TOPLUMSAL TABAKALAŞMA VE EŞİTSİZLİK

Liberal yaklaşımda yoksulluk bir sınıf meselesi olmaktan çok ağırlıklı olarak bireyin sorumluluğunda ve birey merkezlidir. Liberal yaklaşımın aksine Marksist yaklaşım ise yoksulluğu toplumsal sistemin ve yapının bir sonucu olarak görmektedir. Bu anlamda iki yaklaşımın sorunun kökenlerine dair yaklaşımı farklıdır. Doğru cevap C'dir.

Marksist yaklaşıma göre, yoksulluk toplumsal sistemin ve yapının doğasının bir sonucudur. Wright’a göre bu paradigmanın metodolojisi tarihsel materyalizm olmalı ve yoksulluğu tarihsel konumunda anlamaya çalışmalıdır. Özellikle modern dönemdeki yoksulluğu kapitalist üretim biçimine bağlı olarak bu üretim biçiminin çıktısı olarak ele almak gerekir. Sermayenin emeğin üretkenliğini sürekli arttırma eğilimi ve isteği yoksulluğa neden olmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Yoksulluğu insanın gelişmesine engel bir durum olarak ele alan Birleşmiş Milletler Kalkınma Örgütü kalkınma programları çerçevesinde (UNDP) yoksulluk için yaygın kullanılan bir ölçüm aracı geliştirmiştir. Bu 1990 yılından beri kullanılmakta olan İnsani Gelişme Endeksi’dir. Bu ölçümde yaşam kalitesi göstergelerine yer verilmektedir. Bu göstergeler çocuklarda beslenme oranları, çocuklarda ölüm oranları, toplumsal cinsiyet bazında gelişmeler, kaliteli suya erişim oranları v.b. insani gelişmeye ilişkin ölçütleri ele almaktadır. Doğru cevap D'dir.

Yoksulluk iki önemli sonuç doğurmaktadır. İlk olarak, yoksul kişilerin gelirlerinde büyük değişmelerle karşı karşıya kalma riski, toplumun diğer kesimlerine göre çok daha yüksektir; bu insanlar böyle değişmelere karşı çok duyarlıdır. Bu yüzden yoksullar, ya tüketimleri bakımından yıkıcı sonuçlar verebilecek olan riskleri kabullenme eğilimindedirler; ya da riskten kaçınarak yoksulluklarının sürmesini kabullenme gibi bir seçimle karşı karşıyadırlar. İkinci olarak ise, yoksul insanlar yaşadıkları güçsüzlük ve marjinalleşme yüzünden seslerini duyurabilecek siyasi güce sahip değillerdir. Bunun doğal bir sonucu, toplumdaki eşitsizliğin ve kimi grupların dışlanmasının giderek yaygınlaşmasıdır. Doğru cevap A'dır.

E. O. Wright yoksulluğu sosyal sistemin, özellikle de kapitalist sistemin doğasının talihsiz bir ürünü olarak yorumlamaktadır. Bu yoruma paralel olarak, var olan kapitalizm içinde yoksulluk, “bir kaza değildir; bir yan-ürün değildir. Yoksulluk ekonomik yapısı sınıf ve sömürüye dayalı bir toplumun kalıtımsal ve olması gerekli bir özelliğidir. (…) yoksulluğun sürmesinden bizzat çıkarları olan güçlü ve imtiyazlı aktörler vardır. Yoksulluk sadece bu aktörlerin maddi çıkarlarının peşinde olmalarının talihsiz bir sonucu değildir. Ayni zamanda yoksulluk bu aktörlerin maddi çıkarlarını gerçekleştirebilmeleri için en gerekli şartıdır.” Doğru cevap B'dir.

Yoksulluğu insanın gelişmesine engel bir durum olarak ele alan Birleşmiş Milletler Kalkınma Örgütü kalkınma programları çerçevesinde (UNDP) yoksulluk için yaygın kullanılan bir ölçüm aracı geliştirmiştir. Bu 1990 yılından beri kullanılmakta olan İnsani Gelişme Endeksi’dir. Bu ölçümde yaşam kalitesi göstergelerine yer verilmektedir. Bu göstergeler çocuklarda beslenme oranları, çocuklarda ölüm oranları, toplumsal cinsiyet bazında gelişmeler, kaliteli suya erişim oranları v.b. insani gelişmeye ilişkin ölçütleri ele almaktadır. Doğru cevap C'dir.

Tarihsel olarak refah devleti daha çok 2. Dünya Savaşı’nın ardından 1980’lere kadar bütün dün-yada yaygın olan, yoksullukla doğrudan mücadele amacını güden ve esas olarak bir sosyal güvenlik ağını öngören sosyal politikalar niteliğindedir. Özellikle 2. Dünya Savaşı’nın ardından uygulanan ve 1970’lerin sonuna kadar benimsenen, daha çok sosyal güvenlik mekanizmalarına dayanan politikalar demeti, genel olarak refah devleti adıyla bilinmektedir. Doğru cevap A'dır.

Yoksulluğun 18. yüzyılda tartışılmasının arkasındaki bir önemli isimde yoksulluğu nüfus artışına bağlayan Malthus’un kuramıdır. Malthus’a göre nüfusta eğitimsiz, kötü niyetli, çalışmak istemeyen ve bağımlı kişilerin artması ile yoksullukta artar. Bu kişiler yaşam mücadelesinde yok olmaya mahkûmdurlar. Bu kişiler Malthus’a göre “hak etmeyen” yoksullardır. Doğru cevap D'dir.

Marx, yoksulluktan çıkışın temel olarak toplumsal sınıf eşitsizliklerinin ortadan kaldırılması üzerinden belirlendiğini ileri sürmüştür. Marx ekonomik durgunluk dönemlerinde işten çıkarılanların, uzun dönemli işsizlik çekenlerin, düzensiz ve geçici ve düşük gelirli işler yapanların bir süre sonra işgücü piyasasında tüm şanslarını kaybedip “lümpen proleterlere” dönüştüğünü ve yaşamak için suç dünyasına girdiklerini iddia eder. Bu anlamda Marx da çalışan ama yoksul olan proleterlik ile çalışma fırsatı bulamayan yoksul proleterler arasında bir ayrım yapar. Marx’a göre çalışma fırsatı bulamamak bireyin sorumsuzluğu değil, yukarıda açıklandığı gibi kapitalizmin işgücünün belli bir kesimini yedek işgücü ordusu olarak tutma eğiliminin bir sonucudur. Doğru cevap B'dir.

Zygmunt Bauman, tam istihdam varsayımı ile yapılanan modern toplumun, Rowntree veya C. Booth gibi İngiliz düşünürlerinin 1990’lı yıllarda da ortaya çıkardığı gibi, yoksulluğun tam istihdam koşullarında da ortaya çıkabileceğini savunur. Bauman’ın vurguladığı gibi yeni yoksulluk anlayışı tüketim toplumunda “toplumda yaygın kabul gören ve gösterisel biçimde tüketemeyenin yoksulluğu” olarak tanımlanmaktadır.

Yoksulluğu insanın gelişmesine engel bir durum olarak ele alan Birleşmiş Milletler Kalkınma Örgütü kalkınma programları çerçevesinde (UNDP) yoksulluk için yaygın kullanılan bir ölçüm aracı geliştirmiştir. Bu 1990 yılından beri kullanılmakta olan İnsani Gelişme Endeksi’dir. Bu ölçümde yaşam kalitesi göstergelerine yer verilmektedir.

Yoksulluğu insanın gelişmesine engel bir durum olarak ele alan Birleşmiş Milletler Kalkınma Örgütü kalkınma programları çerçevesinde (UNDP) yoksulluk için yaygın kullanılan bir ölçüm aracı geliştirmiştir. Bu 1990 yılından beri kullanılmakta olan İnsani Gelişme Endeksi’dir. Bu ölçümde yaşam kalitesi göstergelerine yer verilmektedir. Bu göstergeler çocuklarda beslenme oranları, çocuklarda ölüm oranları, toplumsal cinsiyet bazında gelişmeler, kaliteli suya erişim oranları v.b. insani gelişmeye ilişkin ölçütleri ele almaktadır. Bu endeksten çıkarılabilecek en önemli sonuç ise; yoksulluk konusunun, ekonomik etkilerinin ötesinde, sosyal ve siyasal ortamla yakından ilgili olduğu bu nitelikleri ile de zor ve karmaşık bir konu olduğudur. Ayrıca ülkelerin refah düzeyi sıralamalarında okullaşma oranları, doğumda yaşam beklentisi oranları, kişi başına düşen gelir, okuryazarlık oranları gibi ölçütlerde kullanılmakta ve bu ölçütlere göre ülkelerin refah düzeyi belirlenmektedir.

Yoksulluk ilk kez 18. yüzyılda İngiltere’de çıkarılan “yoksulluk yasaları” (Poor Laws) ile bir toplumsal sorun olarak gündeme gelmiş ve hep bireylerin var olma/yaşamını sürdürebilme sorunu olarak görülmüştür. Özellikle bireylerin yemek, giyinme ve barınma gibi temel fizyolojik gereksinimlerinin bilimsel olarak belirlendiği miktarın altında kalan yaşamlar yoksulluk durumu olarak ifade edilmiştir.

Modern toplumda Yurttaşlık Hakları dendiğinde sosyal haklar (sağlık, eğitim, refah ve bireylerin o toplumdaki ortalama kabul edilen geçimini sağlayacağı bir gelir düzeyine sahip olması) yurttaşlık haklarının odağını oluşturur. Bu haklardan yeteri kadar yararlanamayan bireyler veya toplumsal kesimler, yurttaşlık haklarından yeterince yararlanamayan veya toplumun diğer kesimlerine göre; kaynakların dağılımından yoksun sayılan ve yoksulluk sınırında sayılan kesimlerdir.

Yoksulluğun 18. yüzyılda tartışılmasının arkasındaki bir önemli isimde yoksulluğu nüfus artışına bağlayan Malthus’un kuramıdır. Malthus’a (1798) göre nüfusta eğitimsiz, kötü niyetli, çalışmak istemeyen ve bağımlı kişilerin artması ile yoksullukta artar. Bu kişiler yaşam mücadelesinde yok olmayamahkûmdurlar. Bu kişiler Malthus’a göre “hak etmeyen” yoksullardır.

Gelişmekte olan ülkelerde ise bu konuda en önemli faktörün iç göç olduğu; iç göç ile kentlere gelen ve iş olanağı bulamadan yaşamını idame ettirmeye çalışan kesimlerin en alt sınıfı veya sınıf dışı bir durum oluşturdukları öne sürülebilir.

Yoksulluk kültürü kavramını her ne kadar Lewis yoksulluğun kronik bir duruma vardıktan sonra değiştirilmesinin ne kadar zor olduğuna dikkat çekmek için literatüre kazandırdı ise de daha sonra bu kavram yoksullar aleyhine kullanılmıştır.

Bauman, tam istihdam varsayımı ile yapılanan modern toplumun, Rowntree veya C. Booth gibi İngiliz düşünürlerinin 1990’lı yıllarda da ortaya çıkardığı gibi, yoksulluğun tam istihdam koşullarında da ortaya çıkabileceğini savunur. O günlerde çalışma etiğinin insanlar arasında yeterince yayılmamış olmasının yoksulluğa neden olduğunu düşünenler veya yukarıda anlatılan yoksulluk kültürü kavramı ile yoksulluğu açıklamaya çalışanlar açısından bu dehşet verici bir bulgu olmuştur. Toplumda tam istihdam olsa bile “çalışan yoksullar” olabileceği, tüm sosyal hastalıkların ilacı olarak düşünülen iş ve istihdamın aslında yoksulluk problemini tam da çözmediği bilgisi hayal kırıklığına neden olmuştur. Bauman’a göre yoksulluk, sadece yokluk ve bedensel tehlike anlamına da gelmemektedir. Yoksulluk aynı zamanda sosyal ve psikolojik bir durumdur.

Ulrich Beck (1986) tarafından öne sürülen bir diğer tartışma ise “yapamayan”, bir diğer deyişle bireysel olarak başarılı stratejilerini geliştiremeyen bireyin modernite içinde dışlandığı ve bu anlamda modern toplumun belirsizliklerle dolu bir “risk toplumuna” dönüştüğüdür.

Son yıllarda bu tür hakeden/haketmeyen yoksul tanımları “alt sınıf” (underclass) şeklinde tanımlanmaktadır. Genelde bu kavram sosyal bilimciler tarafından çok dikkatle kullanıldığı halde Yeni Sağ görüşlerin ve politikacıların elinde bu kavram nerede ise “kalıtımsal olarak aşağı olan”, sosyal refah devletini ve vergi ödeyenleri haksız yere “sömüren”, çok akıllı olmayan, kültürel hayat algılarında “sorumsuz” ve “tembel” olan, “kumar oynayarak parasını gereksiz harcayan” vb. gibi bazı toplumsal kesimleri suçlamaya yol açmaktadır.