TURİZM TARİHİ

Campbell, mitlerde ve daha sonra günümüze kadar devam eden pek çok anlatıda sıkça başvurulan bir arketipten (ilk örnek) söz eder: Kahramanın yolculuğu. Kahramanın yolculuğu, bir insanın arayış, keşif, deneyim kazanma, öğrenme, zorluklarla mücadele etme, yeni veya benzersiz olaylar, yerler, nesneler veya insanlar görme gibi amaçlarla seyahate çıkmasına dayalı bir model sunar.

Anadolu’dan doğan Dicle ve Fırat nehirleri arasından Basra (İran) Körfezi’ne inen ve büyük bölümünü Irak’ın oluşturduğu bölgeyi ifade eder. Uygarlık gelişimi açısından bakıldığında bu bölge, Akdeniz’in doğu kıyılarında bulunan Kuzey Mısır’dan başlayarak, Suriye, Lübnan ve İsrail’den, Güneydoğu Anadolu’ya çıkan, Irak’tan Basra Körfezi’ne inen bir hilâle benzetilerek verimli hilâl olarak adlandırılır.

Seyahat edebiyatının kurucusu Yunanlılar kabul edilir.

İslam bilginlerinin, hemen hemen hepsi seyahate önem verse de seyahati doğrudan bilgi ve deneyimlerini geliştirmek için bir yöntem olarak görenler Sufîler’di. Sufîlerin seyahate olan tutkuları, "bilimsel kurumların işleyişi için seyahatin zorunlu olduğu" düşüncesine kadar gitmiştir. "Hiçbir şey gözlemlenen bir olgunun yerini tutmaz" inancı ile coğrafyalarını ruhani bir şekilde arşınladılar.

Batı Afrika kıyılarında sömürgelerini daha önce kurmuş olan Portekiz büyük coğrafi keşiflerde önemli başarılar elde etti. Başlıca keşifler şunlardır:
• 1488: Bartolomeu Dias Ümit Burnu’nu keşfetti,
• 1492: Kristof Kolomb Amerika’yı keşfetti,
• 1497-1499:Vasco de Gama Ümit Burnu’nu geçerek Hindistan yolunu buldu.

Orta çağda bir başka önemli seyyah olan Giovanni da Pian del Carpine, 1245’te
Paskalya’dan başlayarak, Kırım, Don, Ural nehirlerinden Sibirya’ya kadar gitti. Aslında bir rahip olan ve Papa tarafından Moğol İmparatorluğu’nda misyoner olarak görevlendirilmişti. Orta Çağ’da, Doğu topraklarına giden ilk Avrupalı kabul edilen Del Carpine, bu yolculuğu üzerine Moğolların Tarihi adlı seyahatnamesini yazdı. Marco Polo, İbn-i Battuta ve Del Carpine, Orta Çağ’ın üç büyük seyyahı olarak kabul edilebilir.

16. yüzyılda yaşayan ünlü hümanist Erasmus’un, "dünya vatandaşı olmaktan, tüm dünyanın evi olmasından" söz etmesi düşüncedeki değişimi göstermesi açısından önemlidir. Artık Avrupa’da sadece ticaret, din gibi belli bir amaca yönelik olmadan, dünyadan keyif almak, gezip görmek, öğrenmek amaçlı seyahatlerin sayısı giderek artacaktı.

16. yüzyılda yaşayan doğabilimci Konrad Gesner, "ruhunu tazelemek" için yılda iki kez Alpler’e çıkıyordu. Bu seyahatler, birkaç yüzyıl sonra başlayacak olan Alp turizminin öncüsü sayılabilir. 16. yüzyılda başlamış olan önemli bir turizm türü kaplıca turizmiydi.

Aydınlanmada artık geçmişin kaderci, karamsar ve içe dönük düşüncesi çoktan kaybolmuştu. İnsanın nasıl bileceği, neyle bileceği, bilgisinden nasıl emin olacağı gibi tartışmalar devam etse de doğru bilgiye ulaşmanın bir yolu olduğu ve bunun kaynağının dogmalar olmadığı kesindi. Bu tartışmaların temelinde doğru bilgiye kimilerine göre akılla (örn. Rene Descartes), kimilerine göre deneyimle (ör. John Locke) ulaşılacağı yatarken, kimileri de kuşkucu (ör. David Hume) yaklaşıyordu. Immanuel Kant bu tartışmalara yanıt vererek deneyimle akılı bir anlamda buluşturdu. Bilgi edinme yolunun deneyim olması görüşü, bilgelik için seyahat
etme fikrini desteklemişti.

Grand Tour’un başlaması aydınlanma dönemine denk gelir. Modern dönemde olmasa da yurt dışı seyahat ve organize tur mantığına dayalı olması nedeniyle modern turizme dair ilk örneklerden olduğu söylenebilir.

Marsilyalı Pytheas

Yunanlılarda, meraklarını gidermek için uzun ve zorlu yolculukları göze alan ve dünyadaki ilk önemli seyyahlardan kabul edilen kişi Marsilyalı Pytheas (MÖ325)’tır.

Hekaitos

Bu dönemde yaşamış olan tarihçi ve coğrafyacı ve aynı zamanda çokça gezen bir seyyah olan Hekaitos, Asya ve Avrupa seyahatlerinden edindiği gözlemlerini Yeryüzünün Tasviri adıyla yazıya geçirmiştir.

Evliya Çelebi

Türkler’de seyahat etme ve seyahatname yazma eğilimi Osmanlılar’da giderek artmıştır. Evliya Çelebi (1611-1682) en ünlü seyyahtır. Yaklaşık 40 yıl boyunca süren seyahatlerini kendine özgü bir dil ve üslupla, kurmacaya da başvurarak yazmıştır. Benzer eleştirilerin en çok getirildiği bir başka isim Marco Polo’dur.

Kâtip Çelebi

Daha sonra yaptığı seyahatlerini, Cihannüma adını verdiği eserle yazıya geçirdi. Tarihî coğrafya açısından önemli bir eser olan Cihannüma, Osmanlı’da olduğu kadar Avrupa’da da büyük ilgi gördü (Elibüyük, 2009).

Ebû Hâmid Muhammed el-Gırnâtî

Endülüslü bir Arap olan Muhammed el-Gırnâtî, 1114 yılında, İspanya’nın Gırnata şehrinden yola çıkarak 55 yıl boyunca, Kuzey Afrika, Arap Yarımadası, İran, Kafkasya, Karadeniz’in kuzeyindeki topraklar ve Doğu Avrupa’yı gezmiştir.

Del Carpine

Doğu topraklarına giden ilk Avrupalı kabul edilen Del Carpine (Penrose, 1963), bu yolculuğu üzerine Moğolların Tarihi adlı seyahatnamesini yazdı.

Aziz Benedict

530 yılında Aziz Benedict, manastırda konaklama hizmetiyle ilgili kuralları ilân etti. Aziz Benedict Hükümleri (St. Benedict Rules) olarak bilinen bu kurallar genel olarak “Tanrının evinin akılcı bir şekilde yönetilmesini tavsiye ediyordu.

Ptolemious

Bilinen dünyanın sınırları Antik Çağ’da Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarından oluşuyordu. 2. yüzyılda yaşayan, astronomi ve matematikle ilgilenen Ptolemious bilinen bölgelere dayanarak bir harita hazırladı. Ptolemious haritası olarak bilinen bu harita tüm Orta Çağ boyunca, hatta Keşifler Çağı’na kadar Araplar, Osmanlılar dâhil olmak üzere temel kaynak olarak ele alındı.

İbn-i Battuta

Büyük seyyahlar dendiğinde, akla ilk gelen isimlerden biri İbn-i Battuta’dır (1304-1368/69). İbn-i Battuta, 1325 yılında, 21 yaşında hac yol- culuğuna çıktı. Fas’ın kuzeydoğusunda, Tanca şehrinden çıktığı yolculuğundan yaklaşık 29 yıl sonra geri döndü.

Orta Asya ve Hindistan

17. yüzyılda, Avrupalı seyyahların başlıca ilgi alanı Orta Asya ve Hindistan’ken, Orta Asya içinde de seyyahların sayısı artmaya başladı.