları Richard Henry Tawney'ye aittir.

Doktor ve hemşire arasındaki ilişki dikey farklılaşmaya örnektir.

Liberal düşüncenin analiz birimi kurgusal bireydir; tarih ve toplum bağlamından yalıtık, kendi çıkarını en çoklaştırma yönünde rasyonel davranan doğasıyla bu birey, varlığı itibariyle özgürdür. Özgürlük, insanın birey doğasının bir karakteristiğidir. Eşitlik ilkesi ise birey doğasının bir karakteristiği değil toplum olmanın bir gereği olarak vardır.

Seçme ve seçilme siyasi haklardandır.

Hayek’e göre piyasa toplumu, dar anlamda iktisadi ilişkiler alanı olarak değil, 16. yüzyıldan bu yana gelişimini sürdüren bir uygarlık olarak görülmelidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Nozick’in neoliberal düşünceye yaptığı kritik katkı, sosyal adalet ile toplumsal eşitsizlik arasın-da kurulan bağı kopartmasıyla ilgilidir. Buna göre nüfusun küçük bir bölümünün ülke varlık-larının büyük bir bölümüne sahip olması, kendi başına, adaletsiz bir durumun kanıtı olarak ileri sürülemez; zira sosyal adalet, kaynakların dağılımı ya da pastanın paylaşımı ile değil, sahip olunan servetin meşru bir hak olup olmamasıyla ilgilidir. “Ne kadar elde ettin?” değil, “Nasıl elde ettin?” sorusu sosyal adaletle ilgilidir; dolayısıyla ne kadar büyük olursa olsun toplumsal eşitsizliklerin varlığının sosyal adalet düşüncesi ile bir ilgisi bulunmamaktadır.

Yukarıda sıralananların hepsi Lemel ve Noll'a göre toplumsal plandaki köklü değişikliklerdendir.

Liberalizmin fırsatlarda eşitlik yaklaşımı birey düzeyindedir.

Nobel iktisat ödülü sahibi Profesör Joseph Stiglitz’in (2011) bildirdiğine göre, Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) nüfusun en zengin yüzde 1’lik dilimi milli gelirin yaklaşık ¼’ünü alırken toplam servetin de yüzde 40’ı üzerinde kontrole sahip. Küreselleşme sürecinin imparatoru olarak anılan
ABD’de gelir eşitsizliğinin eriştiği seviyeyi gözler önüne seren bu veri, daha dramatik bir sonucun göstergesidir; zira Profesör Stiglitz’e göre son 25 yıl boyunca ABD’de gelir eşitsizliği istisnasız bir şekilde büyümüş ve derinleşmiş bulunuyor.

Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) Sosyal Adaletin Yeni Bir Evresi adını taşıyan 2011 tarihli raporu, gelir eşitsizliğinin dünya çapında büyük bir sorun olduğunu gözler önüne seriyor: Dünya nüfusunun yüzde 80’i dünya zenginliğinin sadece yüzde 30’unu paylaşıyor. 2007 verilerine göre orta büyüklükte bir ülke nüfusu kadar kişinin (61 milyon kişi) toplam geliri, dünya nüfusunun yarısının (3.5 milyar kişi) toplam gelirine eşit durumdadır (ILO, 2011, s.10). Cevap B şıkkıdır.

Burjuva devrimlerinin fırtınalı yılları içinde gerek bu devrimlerin düşünsel kaynaklarını hazırlayan gerekse de devrimlerin ortaya çıkardığı çok yönlü etkileri konu alan zengin bir literatür oluşmuştur. Bunlar arasında konumuzla ilgisi bakımından ilk akla gelen isim Jean-Jaquese Rousseau ve onun orijinali 1755’te yayımlanan İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kaynağı (1998) adlı eseridir. Bu öncü çalışmasında Rousseau iki tür eşitsizlikten söz eder; kendi terimleriyle ilki doğal/fiziki diğeri ise siyasal/ahlakidir. Doğadan kaynaklanan ve doğaya ait olan eşitsizlikler Rousseau’nun ilgi alanı içinde
değildir. O, insan-insan ilişkisinden kaynaklanan ve insan türüne ait olan eşitsizlikle ilgilidir. Bu basit ayırımda toplumsal eşitsizliğin doğal olmadığı şeklinde kritik bir çıkarsama yatmaktadır ki dönemin
toplum sözleşmecisi liberal düşünürleri arasında bu husus Rousseau’yu farklılaştırır. İnsanlar arasında güç ve servet farklılaşmasına kaynaklık eden toplumsal eşitsizlik, Rousseau’ya göre, doğa durumundan toplum durumuna geçişinin hem nedeni hem de sonucudur. Her kim ki “Bu topraklar benimdir.” diye ilan etmiş ve etrafında buna onay veren “naif insanlar” bulabilmiştir, işte özel mülk sahibi olan o ilk kişi, sivil toplumun da gerçek kurucusu ünvanını hak etmiştir (Rousseau, 1998). Cevap A şıkkıdır.

1926 tarihli Açgözlüler Toplumu ile 1931’de yayımlanan Eşitlik, Tawney’nin Hristiyan Sosyalizmi akımından beslenen siyaset felsefesini ortaya koyduğu iki önemli yapıtıdır. Açgözlüler Toplumu adlı eseri, kapitalizm eleştirisidir; İngiliz İşçi Partisinin Marksçı olmayan kanatlarına rahat bir nefes aldıran bu çalışmada, bırakınız-yapsınlar, bırakınızgeçsinler deyimi ile ifade edilen ve “sözde dinsel” referanslara sahip bulunan kapitalizmin serbest piyasacı ilkelerini “açgözlülük etiği” olarak damgalar. Tawney bırakınız-yapsınlar kapitalizmini şu noktalardan eleştirir:
• Öncelikle bu sistem asalak bir rantiye sınıfını koruyup kollamaktadır.
• İkinci olarak, baş tacı edilen iktisadi özgürlük kavrayışı asla geniş halk yığınlarına uzanmamakta, kitlelerin aleyhine sonuçlar
doğurarak bir avuç kapitalistin lehine işlemektedir.
• Son olarak da açgözlülük kültürünün yerleşmesi neticesinde inanç sistemi zayıflamaktadır.

Cevap E şıkkıdır.

İkinci Dünya Savaşı’nın yıkıntıları üzerine modern bir sosyal devlet inşasına başlamış bulunan İngiltere’de, Profesör T.H. Marshall’ın 1949 yılında Cambridge Üniversitesinde yaptığı bir konuşma, bugün hâlâ yurttaşlık tartışmalarında en sık gönderme yapılan metindir. Modern yurttaşlık kurumunun gerek kendi içinde gerekse de kapitalist piyasa ile çelişkili bir birlikteliğe sahip olduğu tezi, T.H. Marshall’ın yurttaşlık tartışmalarına yaptığı temel katkıyı oluşturur. T.H. Marshall’a göre modern yurttaşlık kurumu; medeni, siyasi ve sosyal hakların bir bileşkesidir ancak bu bileşke, kendi içinde gerilimlidir. Gerilim, yurttaşlık kurumunun siyasal ve sosyal haklar boyutu ile medeni haklar boyutu arasındadır. Cevap D şıkkıdır.

Hayek’e göre piyasa toplumu, dar anlamda iktisadi ilişkiler alanı olarak değil, 16. yüzyıldan bu yana gelişimini sürdüren bir uygarlık olarak görülmelidir. Bireysel özgürlük, bu uygarlığın temelidir. Bu uygarlıkta bireylerin yaşam serüveni, kendi öz değerleri ile gerçekleştirdikleri kendi tercihlerinin bir ürünüdür. Bu ise son derece dinamik bir toplum tasarımını varsaymak durumundadır. Nitekim Hayek’e göre kapitalizm son derece dinamik bir sistemdir; bunun ana gerekçesi de bünyesinde toplumsal eşitsizliği barındırıyor olmasıdır Hayek için toplumsal eşitsizlik, kapitalizme dinamizm kazandıran bir işleve sahiptir; gelir ve servet eşitsizliğini ortadan kaldırmaya yönelenler, iktisadi ve toplumsal kalkınmayı, yeniliği (inovasyon) ve girişimciliği zapturapt altına alacaklarını da bilmek durumundadır. Nitekim Keynesçi refah devleti tam da bu yönde sonuçlar üretmiş; yenileşmeyi, inisiyatifi ve kalkınmayı sekteye uğratmıştır. Oysa piyasadan kaynaklanan getirilerin sahiplenilmesi ve birikimi engellenmediği takdirde, dinamik bir sistem olarak kapitalizm uzun erimde herkesin yaşam standardını iyileştirecekti. Hayek kapitalist toplumları
hareketli sütunlara benzetir; sütunların alt ve üst katmanlarında yer alan insanlar kuşkusuz vardır ama sütunlar bir bütün olarak ileri doğru hareket eder ve bu durum, toplumun tümünün menfaatinedir. O hâlde toplumsal eşitsizlik, sadece ve ancak iktisadi büyümenin bir bedeli olarak görülmelidir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Nozick’e göre nüfusun küçük bir bölümünün ülke varlıklarının büyük bir bölümüne sahip olması, kendi başına adalet kavrayışı bakımından hiçbir şey söylemez. Toplumsal bakımdan böylesine eşitsiz bir durumun adaletsiz olduğu yargısına ulaşılamaz; zira sosyal adalet, kaynakların dağılımı ya da pastanın paylaşımı ile değil, sahip olunan servetin meşru bir hak olup olmamasıyla ilgilidir. Buna göre sadece haksız ve gayrimeşru yollarla edinilmiş servet söz konusu olduğunda sosyal adalet duygusunu sarsacak bir toplumsal eşitsizlikten söz edilebilir. “Ne kadar elde ettin?” değil, “Nasıl elde ettin?” sorusu sosyal adaletle ilgilidir; dolayısıyla ne kadar büyük olursa olsun toplumsal eşitsizliklerin varlığının sosyal adalet düşüncesi ile bir ilgisi bulunmamaktadır. Cevap B şıkkıdır.

Nozick’in en temel müdahalesi, toplumsal eşitsizlikle sosyal adalet arasındaki bağı koparmak yönündedir ki bu bağ, toplumsal eşitsizliği sınıfsal sömürü ilişkisi ile değil de bölüşüm ilişkisinin adil olup olmadığı ile açıklayan, başta sosyal demokrasi akımı olmak üzere sosyal refah devletini savunan reformist akımlar bakımından son derece önemli olmuştur. Buna örnek olarak sosyal demokrasi akımının önemli isimlerinden John Rawls’ın 1972 tarihli Adalet Kuramı başlıklı çalışmasından kısaca söz edilebilir. Rawls’ın temel tezi, sosyal adalet inancını zedeleyici mahiyetteki belirgin toplumsal eşitsizliklerin demokratik toplumlarda kabul edilemez olduğu şeklindedir. Rawls’ın analiz mantığı şöyledir: İnsanlar yöneten ya da yönetilen, aynı şekilde zengin ya da fakir
olarak doğup doğmayacaklarını bilemeyeceklerine göre ‘köken konumlarıyla’ fazlasıyla ilgilenmeleri beklenir. Oysa modern demokrasilerde hangi toplumsal konumda dünyaya gelindiği önem taşımaz; zira köken konumu ne olursa olsun herkes eşit yurttaşlar olarak aynı özgürlüklere sahip olduğu gibi, iktisadi kaynaklar da o toplumda eşit bir şekilde dağılır. Demokrasilerde eşitlik ilkesi, ‘fark ilkesi’ ile bir aradadır; bu ilkeye göre, nüfusun küçük bir bölümü çalışmasının ve sahip olduğu vasıfların karşılığı olarak toplumun geri kalanından kısmen daha iyi koşullara sahip olacaktır. Ancak bu makas açılır ve zengin-yoksul farklılığı derinleşirse, aynı şekilde, toplumun büyük çoğunluğunun yaşam koşulları kötüleşmeye başlarsa, bu koşullarda, sosyal adalet duygusu zedelenir ve toplumsal eşitsizlik meşruiyetini kaybeder. Cevap A şıkkıdır.

Friedman’a (1988) göre refah devleti, yazarın kendi ifadeleri ile ‘gençlerin yaşlıları’, ‘sağlamların hastaları’, ‘çalışanların aylakları’ sırtında taşıdıkları bir sistemdir; üstelik bunu yaparken ne gençlerin ne sağlamların ne de çalışanların özgür iradelerine başvurulması söz konusudur; dolayısıyla refah devleti bireylerin ‘tercih özgürlüğüne’ kapalı bir sistemdir. Neoliberal akımın öncüllerinden parasalcı (monetarist) ekolün kurucu ismi olan Milton Friedman, piyasa serbestisini siyasal özgürlükler ve demokrasinin önkoşulu olarak formüle etmiştir. Bu görüşleri geliştirdiği yıllarda, Şili’de kanlı bir darbe ile 1973’de iktidarı ele geçiren diktatör Pinochet’in iktisadi danışmanlığını üstlenmiş olması ise kişisel biyografisindeki bir not olarak belirtilmelidir. Cevap C şıkkıdır.

Lemel ve Noll’a göre, toplumsal plandaki köklü değişiklikler eşitsizlik konusundaki geleneksel bakış açısının da değişmesini beraberinde getirmiştir:
• İlki demografik yapıdaki muazzam değişikliktir. Bilindiği gibi gelişmiş Batı ülkelerinde ortalama insan ömrü uzarken doğum oranları azalmakta ve böylece nüfus hızla yaşlanmaktadır. Bu ise yaş gruplarının ve kuşakların göreli statüleri ve ağırlıklarını değiştirmekte, yaş ve kuşak farklılığının yeni bir eşitsizlik biçimi olarak ortaya çıkmasının koşullarını hazırlamaktadır.
• İkinci olarak, genel yaşam düzeyinde kaydedilen kayda değer iyileşmeden de söz edilebilir. 1950’li yıllardan başlayarak, özellikle Keynesçi refah devleti yılları boyunca Batılı ülkelerde yaşam seviyesi mutlak anlamda iyileşmiş olması maddi zenginlikler konusundaki eşitsizliklerin göreli önemini gerileten sonuçlara yol açmıştır.
• Üçüncü olarak, son derece yaygın refah devleti uygulamalarının da vurgulanması gerekir. Refah devleti uygulamalarının en genel sonucu kişileri piyasa koşullarına bağımlılıktan kurtarmaktır. Bu ise kapitalist piyasadan kaynaklanan iktisadi ve toplumsal eşitsizlikleri önemsizleştiren bir etkiye sahiptir.
• Dördüncü olarak, toplumsal eşitsizliklerin yeni bakış açılarıyla çalışılmasına etki eden faktörün hizmet sektörünün sürekli genişliyor olmasıdır. Buna göre işgücü kompozisyonunda ve işin örgütlenmesinde meydana gelen radikal değişiklikler en azından geleneksel sınıf yapılarında kayda değer farklılıklar yaratmıştır.
• Beşincisi olarak, eğitim sisteminin yaygınlaşmasına koşut olarak yükseköğrenime katılımda devrimsel bir sıçramanın yaşanmış
olmasıdır. Zira bu yolla nüfusun geniş bir kesimi için eğitim yoluyla yukarı doğru toplumsal hareketlilik fırsat ve olanağını doğmuş olmaktadır. Kadınların işgücü piyasasına katılımlarının artmış olması, ailelerin sınıf konumlarını ve sosyoekonomik statülerini belirsizleştiren, dolayısıyla da farklı sınıf kesitlerinden ailelerin oluşmasına yol açan etkisi listede yer almıştır.
• Altıncısı olarak, toplumsal cinsiyet rol ve davranışlardaki kayda değer değişiklikler olmasıdır. Toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizlikler, özellikle kadın hareketinin de etkisiyle geleneksel eşitsizlik algısının ötesinde, yeni bir duyarlılığın gelişmesine yol açmaktadır.
• Yedinci olarak, farklı ırk, etnik ve milletten azımsanmayacak sayıda insanın Batı toplumlarındaki varlığıyla ilgilidir; uzun göç dalgaları neticesinde gelen ve Batılı toplumların sınıf dışına itilmiş gerçek yoksullarını oluşturan bu insanlar son yıllarda toplumsal
eşitsizliklere karşı öfkelerini kültürel kimliklerine göndermede bulunarak göstermektedirler.
• Son olarak ise listede, tüketim ve yaşam stilinin kültürel boyutlarının giderek önem kazanıyor olması yer almaktadır.

Cevap A şıkkıdır.

Reformizm akımı liberalizmin kuşkusuz güçlü bir eleştirisidir; ancak, tarihsel olarak bakıldığında, özel mülkiyet rejimini sonlandırmayı amaç edinmiş sosyalizm akımına bir alternatif olarak doğmuş olduğu da bir gerçektir. Diğer bir ifade ile reformizm akımı, liberal esasları yeniden biçimlendirme iddiasındadır. Fırsat eşitliğinin gerçek anlamda geçerli olabilmesi için şartlarda eşitliğinde de tesis edilmesi gerekir, şeklindeki reformist görüş tam da liberal ilkenin yenilenmesini ifade etmektedir. Dikkat edilirse bu eşitlik ilkesi, toplumsal eşitsizliğin olası nedenleri ile değil eşitsizliğin yol açtığı kimi sonuçlarla ilgilidir. Liberal yaklaşımın, eşitsizliğin neden olduğu sonuçlara önerdiği fırsat eşitliği ilkesini yeterli bulmayan reformist akım, bireyi piyasa gereklerine tabiiyetten özgürleştirecek düzenlemelerle şartlarda eşitlik ilkesini geliştirmiştir. Reformizmin sosyalizme alternatif bir akım olabilmesi de bu noktayla ilgilidir. Bireyin işgücü piyasasındaki konumundan bağımsız bir yaşam standardına sahip olabilmesi, ancak ve ancak kamu erki eliyle yürütülecek meta-dışı alanların oluşturulmasıyla mümkündür. Meta-dışı alanların oluşumu ise barınma, ulaşım, eğitim, sağlık, temiz suya ve enerjiye erişim gibi hizmet alanlarının kamu hizmeti şeklinde örgütlenmesini gerektirir. Bu yönelimin dolaysız sonuçlarından biri de özel mülkiyet rejiminin varlık alanlarının (ki buna ‘metalaşmış alanlar’ demek de mümkündür) sınırlandırılıyor olmasıdır. O hâlde özel mülkiyet rejiminin ortadan kaldırılmasını savunan sosyalizm akımına alternatif olarak reformizm akımı özel mülkiyetin sınırlandırılması görüşünü geliştirmiştir. 20. yüzyıl boyunca gelişen refah devleti uygulamaları, reformist ilkenin gerçekleşebilirliğini de bir nevi test etmiştir. Aynı şekilde dünyanın son otuz yılına damgasını vuran neoliberal yönelimle birlikte reformizm akımının sınırları da net bir şekilde ortaya çıkmıştır. Yukarıda sıralanan kamusal hizmet alanları sermaye birikiminin yeni kar alanları hâline gelerek hızla metalaşma sürecine girmiştir; süreç, olanca yakıcılığı ile gelişmiş refah rejimi sahibi Batılı ülkeleri de sarmalamış vaziyette devam etmektedir. Cevap C şıkkıdır.