TOPLUMSAL TABAKALAŞMA VE EŞİTSİZLİK

Marx tarafından geriye bırakılan bazı boşlukları doldurabilme ve ortaya çıkan radikal değişmeler karşısında Marksist kuramı günümüz kapitalist toplumlarının gerçeklerine uyarlayabilme amacını taşıyan birçok araştırmacı, işçi sınıfının ya da kapitalist sınıfın değişen doğası, proleterleşme ve kutuplaşma konularında daha ayrıntılı düşünceler geliştirmişlerdir. Braverman (1974), Miliband (1969) ve Therborn (1980) gibi birçok yazar, işçi sınıfı içinde devrimci bilincin yokluğunu ya da zayıflığını açıklamaya çalışmışlardır. Daha farklı bir boyutta, en önemli sınıflar olarak sermaye ve emek üzerinde yoğunlaşmalarına karşın, Carchedi (1977) ve Wright (1985), bu iki sınıf arasında yer alan sınıf gruplaşmaları hakkında çözümlemeler geliştirmişlerdir. Sözgelimi Wright, Marx’ın ikili sınıf modelini, “çelişkili sınıf konumları”nda olduklarını ileri sürdüğü aylıklı yöneticileri, işçi çalıştıran küçük mülk sahiplerini ve yarı özerk ücretli çalışanları içerecek şekilde genişletmektedir.

Lockwood (1975) işçi sınıfı arasında her biri farklı tutumlara sahip “geleneksel işçi sınıfı” ve “varlıklı işçiler” gibi ayrımların olduğunu ortaya koymaya çalışmıştır.

Yeni Marksist Bakışa Göre; 

1. Sınıf ayrımlarının kaynağı üretim ilişkileridir.

2. Temel sınıflar: Burjuvazi İşçi sınıfı Diğer sınıflar, özellikle de yeni orta sınıflar ve küçük burjuvazi daha az önemli görülmüştür.

3. Sınıf çatışmasına bakış: Sınıflar arasındaki çatışmalar sömürüden kaynaklanır.

4. Sınıf gelişimindeki eğilimler: Kutuplaşma Proleterleşme

5. Temel ilgiler: Sınıf mücadelesi Sömürü Sınıf bilinci

1. Sınıf ayrımlarının kaynağı piyasa ilişkileridir. 

2. Temel sınıflar: Mülk sahibi sınıflar, İşçi sınıfı (vasıf düzeylerine göre ayrılmış), Orta sınıf (hizmet sınıflarına ve ara sınıflara ayrılmış).

3. Sınıf çatışmasına bakış: Sınıflar içinde ve arasında rekabet vardır.

4. Sınıf gelişimindeki eğilimler parçalanma şeklindedir. 

5. Temel ilgiler: Parçalanma, Toplumsal mobilite.

Bauman’ın (2000, s.223; 1988, s.811) ifade ettiği şekliyle ise, yaşam dünyalarının çoğullaşmasıyla nitelenen postmodern toplumun en göze batan özellikleri:

Çeşitlilik, olumsallık ve muğlâklık, kültürlerin, komünal geleneklerinin, ideolojilerin ‘yaşam biçimleri’nin sürekli ve indirgenemez çoğulculuğunun yanı sıra “modern” dönemi niteleyen (ve artık ütopik olarak küçümsenen ya da totaliter olarak suçlanan) bir çok hedefin itibarını düşürmesi, onlarla alay etmesi ya da bunları toptan reddetmesidir.

Beck (1992), Crook (1992), Pakulski (1996) ve Waters (1991) gibi birçok kuramcı, postmodern değişmenin kaçınılmaz bir şekilde sınıfın sonunu getirdiğini ileri sürmektedir.

Medyanın etkisiyle birlikte, Anderson’un (1983) adlandırdığı sınıf temelli olmayan “hayali cemaatler”in oluşması sınıfların çözülmesine yol açmıştır. Hayali cemaatler her zaman için var olmasına karşın bunlar son yıllarda çoğalmıştır. İnsanlar kendilerini paylaşılan ilgilerle (yeşiller), alışkanlıklarla (sigara içmeyenler), zevklerle (vejetaryen) ya da atfedilen özelliklerle (siyahlar, kadınlar) ilgili cemaatlerin üyeleri olarak görürler. Bu hayali cemaatler bireylere kimlikleri sağlamakta, dayanışma duygusunun gelişmesini olanaklı kılmakta ve geçmiştekinden daha geniş bir çapta ortak sosyal eylemlerin ortaya çıkmasının önünü açmaktadır. Ayrıca farklı tüketici grupları gibi insanların imgesel olarak uyarılmış belirli topluluklarla kendilerini özdeşleştirmelerini sağlamada medyanın daha önemli bir rol oynamasıyla birlikte sınıfın sosyal öneminde belirgin bir azalma gözlenmiştir.

Postmodernist yaklaşım içerisinde sınıfın bir görünümü olarak tüketimin rolünü keşfetmede, kültürel mallardaki beğeninin sınıfsal bir damga işlevi gördüğünü ileri süren Bourdieu’nun Distinction (1984) adlı çalışması özel bir önem taşır. Bu çalışmasında Bourdieu, müze ziyaretleri, konsere gitme, okuma gibi yüksek kültür pratiklerinin yanı sıra hayat tarzları ve tüketim tercihlerinde (yiyecek içecek, giysi, otomobil, roman, gazete, dergi, tatil, hobi, spor, boş zaman uğraşısı) meşru beğenilerin toplumsal alanının haritasını ortaya koymaya çalışır.

Postmodernist yaklaşım, sınıf bilinci kavramı yerine daha çok kimlik kavramını kullanmakta ve geleneksel olarak tanımlanan şekliyle sınıfın artık kimliğin (önemli) bir kaynağı olmadığını ileri sürmektedir.

Hizmet sektöründe çalışan beyaz yakalı sayısının günden güne artarken sanayi ve tarım alanında çalışan sayısının giderek azalması süreci literatürde sınıfların yok olduğu ve eski proleterya’nın yerini prekarya’nın aldığı şeklindeki teorik tartışmaları beraberinde getirmiştir. Precariat sözcüğü, Precar ve Proletariat (proleterya) sözcüklerinin birleşimi ile oluşturulan hybrid yani melez bir terimdir (Preka + riat). Prekaer, İngilizce’de istikrarsız, çözümsüz ve çözümü zor anlamlarına gelir. Proletarya modern kapitalist toplumun oluşumundan itibaren fabrika ve işliklerde kitlesel olarak çalışan işçiler, çalışanlar demektir. Prekarya yaklaşımı, proletaryanın tarihe karıştığını ve onun yerini prekarya’nın aldığını iddia eder. Prekarya’nın içinde toplumun çok farklı kesimlerinden gelenler vardır: göçmenler, kadınlar, öğrenciler, yarı zamanlı çalışanlar, emekliler, emekli olup çalışanlar, işsizler, evsizler, yoksullar, taşeron işçileri, iş arayanlar, stajyerler, geçici işçiler vb.

Yeni Weberciler, Marksist sınıf kuramları tara­fından ihmal edilen toplumsal hareketlilik olgu­sunun, bireylerin sınıf ayrımlarını nasıl algıladık­ları, sınıf oluşumu ve gelişimi üzerinde güçlü bir etkisi olduğunu ileri sürerler.

Bradley (1997)'den değiştirilerek alınan Sınıflara ilişkin Bakış Açıları tablosunda Marksist bakışın sınıf ayrımları kaynağını Üretim İlişkileri olarak gördüğü belirtilmiştir.

Elbette ki modernizmin kurumsal bağlamının ötesine geçilip geçilmediği açık bir tartışma konusudur ama bir kuram olarak postmodernizm, ortaya çıkan radikal değişimler karşısında çağdaş sosyal gerçekliğin doğasının kavranabilmesi için yeni bir yaklaşımın gerekli olduğu argümanı üzerine inşa edilmiştir.

Medyanın etkisiyle birlikte, Anderson’un (1983) adlandırdığı sınıf temelli olmayan “hayali cemaatler”in oluşması sınıfların çö­zülmesine yol açmıştır.

Daha farklı bir boyutta, net bir şekilde söylenebileceği gibi, postmodernist sınıf(sızlık) yaklaşımları, yeni dünya düzeninde sınıf ayrımlarının varlığını kanıtlamak için çoktan yeterli olan sınıf analizlerinin ve veri toplamada oldukça karmaşık teknikler kullanan sayısız araştırmaların bulgularını göz önüne almayı ihmal etmektedir. Çağdaş sınıf analizlerinin ortaya koyduğu ampirik kanıtlar, eşitsizliklerin azalmak bir yana giderek arttığına işaret etmektedir. İşsizlik ve yoksulluk işçi sınıfı üyelerini derin bir şekilde etkilemek­te, en yoksul kesimin milli gelirden aldığı pay düşerken en varlıklı kesimin aldığı pay artmaktadır. Farklı ülkelerde yapılan çalışmalar, 1980’li yıllardan itibaren gelir açısından en varlıklı kesim ile en yoksul kesim arasındaki boşluğun sürekli büyüdüğünü ve yoksulluk sınırının altında kalanların sayısının çoğaldığını ortaya koymuştur (Gilbert, 2002; Hickey, 2005; Allyn ve Beeghley 2004; West, 1994; Boratav, 1995; Goldthorpe, 2000; Phillips, 1991; Shorrocks, 1987; Sönmez, 1990; Zeitlin, 1989). Ayrıca bazı araştırma­lar sendika üyeliğinin arttığına dikkat çekmektedir (Moody, 1997, s.53). Bütün bunlar, sınıf ayrımlarının varlığının ve bu ayrımların bireylerin yaşamları üzerindeki etkilerinin nesnel bir gerçeklik olduğuna işaret etmektedir. Kaldı ki, önemli miktarda özel sermayenin ya da piyasa ilişkileri çerçevesinde gelir getirebile­cek vasıf veya niteliklere sahip olup olmama gibi objektif bir kriter üzerine kurulmuş ekonomik sınıfların kaybolduğunu öne sürmek, kuramsal açıdan kabul edilebilir değildir

Bireyin davranış ve tutumlarının ampi­rik çözümlemesinin bir aracı olarak sınıf kavramına yöneltilen eleştiriler özellikle Nisbet’in (1959) The Decline and Fall of Socaial Class (Sosyal Sınıfın Gerilemesi ve Çöküşü) ve Daniel Bell’in (1973) The Coming of Post-industrial Society (Sana­yi Sonrası Toplumun Gelişi) adlı çalışma­ları ile başlamıştır (Yanıklar, 2018).

Sınıfların çözüldüğünü; temsil eden Beck (1992), Crook (1992), Pakulski (1996) ve Waters (1991) gibi birçok kuramcı, postmodern değişmenin kaçınılmaz bir şekilde sınıfın sonunu getirdiğini ileri sürüyor.

Postmodernist yaklaşım içerisinde sınıfın bir görünümü olarak tüketimin rolünü keşfetmede, kültürel mallardaki beğeninin sınıfsal bir damga işlevi gördüğünü ileri süren Bourdieu’nun "Ayrım" (Distinction) (1984) adlı çalışması özel bir önem taşır.

Yeni yoksulların, istihdam dışında kalan bireylerin yeni bir sınıf modeli içine getirilmesi ve tabakalaşma yaklaşımlarında mesleki sınıflandırmaların ötesine gitme teşebbüsünde bulunan Gorz’un (1982) “yeni proletarya” kav­ramıyla önemli ölçüde benzerlik göstermesi, diğer bazı postmodernist sosyal kuramcılar gibi Bauman’ın da post-endüstriyel yaklaşımlardan ilham aldığına işaret ediyor.

Kapitalizm için artık gerçek bir alternatif sunamadığını iddia ettiği Marksizm’den kopuş nede­nini ortaya koyan Üretimin Aynası (1988) adlı çalışmasında, Baudrillard, bireyin sınıf gibi sosyal yapısal göndergelerdeki konumu aracılığıyla değil, daha çok meta-gösterge aracılığıyla toplumsal bir konum ve kimliği güvenceye aldığı argümanı temelinde sınıf ve sınıf bilinci ile ilgili düşünceleri reddetmektedir.