TÜKETİM SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 3

‘Müze’ teriminin köklerinin, çok önceleri hüküm sürmüş bir yüksek sanat ve auratik kültür dönemine dayandığını belirten Urry (2009: 207), “postmodern müze” olarak adlandırdığı gelişme sonucunda, geleneksel müze anlayışındaki aura hissiyatının ve dolayısıyla saygınlığın önemli ölçüde sarsıldığını ifade eder: “Postmodern müze farklı temsil ve anlamlandırma tarzlarını içermektedir. Müzede ‘gördüğümüz’ şey dönüşümden geçmiştir.” Bu anlamda Urry (2009: 207-209) müzelerde nesnelere bakışımızın üç yönden değişikliğe uğradığını ileri sürer: 

“Müzeler, tarihin ‘temsilleriyle’ ilgilidir”, fakat insanlar artık uzak tarihsel dönemlerden kalma, büyük sanat eserlerini görmekle ilgilenmemekte, giderek sıradan olanın temsillerini ilginç bulmaktadır. Mütevazi evler, günlük çalışma biçimleri, sıradan insanların yaptıkları işler ve yaşadığı ortamlara duyulan ilginin artması, postmodern müze kültürünün bir parçası hâline gelmiştir. 

Bu işler ve yaşam koşulları gerçekçi bir ortam içinde yeniden kurularak ziyaretçilere deneyimleme fırsatı da sunulmaktadır.

Çevre, yapılı ya da yapılı olmayan fiziksel ortam ve onun kültürel mal edinme biçimlerini kapsar. Peyzaj ise doğal görünüm anlamına gelir.  Çevrenin görsel tüketimi, fiziksel çevrenin, sadece üretim için değil, estetik mal edinilme amacıyla süslenmiş bir peyzaj olarak kurulmasıdır. Çevre, yapılı olsun olmasın tek başına fiziksel ortam ve onun kültürel mal edinilme biçimlerini kapsar. Bununla ilgili olarak geliştirilen Batılı ‘peyzaj’ kavramı, doğal karasal manzara yerine kullanılan bir terim olarak doğal görünüm anlamına gelir. Bu bağlamda görsel tüketim, peyzajın yaratılma sürecini kapsamaktadır.  Bugün doğal mekânların kaybolduğunu, doğanın simgeler, imajlar ve söylemler tarafından yok edildiğini ifade eden Lefebvre’e göre doğa, sermaye için yalnızca bir kaynak olarak görülmekte ve maddi bir kurguya dönüştürülmektedir.  Doğal çevreye odaklanan turizm, insanların kent yaşamının sorunlarından kaynaklanan doğaya kaçma isteği, doğanın huzurlu ve sakin bir ortam olarak tanımlanması ve doğayı deneyimlemenin teşvik edilmesine dayalı olarak gelişmiştir. Bu anlamda milli parklar ve koruma altına alınmış alanları ziyaret edenlerin sayısının artmasıyla, doğa temelli turizmin oranı, dünyada genel turizm içinde artış göstermektedir.

Bu gelişmeler eşliğinde gündelik hayat sosyolojisinin ilk nüveleri klasik geleneğe karşı bir hoşnutsuzluğun ürünü olarak 1920’li ve 1930’lu yıllarda gelişen iki ekol tarafından verilir. Bu ekoller, Sosyal davranışçılık ve Fenomenolojidir.

Gündelik hayat sosyolojisinin kapsamına ve analiz biçimine ilişkin şu tespitleri yapabiliriz: 1. Gündelik hayat sosyolojisi toplumsal alanı incelerken yalnızca yapısal ya da nesnel koşulları ön plana çıkaran ve böylelikle bireyi ve onun eylemlerini göz ardı eden bir yaklaşım sergilemez. Aksine gündelik hayat sosyolojisinde birey ve bireyler arası etkileşimler ön plandadır. 2. Gündelik hayat sosyolojisinde birey ve sosyal etkileşimler öncelenirken sosyal yapının birey üzerindeki etkileri de göz ardı edilmez. Gündelik hayat alanı birey ve toplum etkileşiminin karşılıklı olarak yeniden üretildiği bir etkileşim alanı olarak düşünülür.  3. Gündelik hayat sosyolojisinde bireyi edilginleştiren kolektif kavramlar değil, rutin, ritüel, etkileşim, aktör, anlam, sıradanlık, semboller, akışkanlık ve yeniden üretim gibi insanın inşa ettiği sosyal dünyayı ve bu dünyayı resmeden gündelik hayatı açıklayıcı kavramlar kullanılır. 4. Gündelik hayat sosyolojisi toplumsal alanın doğal dünyadan farklılığını, insanın ise doğal dünyadaki diğer varlıklardan farkını vurgulayarak insana özgü anlam dünyalarını analiz eder. 5. Gündelik hayat sosyolojisi toplumsal gerçekliği anlamak için yalnızca gündelik hayat alanındaki etkileşim biçimlerinin ve pratiklerin incelemesini yapmakla kalmaz, aynı zamanda gündelik hayata etki eden toplumsal, ekonomik ve politik unsurların etkilerini de inceler.

Jean Baudrillard (2008: 28) kapitalist ekonomik yapı içinde tüketim pratiklerine odaklanarak günümüzde artık kapitalizmin itici gücünün üretim değil tüketim olduğunu iddia etmektedir.

Zygmunt Bauman (2015) akışkan modernlik kavramını geliştirmiştir.

Goffman dramaturjik bakış açısını Günlük Yaşamda Benliğin Sunumu (2009) adlı eseriyle gündeme getirmiştir

Gündelik Hayatın Fenomenolojisi: Kuramın temellerini atan Husserl, fenomenolojiyi, insanın duyuları ile doğrudan kavrayabileceği şeylerle ilişkilendirerek açıklar.

Garfinkel Etnometodolojide Araştırmalar’da gündelik hayat dünyasını büyük ölçüde hem bu dünyanın kurucu etkinliklerine hem de istikrarlı, düzenli etkinliklerine odaklanarak ele alır.

Bu gelişmeler eşliğinde gündelik hayat sosyolojisinin ilk nüveleri klasik geleneğe karşı bir hoşnutsuzluğun ürünü olarak 1920’li ve 1930’lu yıllarda gelişen iki ekol tarafından verilir. Bu ekoller, Sosyal davranışçılık ve Fenomenolojidir. Chicago Üniversitesi’nde George Herbert Mead sembolik etkileşimci çerçevede
pragmatik bir sosyal davranışçılık modeli geliştirir. Doğru yanıt a seçeneğidir.

Bu gelişmeler eşliğinde gündelik hayat sosyolojisinin ilk nüveleri klasik geleneğe karşı bir hoşnutsuzluğun ürünü olarak 1920’li ve 1930’lu yıllarda gelişen iki ekol tarafından verilir. Bu ekoller, Sosyal davranışçılık ve Fenomenolojidir. Almanya’da  Edmund Husserl ve onun öğrencisi olan Alfred Schutz fenomenolojik bakış açısını geliştirir. Doğru yanıt b seçeneğidir.

Akışkanlık kavramını yaşadığımız dünyayı analiz etmekte kullanan Zygmunt Bauman (2015) akışkan modernlik kavramını geliştirmiştir. Doğru yanıt c seçeneğidir.

Certeau’nun tüketime dönük analizleri strateji ve taktik kavramları üzerindendir. O diğer konularda olduğu gibi tüketimi anlaşılır kılmak için sıradan insanın gündelik hayat içerisindeki konumlanmasına odaklanır

Gündelik hayat sosyolojisi içinde konumlanan sembolik etkileşimcilik, dramaturjik analiz, fenomenolojik sosyoloji ve etnometodoloji gibi kuramsal geleneklerin hemen hepsinin tüketim olgusuna dair belirgin tanımlarının olduğunu söyleyebiliriz. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Sembolik etkileşimcilik bağlamında bireyler gündelik hayatta, ürünleri ve markaları satın alıp tüketirken, bunların ekonomik, teknolojik ve işlevsel yararlarından çok, taşıdıkları ve aktardıkları sembolik anlamları önemsemektedirler. Örneğin, bir kadın ya da bir erkek çok özel bir gecede giyeceği kıyafeti seçerken ve satın alırken, o kıyafetin ne kadar kaliteli ve sağlam kumaştan yapıldığını, kaç dikişinin bulunduğunu ve şeklinin nasıl olduğunu önemsememektedir. Kadın ya da erkek için önemli olan o kıyafetin kendisine sağlayacağı prestij, farklı olma, diğerleri üzerinde tesir etme gibi imaja yönelik sembolik anlamlardır.

Gündelik hayat sosyolojisine ilişkin kuramlar içinde en önemlilerinden biri, Erving Goffman’a ait dramaturji kuramıdır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Etnometodoloji, kendi amacını genel bir ifadeyle insan etkileşimlerinden
doğan gündelik hayata ilişkin eylemlerin, bireyler arası etkileşimlere bağlı bir sürecin sonucu ortaya çıkan yapıp etmelerin kavranması şeklinde tanımlamaktadır. Doğru yanıt e seçeneğidir.

Nesnenin kararlı bir biçimde tüketilmesini kışkırtma işinde bu mutluluk araçları önemlidir. Lefebvre, bu araçlara “mitoslar” adını vermiştir. Mitoslar ya yeni üretilmiş ya da eskileri egemenliği altına almıştır. Reklam da gülme mitosu, sunma mitosu gibi mitosları kendinde toplamaktadır (Ayvaz, 2017: 156-157). Mitoslar tüketimi meşrulaştıran araçlardır.

Gündelik hayat sosyolojisi içinde özellikle yakın zamanda en dikkat çekici kuramlardan biri Fransız düşünür Henri Lefebvre’ye aittir. Onun
kuramının özgünlüğü günümüz dünyasını gündelik hayat alanının analizi üzerinden yapmasıdır. Ona göre gündelik hayat modernliğin somutlaştığı, kapitalizmin yeşerdiği alandır. Dolayısıyla gündelik hayat eleştirel olarak analiz edilmesi gereken bir alandır. Doğru yanıt a seçeneğidir.

Sıradan insanların gündelik hayat operasyonlarını keşfetmeye çalışan Certeau bunu yaparken strateji ve taktik ayrımından yola çıkar. Doğru yanıt D seçeneğidir.