TÜKETİM BİLİNCİ VE BİLİNÇLİ TÜKETİCİ

Çevre sorunları, daha önceleri, sadece belirli bir yer ya da bölge ile sınırlı olarak düşünülürken, günümüzde küresel bir nitelik kazanmıştır. Sorunlar tüm dünyayı ilgilendirmekte, sonuçları tüm dünyayı etkilemektedir. Çevre sorunlarına karşı duyarlı olmak, çevre sorunlarını bilmek ve çevre sorunlarına karşı çözüm üretmek dünyada yaşayan tüm insanların görevidir. Yani bölgesel değil küresel bir sorundur.

Çevre sorunlarının temelde iki farklı biçimde ortaya çıktığı gözlemlenmektedir. Birincisi, doğal kaynakların üretim/tüketim etkinlikleri çerçevesinde aşırı kullanımı, ikincisi ekosistemin giderme/ özümseme kapasitesini aşan miktarlarda atığın doğaya bırakılmasıdır. Çevre sorunlarının oluşmasındaki temel nedenler arasında düzensiz sanayileşme, çarpık kentleşme ve nüfus oranındaki artış
ifade edilmektedir.

Hava kirliliğine neden olan kaynaklar; doğal ve yapay kaynaklar olmak üzere ikiye ayrılır. Doğal kaynaklar; yanardağ faaliyetleri, insan kaynaksız oluşan orman yangınları, çöl tozları, açık arazideki hayvan türlerinin ve bitki örtüsünün bozulması gibi bazı doğa olayları sebebiyle havayı kirleten maddelerdir. Yapay kaynaklardan oluşan iki tür hava kirliliği bulunmaktadır; Sanayileşme ile kirlilik yaratanlar ile otomobil egzozundan çıkan gazların ürettiği “dış ortam kirliliği” ve evde ısınma ve yemek pişirmede yakıtların yakılmasının neden olduğu “iç ortamsal kirlilik”. Hava kirliliği, sanayileşmiş ülkelerdeki fabrika ve motorlu taşıt sayısı çokluğu sebebiyle, sanayileşmiş ülkeleri sıkıntıya sokan bir sorun olarak görülmüştür. Son yıllarda ise gelişmekte olan ülkelerdeki “iç ortam kirliliği” tehlikelerine dikkat çekilmektedir. Hava kirliliğinin en önemli nedenlerinin başında fosil yakıtların tüketilmesi, egzoz gazları, çöplerin yakılması ve radyoaktif ışınlar gelmektedir.

Sanayileşmiş ülkelerde, su kirliliği olaylarına sıklıkla tarım alanlarında gübrelerin aşırı kullanımı neden olmaktadır. Yıllar süren bir dönem içinde kimyasal böcek öldürücülerin içindeki nitratlar yer altı suyu birikimine sızmış; Avrupa’da yer altı suyunun yaklaşık yüzde 25’i Avrupa birliği tarafından izin verilebilir sayılandan daha yüksek kirlilik düzeyi göstermektedir.

Yüksek düzeyde gürültünün etkisinde kalan kişilerde, yüksek kan basıncı oluştuğu ve bu durumun kalıcı olduğu yapılan gözlemlerle kanıtlanmıştır. Gürültünün migren, ülser, kalp krizi, dolaşım bozuklukları gibi rahatsızlıklara neden olabileceği ileri sürülmektedir ve kesinlikle kulakta tahribat
yapmaktadır. Bunlar gürültünün fizyolojik bir etkisidir. Bulunan ortamda, belirlenmiş gürültü düzeylerini aşan gürültünün etkisinde kalan kişiler rahatsız, tedirgin ve sinirli olmakta; kişilerin yorgun ve zihinsel etkinliklerinde yavaş oldukları gözlenmektedir. Bunlar ise psikolojik etkiye örneklerdir. : İş veriminin düşmesi, odaklanma bozukluğu, hareketlerin engellenmesi ise gürültünün performans üzerindeki olumsuz etkileridir.

Türkiye’de toplamda belediye atıklarının yüzde 15-20’si geri dönüşüm ve geri kazanım olarak değerlendirilmektedir. Geri dönüştürülen atıkların yüzde 43’ünü kâğıt, yüzde 27’sini plastik, yüzde 12’sini cam, yüzde 8’ini tekstil ürünleri, yüzde 4’ünü de metal oluşturmaktadır.

Bilimsel araştırmalara göre yeryüzü karasal alanının yüzde 15’i insanların yarattığı sorunlardan dolayı zarar görmüştür. Karasal alanların yüzde 55.7’si su erozyonu, yüzde 28’i rüzgar erozyonu, yüzde 12.5’i kimyasal değişimler (besin kaybı, tuzlanma, kirlenme, asitleşme), yüzde 4.2’si fiziksel değişimler (su baskını, sıkışma, çökme vb.) ile zarar görmüştür. Yani besin kaybı, tuzlanma, kirlenme, asitleşme kimyasal değişimler iken sıkışma ise fiziksel bir değişimdir.

Gerçek Mavi Yeşiller: İlk çevre savunucularıdır. Çevre onlar için bir faaliyet değil, bir yaşam biçimidir. Yüksek derecede çevre bilincine sahiptir ve diğer birçok tüketici üzerinde etkilidir. İyi eğitim almışlardır ve gelir seviyeleri yüksektir. Bu grup, çevreye yaklaşımı kuşkulu olan ürünlerden diğer tüketicilere göre üç kat fazla kaçınırken, çevreci olan ürünleri satın almada iki kat daha duyarlıdır. Çevre sorunlarının çözümünde bireysel olarak başarılı olduklarına inanırlar.

Yeşerenler: Çevreye uyumlu yaşamanın gerekliliğini belirtirler, ancak bireysel olarak katkıda bulunabileceklerine inanmazlar. Çevreyle ilgili faaliyetlere katılırlar ancak yeşil ürünlere fazla bütçe ayırmazlar. Ekonomi ve çevre ikileminde hangi tarafı seçeceklerine karar verememişlerdir. İyi eğitimli ve orta gelir seviyesinde yer alan bu grup çevre konusunda kararsızdır.

Yeşil Yeşilciler: Çevresel sorunlarda daha az aktif olmalarına karşın yeşil ürünlere
daha fazla istek gösterirler. Çevreyle belirli bir kapsamda ilgilenirler. Eğitim seviyesi ve gelir seviyesi gerçek mavi yeşillere göre düşüktür.

Küresel ısınma sonucunda şu etkilerin oluşması olasıdır: Yükselen deniz seviyesi: Küresel ısınma kutup buzullarının erimesine ve okyanusların ısınarak genişlemesine neden olabilir. Buzullar eridikçe deniz yüzeyleri yükselecek,
kıyılara ya da deniz yüzeyine yakın alanlardaki kentler sel altında kalacak ve yaşanmaz olacaktır.  Çölleşme: Küresel ısınma bitek toprağın büyük alanlarının çölleşmesi sonucunu getirebilir. Hastalıkların yayılması: Küresel ısınma, örneğin, sıtma ve sarıhumma gibi hastalıkları yayan sivrisinek gibi organizmaların coğrafi uzanımını ve mevsimselliğini genişletebilir. Sıcaklıklar üç ya da beş santigrat derece yükselecek olsa sıtma olaylarının sayısı yılda 50-80 milyon arasında artış gösterebilir. Kötü hasat: Dünyanın en yoksul alanlarının pek çoğunda tarım ürünleri azalabilir. Değişen iklim örtüleri: Binlerce yıldır görece istikrarlı olan bitki örtüleri küresel ısınmadan ötürü hızlı bozulmalar gösterebilir. Jeopolitik istikrarsızlık: Söz konusu sorunlardan herhangi birinin oluşmasında sınırlanacak olan tarım, su ve enerji kaynaklarını koruma iç güdüsüyle insanlar birbirleriyle savaşabilir, uluslararası çekişmeler yaşanabilir. İnsanlar iklim değişimine uyum sağlayacakları topraklara kitlesel olarak göç edebilirler.

Bulaşık ve çamaşır makineleri: Bulaşıklar makineye konulmadan önce soğuk suda çalkalanmalıdır. Makine yarı dolu veya aşırı dolu şekilde kesinlikle çalıştırılmamalıdır. Yaz aylarında, ısı ve nemi azaltmak için sabah veya akşam saatlerinde yıkama yapılmalıdır. Bulaşıklar için en fazla 60 derece su sıcaklığı yeterlidir. Çamaşır makineleri tam doluyken çalıştırılmalıdır. Çamaşırlar yıkanırken sıcak su yerine ılık su kullanılmalıdır. Elektrik enerjisinin yüzde 90’ı suyu ısıtmada harcanır. 30-40 derece su sıcaklığı, çamaşır için en uygun sıcaklıktır. Çamaşırlar için doğru programı seçilmelidir. Çamaşırlar aşırı kurutulmamalıdır. Fazla harcanan enerjinin yanında aşırı kurutma elbiseyi tüylendirir ve yıpratır. Aşırı köpüren deterjan kullanılmamalıdır. Az veya fazla miktarda deterjan kullanımı verimsiz temizleme demektir.

Hayatın gelişmesinde etkili olan doğal, toplumsal, kültürel dış öğelerin bütünlüğü olarak tanımlanan çevre; doğada canlıların yaşamlarında karşılıklı etkileşimde bulundukları fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel alanlardaki dış ve iç ortamdır.

Çevre sorunlarının kaynağı; insanların ihtiyaçlarını karşılamak üzere çeşitli üretim ve tüketim faaliyetlerini gerçekleştirirken, doğal çevreyi dikkate almamaları ve toplumsal faaliyetlerle doğal çevre üzerinde kurulan baskının çevrenin taşıma kapasitesini aşması sonucu olduğu görülmektedir.

Gelişmiş ülkelerin sosyal ve ekonomik düzeyleri ile çevre sorunlarının ortaya çıkma süreci arasında bir paralellik ve doğrudan ilişki bulunmaktadır. Gelişmiş ülkelerde, çevre sorunları “bolluk kirliliği” olarak adlandırılan, daha çok sanayileşme ve kentleşmeye paralel olarak gelişen üretim ve tüketim faaliyetlerinin artışlarından kaynaklanmaktadır.

• Kentleşme bir değişim sürecidir. Devletin yüklendiği hizmetler açısından faaliyetlerde bulunmasını gerektiren ekonomik, sosyal, fiziki ve nüfus alanlarındaki değişikliklerdir.

• Kentler gelişirken ortaya koydukları değişmeler çok yönlüdür ve ülkenin ekonomik ve sosyopolitik yapısını etkileme gücüne sahiptir. Bu nedenle kentleşme ve bununla ilgili hukuki düzenlemeler devlet tarafından yapılmalıdır.

• Devlet kentleşme nedeniyle karmaşık ve teknik nitelik taşıyan sorun ve görevlerle karşılaşır. Taşımacılık, mesken, salgın hastalıkların önlenmesi ve denetimi, çevre kirliliğinin önlenmesi, enerji, altyapı, eğitim-kültür ve sosyal hizmetleri yürütme durumunda kalır. Ancak bu hizmetler kentleşmeden dolayı giderek karmaşık bir hal alacağından, çeşitli kaynakların koordinasyonu ve planlanması zorunlu olur ve teknik donanımı gerektirir.

Hava kirliliğine neden olan kaynaklar; doğal ve yapay kaynaklar olmak üzere ikiye ayrılır. Doğal kaynaklar; yanardağ faaliyetleri, insan kaynaksız oluşan orman yangınları, çöl tozları, açık arazideki hayvan türlerinin ve bitki örtüsünün bozulması gibi bazı doğa olayları sebebiyle havayı kirleten maddelerdir. Bu tip kirleticiler
atmosferde uzun süre kalmazlar. İnsanın ısınma, ulaşım ve sanayileşme için gerçekleştiridği faaliyetler nedeniyle doğanın dengesini olumsuz etkileyerek havanın kirlenmesine sebep olması da yapay kaynaklara örnektir.

Dünya üzerindeki yaklaşık 80 ülkede nüfusun yüzde 40’ı su talebini karşılayamamaktadır. Gelişmiş ülkelerde nüfusun yüzde 99’u güvenli suya ulaşabilirken, Kuzey Afrika ve Orta Doğu ülkelerinde bu oran yüzde 77, Asya ve Pasifik ülkelerinde yüzde 63, Afrika ülkelerinde ise yüzde 38’dir.

Gürültünün insanlar üzerindeki olumsuz etkilerine bakıldığında; işitme sistemine etkileri (fiziksel etki), fizyolojik etki, psikolojik etki ve performans etki olmak üzere temel dört etki üzerinde durulmaktadır.

Çevre sorunlarının oluşmasındaki temel nedenler arasında düzensiz sanayileşme, çarpık kentleşme ve nüfus oranındaki artış ifade edilmektedir. Küresel ısınma bir çevre sorunudur. Doğru cevap E’dir.

Hava kirliliğinin sonuçları asit yağmurları, küresel ısınma, ozon tabakasının zarar görmesi ve sis oluşumudur. Radyoaktif ışınlar hava kirliliğinin nedenlerinden biridir. Doğru cevap B’dir.

Hava kirliliği çeşitleri temelde üç sınıfta incelenmektedir: ısınma kaynaklı hava kirliliği, ulaşım kaynaklı hava kirliliği ve endüstri kaynaklı hava kirliliği. Doğru cevap D’dir.