Salgın Hastalıklar ve Turizm Güvenliği

Günümüzde klasik kamu düzenine,

• ekonomik kamu düzeni,
• ekolojik kamu düzeni,
• kentsel kamu düzeni ve
• kamu ahlakı gibi yeni unsurlar eklenmiştir.

Kamu ekonomisi literatüründe kamusal malların varlığının temeli olarak dışsal ekonomiler gösterilmektedir

Türkiye’de yürürlükte olan 1982 Anayasa’nın 5. maddesine göre devletin temel amaç ve görevleri, Türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, cumhuriyeti ve demokrasiyi korumanın yanı sıra, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak, kişinin temel hak ve hürriyetlerini sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleri ile bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır.

Bu kapsamda 1982 Anayasa’nın 5. maddesi ile kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamanın devletin temel amaç ve görevlerinin arasında olduğuna vurgu yapılmıştır.

Anayasa’nın 119. Maddesinde ise “Cumhurbaşkanı; savaş, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi, seferberlik, ayaklanma, vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması, ……. tabiî afet veya tehlikeli salgın hastalık ya da ağır ekonomik bunalımın ortaya çıkması hallerinde yurdun tamamında veya bir bölgesinde, süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir.” hükmü ile salgın hastalık durumunda kamu düzenini bozma riskine karşı ülkede gerekli önlemlerin alınması düzenleme altına alınmıştır.

• Savaşlar,
• Salgın hastalıkların artması,
• Özgürlük hareketleri,
• Endüstri devrimi,
• Refah devleti uygulamaları ve
• Küreselleşme olgusu,

kamusal mal olarak sunulan mal ve hizmetlerin tür ve miktarında değişikliklere yol açmıştır.

13 ve 14.yy’da hastaneler, kiliseler ya da yardım sevenler tarafından çalıştırılır ve finanse edilirdi. Bu tarihlerde şehirler, kırsaldaki fakir halkın saldırılarına maruz kalmakta ve büyük bir kıtlık yaşanmaktaydı.  Hastaneler hastalıkların bulaşması ve ölüm korkusu nedeniyle de sıklıkla özel kesimce yürütülmekteydi.

Ancak 1348’de Avrupa’da yayılan kara veba gibi ciddi salgınlar, kamusallık niteliği taşıyan karantina uygulamaları, Almanya ve İspanya’da görülen sağlık sertifikası uygulamaları gibi sağlık girişimlerine yol açmıştır.

20. yüzyıla gelindiğinde sınır ötesi dışsallıkların hacmi artmıştır. Bu durumun başlıca nedenleri şunlardır:

• Sistematik riskler artmıştır. Salgın hastalıklar artış göstermiş, iklimsel riskler çevresel bozulmalara yol açmış ve bütünleşmiş finansal pazarlar, finansal krizlerin dalgalanmasına yol açmıştır,
• Ekonomik ve politik açıklık sınır ötesi hareketlerin şiddetini artırmıştır,
• Güçlü devletlerin şekillendirdiği küresel rejimler güçlü bir hâl almıştır,
• Yeni teknolojiler, insan mobilitesi yanı sıra, malların ve hizmetlerin, bilginin dünyaya hızlı şekilde yayılmasını sağlamıştır

Teknik olarak kişilerin faydalanmasını engellemenin mümkün olmadığı yani dışlanamayan mallar politik düzenlemelerle kamuya ayrılmıştır. Bu kategorideki mallar

• bulaşıcı hastalıkların kontrolü,
• düzenin sağlanması,
• suç,
• şiddet,
• hava kirliliği gibi kamusal zararlarla ilgili faaliyetleri içermektedir.

Kamusal alanda yer kamusal zararlar, öncelikle gelecek nesilleri ya da siyasi olarak zayıf grupları etkileyecek ve bunları düzeltmek çok pahalı olacaktır. Bu sorunlar ya da çözümün doğasında bulunan belirsizlikler, bu tür kamusal zararların kamusal alana bırakılmasına katkı yapmıştır. Bu bağlamda salgın hastalıkların kontrol altına alınması ve yok edilmesi, hastalıkların yok edilmesiyle ilgili araştırmalar küresel düzeyde fayda sağlayan tam kamusal mallardır. Ulusal düzeyde sürdürülen koruyucu sağlık hizmetleri ise küresel düzeyde salgın hastalıkların önlenmesini sağlayan tamamlayıcı bir faaliyettir.

Ülkeler arasında tercih yapılarının, norm ve değerlerin farklılığı, yoksul ülkelerin varlığı ve negatif sınır ötesi dışsallıklar nedeniyle küresel bir sorun olan salgın hastalıklarla mücadelede ülkeler arasında uyumsuzluklar ortaya çıkmaktadır.

Birleşmiş Milletler içerisinde yer alan Dünya Sağlık Örgütü (WHO), salgın hastalıklarla mücadelede ülkelerin buluşmasına ve müzakere yapmalarına olanak sağlayan lider organizasyondur.

Ülkeler arasında salgın hastalıklarla mücadelenin farklı miktar ve kalitede sürdürülmesine yol açan başlıca dört faktör bulunmaktadır. Bunlar:

1. Yoksulluk
2. Politik Analiz ve Düzenleme Kapasitesinin Yetersizliği
3. Ülkelerin Tercih Yapılarının Farklılığı
4. Negatif Sınır Ötesi Dışsallıkların Varlığı

Salgın hastalıklarla mücadelede başlıca iki yöntem kullanılmaktadır. Bunlar:

1. En İyi Vuruş Tekniği: Küresel kamusal malların toplam üretim miktarını, bu mala en çok katkı yapan ülkenin yaptığı katkı miktarının belirlediği üretim tekniğidir. Bir ülkenin yaptığı katkı, diğerlerinin yaptığı katkıyı ikame etmemektedir.
2. En Zayıf Halka Tekniği: En zayıf halka tekniği, küresel kamusal malın toplam üretim miktarının, bu üretime en az katkı yapan ülkenin üretim miktarına eşit olduğu durumu göstermektedir. Yani üretime en az katkı yapan ülke, en zayıf halka olmaktadır ve hastalıkla mücadelenin başarısını belirlemektedir

En iyi vuruş tekniği ile finanse edilmesi gereken küresel kamusal mallarda uluslararası iş birliği büyük önem taşımaktadır. Bunun iki nedeni vardır. Bunlar:

• Aynı konu hakkında farklı ülkelerde çalışmaların yapılması, kaynak israfına yol açacaktır. İşbirliğine gidilmesi, kolektif hareket sorununu önlemektedir.
• Zengin ülkelerin sıtma gibi kendi ülkelerini tehdit etmeyen konulara katkı yapmaya istekli olmamalarıdır

Günümüze kadar salgınlar insanlık tarihini demografik, kültürel, politik, finansal ve biyolojik olarak etkilemiş, ülke sınırlarının ve rejimlerinin değişmesine, ülkelerin sağlık ve güvenlik politikalarını revize etmelerine yol açmıştır. Aynı zamanda salgınlar, etkisini gösterdiği bölgelere turist girişlerinde ciddi düşüşlere neden olmuştur.

Günümüze kadar yaşanan başlıca en ölümcül salgın hastalıklar şunlardır:

• MS 165-180 yılları arasında Hunlar tarafından önce Almanlara ve sonra doğu seferlerinden dönen askerler tarafından Roma İmparatorluğuna yayılan Antonin (Galen) Veba
• MS 541 yılında Mısır’da başlayan ve sırasıyla Filistin, Suriye, Anadolu ve ardından Akdeniz’de etkisini gösteren Jüstinyen Veba
• 1346–1353 yılları arasında Avrupa’da etkisini gösteren Kara Veba
• yüzyılda Avrupalılar tarafından yenidünyanın keşfi sonrasında çiçek hastalığı, kızamık ve hıyarcıklı veba gibi hastalıkların yerlilere bulaşması sonucu yaşanan Kolomb Takası
• 1817 yılında Hindistan’da başlayarak Asya, Ortadoğu, Doğu Afrika ve Akdeniz kıyılarına kadar yayılan Kolera Salgını
• 1855-1859 yılları arasında Çin’de başlayarak Afrika ve Amerika kıtasına kadar yayılan Üçüncü Veba Salgını
• Birinci Dünya Savaşı sonrasında yüksek ateş tanısı Avrupa ve Amerika’da etkili olan H1N1 influenza virüsünün neden olduğu İspanyol Gribi
• 1957’de Hong Kong ve Çin’de başlayıp dünyada etkisini gösteren Asya Gribi
• 1968-1969 arasında ilk kez Hong Kong’ta ortaya çıkan ve dünya çapına yayılan Hong Kong Gribi
• İlk olarak 1981’de tanımlanan, vücut sıvılarıyla yayılan ve küresel bir pandemi olan HIV/AIDS
• 2009 yılında Meksika’dan başlayıp dünya çapında hızla yayılan H1N1 (Domuz) Gribi
• 2013’te Gine’de başlayan ve Batı Afrika ülkelerinde etkisini gösteren Ebola Salgını
• 2019’da Çin’in Hubei Eyaletinde ilk vakanın görüldüğü ve ilk üç ayda 114 ülkeye yayılan COVID-19

Kara Veba: 1346–1353 yılları arasında Avrupa’da etkisini gösteren veba salgını, Dünya nüfusunun üçte birinin ölümüne yol açmıştır. Hastalık yüzünden savaşlarda ateşkes ilan edilmiş, İngiliz feodal sistemi çökmesine, dinde reform hareketlerine ve Rönesans hareketinin temellerinin atılmasına neden olmuştur.

Üçüncü Veba Salgını: 1855-1859 yılları arasında Çin’de başlayarak Afrika ve Amerika kıtasına kadar yayılan bu salgın, Jüstinyen Vebası ve Kara Vebadan sonra en çok ölümle sonuçlanan üçüncü veba salgınıdır. Yaklaşık 15 milyon insan hayatını kaybetmiştir. Bu veba ile mücadele amacıyla antibiyotikler geliştirilmiştir

Salgın hastalık durumunda turizm sektöründe alınması gereken başlıca seyahat güvenlik önlemleri şunlardır:

• Ülke sınırlarının kısmen ya da tamamen yolcu giriş ve çıkışlarına kapatılması,
• Ülke içinde belli bir destinasyona yönelik seyahat kısıtlamalarının uygulanması,
• Ülkeye gelen turistlerden ve ülke içinden seyahat edenlerden tıbbi sertifikanın talep edilmesi,
• Hastalık tespit edilmesi hâlinde özellikle gemi seyahatlerinde yolcuların karantinaya alınması,
• Risk grubu içerisinde yer alan 65 yaş ve üzeri vatandaşlardan turizm amaçlı seyahat izin belgesi talep edilmesi,
• Yolcuların araç içerisinde sosyal mesafe kuralına uygun şekilde fiziksel mesafe kısıtlamalarına uyarak seyahat etmesi,
• Toplu ulaşım araçları içerisinde turistlerle temas halinde olan personelin maske, eldiven ve önlük gibi koruyucu ekipmanları kullanmalarının sağlanması,
• Yolculara hijyen kiti dağıtılması,
• Yolcuların maske kullanmalarının sağlanması,
• Araçların günlük temizliği ve dezenfeksiyonunun sağlanması.

Salgın hastalıklarla mücadelede konaklama yerlerinde ve restoranlarda alınması gereken başlıca koruyucu ve önleyici güvenlik önlemleri şunlardır:

• Çalışanlar maske, önlük, eldiven gibi koruyucu ekipmanları kullanmalıdır,
• Çalışanlar el ve vücut temizliğine dikkat etmeli, ellerini sık sık yıkamalıdır,
• Konukların maske takmaları teşvik edilmeli ve ellerini temizlemeleri için işletmenin uygun yerlerine dezenfektanlar bulundurulmalıdır,
• İşletmede yer alan ortak kullanım alanlarının dezenfeksiyonu sağlanmalıdır,
• Konaklama yerleri sık sık havalandırılmalıdır,
• Gıda güvenliğine dikkat edilmelidir,
• İşletmede yeterli miktarda temizlik malzemesi ve sağlık kitlerinin bulundurulması gerekmektedir,
• Personel, salgın hastalık durumunda alınacak önlemler konusunda önceden eğitime tabi tutulmalıdır.

Türkiye’de Covid-19 salgını ile mücadelede öncelikle Sağlık Bakanı’nın başkanlığını yürüttüğü Bilim Kurulu oluşturulmuş ve ülke genelinde salgınla mücadelede alınacak güvenlik tedbirleri belirlenmiştir. Bu temel güvenlik önlemleri çerçevesinde Kültür ve Turizm Bakanlığı konaklama, restoran ve ulaşım sektöründe güvenli ortamlar oluşturulması, hijyen ve temizliğe önem verilmesi amacıyla “Güvenli Turizm Sertifikasyon Programı” başlatmıştır. Salgın hastalığın yayılmasının önüne geçmek ve seyahat edenlerin hastalık riskini belirlemek amacıyla HES (Hayat Eve Sığar) Kodu uygulamasına geçilmiştir.