TÜRK DIŞ POLİTİKASI II - Deneme Sınavı - 2

Genel Sekreterlik, toplantılara sekretarya hizmeti sunan ve ülkeler arası iletişimi sağlayan organdır. D-8’in Malezya’da yapılan 6. toplantısında D-8 daimi Sekretaryasının İstanbul’da olmasına karar verilmiştir ve Genel Sekreterlik hâlen çalışmalarını İstanbul’da sürdürmektedir.

İş birliğinin temel olarak sektörel bazda örgütlendiği kuruluşta Türkiye sanayi, sağlık ve çevre; Bangladeş kırsal kalkınma; Endonezya yoksullukla mücadele ve insan kaynakları; İran bilim ve teknoloji; Malezya finans, bankacılık ve özelleştirme; Mısır ticaret; Nijerya enerji ve Pakistan tarım ve balıkçılık alanındaki iş birliği çalışmalarını koordine etmektedir.

ABD liderliğindeki NATO, bu talebi Rusya Federasyonu’ndan gelen bazı itirazlara rağmen memnuniyetle kabul etti ve bu ülkelerin NATO’ya dahil edilmesi için derhâl çalışmalara başlandı. 1949’da 12 üye ile kurulan, 1952’de Türkiye ve Yunanistan, 1982’de İspanya’yı üyeliğe alarak Soğuk Savaş döneminde 15 üyeye ulaşan NATO, Soğuk Savaş sonrasında hızla genişledi ve 2009’da 28 üyeye ulaştı. Bir taraf­tan genişleme politikası dinamik biçimde devam eden, bu çerçevede Rusya’nın itirazlarına rağmen 2008’de Ukrayna ve Gürcistan’ın da üye olacağını açıklayan NATO’nun yürüttüğü “Barış İçin Ortaklık Programı” çerçevesinde NATO üyesi olmayan ülkelerle de yakın bir iş birliği zemini yaratılmıştır. Bu arada Kıbrıs Cumhuriyeti adına NATO’ya üye olmak için başvuruda bulunan Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’ni Türkiye, Makedonya’nın üyelik talebini ise Yunanistan veto etmiştir.

Lüksemburg Zirvesi AB’nin genişlemesi açısından en önemli zirvelerden birisidir. Gündem 2000 Raporu’nun neredeyse değiştirilmeden kabul edildiği Zirve Bildirisi’nde 10 ODA ülkesi ve Kıbrıs ile üyelik hazırlıkları ve görüşmelerinin başlaması ve bu aday ülkelerin tümü için ortak bir çerçeve oluşturulması karara bağlanmıştır. Aday ülkeler ayrıca ‘hazır olma’ ölçütüne göre iki gruba ayrılmış, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Kıbrıs, Macaristan, Polonya ve Slovenya (Lüksemburg Grubu) ile müzakerelerin üç ay sonra başlamasına ve bunun için de ikili hükûmetler arası konferanslar düzenlenmesine karar verilmiştir. Diğer beş aday ülke olan Bulgaristan, Letonya, Litvanya, Romanya ve Slovakya (Helsinki Grubu) ile de eş zamanlı hazırlık sürecine başlanmasına hız verilmesine karar verilmiştir.

Türkiye’nin önce Gündem 2000’de genişleme sürecinde yer bulamaması, ardından da Lüksemburg’da ortaya çıkan kararın temel nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

1. Soğuk Savaş sonrası ortamda Avrupa’da yeni bir “kimlik rönesansı” yaşanmış, ideolojik tercihlerin böldüğü Avrupa siyasi, sosyal ve kültürel anlamda bir birlik olma heyecanını yoğun olarak yaşamıştır. Bu çerçevede daha önce özellikle jeostratejik gereklerle dikkate alınan Türkiye’ye yönelik ilgi ortadan kalkmış hatta Türkiye’nin AB’nin sosyal-kültürel bütünlüğüne uymadığı muhafazakâr politikacılarla sıkça dile getirilir olmuştur.

2. Başta H.Kohl olmak üzere AB’nin büyük ölçüde muhafazakâr, Hristiyan Demokrat liderlerce yönetiliyor olması, yukarıda ifade edilen AB tahayyülünü Türkiye’siz gerçekleştirme çabalarını geliştirmiştir. Lüksemburg Zirvesi’nden hemen önce aralarında H. Kohl’ün de olduğu Avrupa’daki Hristiyan Demokratları liderlerinin “Türkiye kültürel-dini özellikleri itibarıyla AB’nin içinde yer almamalı” şeklindeki açıklamaları ve bu yöndeki çabaları kısmen sonuç vermiştir.

3. Yunanistan faktörü: Yunanistan’ın Kıbrıs üyeliği konusundaki “şantaj” stratejisi etkili olmuş ve AB üyeleri büyük genişlemeyi riske atmaktan çekinmişlerdir.

4. Türkiye kendisini birliğe taşıyacak, hamilik yapacak herhangi bir AB üyesine sahip olamamıştır. Hemen her aday ülkenin, onu AB’ye hevesle taşıyan bir AB üye ülkesi varken Türkiye bu konuda desteksiz kalmıştır. Türkiye’ye gelen en önemli destek İngiltere ve İspanya’dan gelmiş ancak bunlar yeterli olmamıştır. ABD desteği ise tam tersine tepki yaratmıştır. Özellikle Almanya’dan beklenen destek sonuçsuz kalınca ortaya çıkan hayal kırıklığı ve tepkiler, aslında tam da bu eksiklikten kaynaklanmıştır. M. Ali Birand’ın “Türkiye Almanya’sını Kaybetti” başlıklı yazısı tam da bu ihtiyacı ve hissiyatı dile getirmektedir.

5. Bir başka önemli unsur da Türkiye’nin Soğuk Savaş’ın bitiminin hemen ardından geçen ilk üç yılda ABD ve bölge (Orta Asya, Kaf­kaslar ve Orta Doğu) politikalarına daha öncelik vermesidir. “Yeni Dünya Düzeni”nin Türkiye’nin önünde açtığı yeni fırsatlar, AB konsantrasyonunu bir süre için ciddi oranda azaltmış hatta pek çok Türk politikacı, rahatsız edici ve sürekli Yunanistan etkisinde kalan AB yerine ABD ile çok yakın stratejik partnerlikle desteklenen bir “bölgesel güç” politikasını daha da önemsediklerini sıklıkla ifade etmişlerdir. Bu açıklamalardaki ABD ile yakın iş birliği vurgusu da AB içinde ayrıca tepkiler doğurmuştur.

Türkiye’nin başlattığı Güneydoğu Anadolu Projesi’nin (GAP) bölgedeki su kaynakları üzerinde kontrol sağlama potansiyeli, Suriye’yi özel olarak rahatsız etti. Bu durum, Suriye’nin PKK ile iş birliğindeki en önemli motivasyon unsurlarından birisi olarak kabul edilmektedir.

Türkiye tarafından uygulanan askerî tehdit ile gizli diplomasi karışımı bir baskı yoluyla Suriye ile Adana Mutabakatı’nın imzalandığı süreç sonrasında, PKK lideri Abdullah Öcalan Rusya’ya kaçmıştır. Başbakan Mesut Yılmaz’ın demeçlerine göre 1 haf­ta Rusya’da bir banliyöde kalan Öcalan, Rusya ile girişilen diplomasi sonucunda burada da barınamamış ve 12 Kasım’da Roma’ya gönderilmiştir. Roma’ya gönderilen Öcalan havaalanında 13 Kasım’da İtalya tarafından gözaltına alınmıştır. Türkiye’nin Öcalan’ın geri verilmesi talebine istinaden İtalyan Hükûmeti tarafından 20 Kasım’da yapılan açıklamada bu istek reddedilmiş ve Roma’da kalmak koşulu ile Öcalan serbest bırakılmıştır. Öcalan’ın Türkiye’ye değil de Almanya’ya verilmek istendiği belirtilmiş, bunun nedeni olarak da Türkiye’de idam cezasının ve işkencenin varlığı gösterilmiştir.

Türkiye’nin AB ile Gümrük Birliği’ni gerçekleştirme kararı alındıktan hemen sonra, ortaya çıkan Kardak Krizi, Türkiye’nin sadece Yunanistan ile değil, adaylık statüsü beklediği AB ile ilişkilerini de uzun bir süre olumsuz etkilemiştir. Buna göre doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

Soğuk Savaş sonrası iyice belirginleşen iki ülke arasındaki anlaşmazlıkları çözmeye yönelik diğer devletler tarafından da desteklenen pek çok girişim yapılmıştır. Bu anlaşmazlıkları uluslararası bir platformda çözmeye yönelik girişimlerden birisi de 1997 Temmuz ayında Madrid’de yapılan NATO Zirvesi sırasında iki ülke arasında varılan altı maddelik mutabakat olmuştur. Buna göre doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

Varılan altı maddelik mutabakat şu konulardan oluşur: Barış, güvenlik ve iyi komşuluk ilişkilerinin geliştirilmesinin devamı konusunda karşılıklı taahhüt; karşı tarafın egemenlik haklarına saygı; uluslararası hukuk ilke ve anlaşmalarına saygı; taraf­ların güvenlikleri ve millî egemenlikleri açısından büyük bir öneme haiz Ege’deki meşru, hayati çıkar ve endişelerine karşılıklı saygı; yanlış anlamalardan kaynaklanan ihtilaf­lardan kaçınılması ve tek taraf­lı eylemlerden sakınılması taahhüdü ve anlaşmazlıkların, ortak rızaya dayanarak ve kuvvet kullanımı veya kuvvet tehdidi olmadan barışçıl yollardan çözülmesi taahhüdü mutabakatın ana hatlarını oluşturmaktaydı.
Bu mutabakat ile Yunanistan, 1997 Madrid Deklarasyonu ile Ege’deki karasularını 12 mile çıkarma iddiasından vazgeçiyor, buna karşılık Türkiye de böyle bir durumda kuvvet kullanma tehdidini kaldırıyordu.

Bu bilgilere göre, D seçeneğinde verilen ifade, mutabakatın içeriğine terstir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Yunanistan ve GKRY arasında 1993 yılında imzalanan Ortak Savunma Doktrini çerçevesinde 1996-97 yıllarında Kıbrıs’ta, Yunanistan ve Kıbrıs Rum Kesimi
arasında hayata geçirilmeye çalışılan iki önemli projeden söz etmek mümkündür.
Bunlardan ilki, adada Yunan hava kuvvetlerinin kullanacağı bir hava üssü kurmak, diğeri ise Rusya’dan satın alınarak adada konuşlandırılması planlanan S-300
füze sistemleridir. Buna göre doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

18 Haziran 1997’de Erbakan görevinden istifa etmek zorunda kalmıştır. Erbakan’ın istifası sonrası Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel hükûmeti kurma görevini Anavatan Partisi Genel Başkanı Mesut Yılmaz’a vermiş ve Anavatan Partisi, Demokratik Sol Parti ve Demokrat Türkiye Partisinden oluşan ANASOL- D Hükûmeti kurulmuştur. Buna göre doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması, Çif­te Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması, Ekonomik, Bilimsel ve Teknik İşbirliği Çerçeve Anlaşması, Gümrük İdarelerinin Karşılıklı Yardımlaşması gibi ekonomik ve askerî anlaşmalar Refah-Yol iktidarı döneminde İsrail ile gerçekleşmiştir. Buna göre doğru yanıt C seçeneğidir.

D-8, 22 Ekim 1996 tarihindeki “Kalkınmada İşbirliği Konferansı”nı izleyen bir dizi hazırlık toplantısından
sonra üye ülkeler arasında kalkınmaya yönelik iş birliğini geliştirmek, ekonomik
ve sosyal ilişkileri zenginleştirmek amacıyla 15 Haziran 1997 tarihinde İstanbul’da
gerçekleştirilen Devlet ve Hükûmet Başkanları Zirvesi’nde yayımlanan “İstanbul
Deklarasyonu” ile kurulmuştur. Bu bilgilere göre, doğru yanıt B seçeneğinde verilmektedir.

Örgüt, gelişmekte olan sekiz ülke olan Bangladeş, Endonezya, İran, Malezya, Mısır, Nijerya, Pakistan ve Türkiye’den oluşmaktadır. Buna göre E seçeneğinde verilen Irak bunlardan biri değildir.

D-8’in neredeyse G-8’le aynı şekilde dizayn edilen yapılanmasında “Zirve”,
“Konsey” ve “Komisyon”a yer verilmiştir. Zirve, hükûmet/devlet başkanlarının iki
yılda bir gerçekleştirdikleri toplantılardan oluşur ve örgütün en üst düzey karar
alma organıdır. Konsey, üye ülkelerin dışişleri bakanları arasında gerçekleştirilen
toplantılardır. Politik kararların bir kısmı burada alınır ve konular üzerinde ayrıntılı görüşmeler de burada yapılır. Komisyon, örgütün yürütme organıdır ve uygulamaların eş güdümünden sorumludur. Üye ülkeler tarafından atanan komisyon
üyelerinin her biri kendi ülkesinde uygulamaların ulusal koordinasyonundan da
sorumludur. Genel Sekreterlik ise toplantılara sekretarya hizmeti sunan ve ülkeler
arası iletişimi sağlayan organdır. Bu bilgilerden hareketle, B seçeneğinde verilen ifadenin yanlış ve bu konuda söylenemez olduğunu görüyoruz.

2008’de Ukrayna ve Gürcistan’ın da üye olacağını
açıklayan NATO’nun yürüttüğü “Barış İçin Ortaklık Programı” çerçevesinde NATO üyesi olmayan ülkelerle de yakın bir iş birliği zemini yaratılmıştır. Buna göre doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Aralık 1997’de AB adayları arasına alınmayan Türkiye’ye kapı Aralık 1999’daki Helsinki Zirvesi’nde açıldı. Doğru cevap A'dır.

1997 yılında KKTC cumhurbaşkanı Rauf Denktaş'tı. Doğru cevap B'dir.

1995 genel seçimleri sonucunda Necmettin Erbakan’ın Genel Başkanı olduğu Refah Partisi %21.38 oyla birinci parti konumuna yükselmiştir. Bunu %19.65 ile Anavatan Partisi (M. Yılmaz) ve %19.18 ile Doğruyol Partisi (Tansu Çiller) takip etmişti. Bülent Ecevit liderliğindeki DSP’nin %14.64, Deniz Baykal liderliğindeki CHP’nin %10.71 oy aldığı bu seçimlerde MHP %8.18 ile baraj altında kalarak TBMM’de temsil edilememişti. Doğru cevap C'dir.