TÜRK DIŞ POLİTİKASI II - Deneme Sınavı - 15

20 Mart 2003’te Meclis’e gönderilen ve ABD’ye hava koridor­ larını açan yeni tezkere 332 oyluk bir çoğunlukla kabul edildi. Ancak artık Türkiye üzerinden cephe açmak söz konusu olamadı. ABD ve müttefikleri aynı gün Irak’a müdahale etti ve 9 Nisan 2003’te Irak ele geçirildi.

Bu çerçevede 10 Mart 2003’te Lahey’de yapılan “maraton” görüşmelerde bir sonuç elde edile­medi ve basına açıklama yapan BM Genel Sekreteri Annan, “Artık yolun sonuna geldik, ne yazık ki görüşmelerin başarıyla noktalandığını söyleyemeyeceğim” de­di.

GKRY’nin AB üyeliğinin gerçekleşeceği 1 Mayıs’a sa­dece bir hafta kala 24 Nisan 2004’te yapılan referanduma Kıbrıs Rum halkının %88’i katıldı.

Avrupa Birliği Devlet ve Hükûmet Başkanlarının 16-­17 Aralık 2004 tarihli Zirve­'de aldığı karar doğrultusunda 3 Ekim 2005 tarihinde Lüksemburg’ta yapılan Hü­kûmetler arası Konferans (HAK) ile Türkiye resmen AB’ye katılım müzakereleri­ne başlamıştır.

AK Parti, 2002 seçimlerinde % 34 oyla birinci parti oldu, daha da önemlisi tek başına iktidar olacak kadar milletvekilliği kazandı.

Seçimlerde yaşanan en önemli sürprizlerden birisi de yine seçimlerden kısa bir süre önce kurulan Cem Uzan’ın liderliğindeki Genç Partinin aldığı % 7,25 (2.420.345) oydur. Ancak Genç Parti bu sürpriz çıkışına rağmen DYP ve MHP'den az oy almıştır.

AK Partinin iktidara gelme sürecinde ABD ve AB’nin tavrı da merakla izlenmiştir. 11 Eylül 2001 travması sonrasında “İslam” referanslı bir siyasi partinin, Türkiye gibi özellikle ABD için stratejik önemi son derece yüksek olan bir ülkede iktidara gelmesine tepki göstermesi beklenilmekteydi. Ancak ABD, gerek seçim öncesinde gerekse seçim sonrasında yaptığı açıklamalarda AK Parti iktidarına karşı çıkmayacağını, tavrının Türkiye’de demokratik süreçlerin işletilmesinden yana olduğunu söylemekteydi.

Bu raporlara göre Türkiye’nin özellikle üzerinde durması ve Avrupa standartlarına çıkarması gereken konular“ yargının bağımsızlığı, dernekleşme, ifade özgürlüğü, sivil-ordu ilişkileri, insan hakları ve temel özgürlükler” olarak sayılmaktaydı.

E seçeneğindeki ifade müzakerelerin yürütüldüğü unsurlar arasında bulunmamaktadır. Diğer seçeneklerdeki ifadeler doğrudur.

24 Nisan 2004’te yapılan referanduma Kıbrıs Rum halkının %88’i katıldı. Kıbrıs Rum kesiminin %24.17’si plana “evet” derken %75.83’ü planı reddetti. Kıbrıs Türk halkının ise %87’si oylamaya katıldı. Kıbrıs Türk halkının % 64.90 planı kabul ederken % 35.09’u reddetti.

Referandumda Rum kesiminin tutumu AB tarafından eleştirilse ve hatta Rumların kendilerini aldattığına dair açıklamalar yapılsa da AB, Rum kesimine somut yaptırımlarda bulunmadı, üyelik sürecini durduramadı. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, bütün Kıbrıs’ı temsilen Kıbrıs Cumhuriyeti adına 1 Mayıs 2004’te AB’ye üye oldu.

Zirvede,geçmiş yıllarda Türkiye’ye verilen mali kaynaklar yetersiz bulunmuş. Yeni dönemde Türkiye’ye tahsis edilen mali kaynaklar artırılacağı için Türkiye’nin Ulusal Program önceliklerini yerine getirmesi kolaylaşacağı düşünülmüştür.

ABD'nin 11 Eylül sonrasında sergilediği dış politika tutumu Türkiye’de tepkilere neden olmuştur.

ABD, Irak’a müdahalesinde Türkiye’den Irak operasyonu konusunda açık destek istemiştir.

3 Ekim 2005’te AB ile üyelik müzakerelerinin başlaması kısa zaman içinde büyük bir hayal kırıklığına dönüşmüş, 2006 yılı sonunda Kıbrıs sorunu gerekçe gösterilerek 8 müzakere başlığı askıya alınmış, ardından Fransa ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin (GKRY) 5’er müzakere başlığını veto etmesi ile bloke edilen başlık sayısı 18’e çıkmış, böylece ilişkiler donma noktasına gelmiştir. Bu durumun ortaya çıkmasında AB’ye yön veren en önemli iki ülke olan Almanya ve Fransa’da Türkiye’nin AB üyeliğine kategorik olarak karşı çıkan siyasi liderlerin işbaşında olması büyük bir rol oynamıştı.

2001 yılında yazdığı “Stratejik Derinlik” kitabı ile Türkiye’nin nasıl bir dış politika izlemesi gerektiğini ayrıntıları ile ortaya koyan Davutoğlu’nun düşünceleri, AK Parti Hükûmeti’nin ikinci dönemindeki politikalarının zeminini oluşturmuştur. 1 Mayıs 2009 tarihinde Dışişleri Bakanlığına atanan Davutoğlu Türk dış politikasına “stratejik derinlik” kavramının yanı sıra “çok boyutlu - çok kulvarlı dış politika”, “merkez ülke”, “vizyon odaklılık”, “komşularla sıfır sorun politikası”, “barış havzası”, “karşılıklı bağımlılık”, “proaktif dış politika” gibi pek çok yeni kavramı da kazandırmıştır. Bu iddialı ve misyonu olan dış politika anlayışının Türkiye’nin klasik “yurtta sulh cihanda sulh” politikasını aksiyoner bir yaklaşımla yorumladığı söylenebilir.

Şangay işbirliği Örgütü bölge devletleri için önemli bir oluşumdur. Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın 1996 Yılı’nda oluşturdukları yapılanmaya 2001’de Özbekistan da katılmıştır. Hindistan, ıran, Moğolistan ve Pakistan örgütte gözlemci olarak bulunmaktadır.

Türk dış politikasında ABD ile ilişkiler bütün dönemlerde son derece büyük bir önem taşımıştır. Zaman zaman yaşanan krizler dışında ilişkilerin genelde olumlu seyrettiği söylenebilir. AK Parti’nin iktidara geldiği 2002’de ABD ile nasıl bir ilişki kurulacağı konusunda çeşitli senaryolar gündeme gelmişti. Daha da önemlisi 1 Mart 2003’te ABD’nin Irak müdahalesini Türkiye üzerinden de yapabilmesine imkân sağlayacak olan Hükûmet Tezkeresi TBMM’de reddedilmiş, “neo- con” (yeni-muhafazakâr) olarak bilinen bazı ABD’li yetkililer bu kararı çok ağır şekilde eleştirmiş, hatta Türkiye’yi tehdit etmiş, bu da ilişkilerde çok ciddi bir krize dönüşmüştü. Ancak daha sonraki yıllarda Türkiye ve ABD, ilişkilerin yeniden geliştirilmesi için önemli gayret sarf etmiştir.

Neo-Con’ların ABD’nin gücüne ve saldırganlığına dayalı “Yeni Amerikan Yüzyılı Projesi”, Obama döneminde ciddi bir değişime uğramış ve yumuşak güç vurgusu ön plana çıkmıştır. Bu noktada Obama Yönetimi Türkiye’ye özel bir önem vermiştir. Obama’nın ABD’nin yeni dış politikasının çerçevesini çizdiği İstanbul ve Kahire konuşmaları, hem ABD’nin yeni felsefesini hem de Türkiye ile ilişkilerini ortaya koyması bakımından son derece önemlidir. 5 Haziran 2009 tarihinde Kahire’deki konuşmasında, İslam dünyasına dönük “yeni bir başlangıç” yapacağını, geçmişte yapılan yanlışların tekrarlanmayacağını söyleyerek ABD dış politikasındaki değişimi vurgulamıştır. Obama’nın barış ve diyalog odaklı dış politika vurgusu Türk dış politikasıyla da örtüştüğü için bu dönemde ilişkiler gelişerek devam etmiştir.

Obama’nın 6 Nisan 2009 tarihinde TBMM’de yaptığı konuşma gerek ikili ilişkiler için, gerekse bölgenin istikrar ve barışı için yapılabilecekler noktasında büyük bir umut doğurmuş, konuşmasında Türkiye-ABD iş birliğini tanımlamak için kullandığı “Model Ortaklık” kavramı, iki ülke arasında başlayan yeni döneme dair önemli ipuçları vermiştir. Obama, TBMM’de yaptığı konuşmada bölgeye ilişkin düşüncelerini, Türkiye’den beklentilerini ve model ortaklık noktasında nasıl bir iş birliği kastettiğini de belirtmiştir. Obama, “Birleşik Devletler’le Türkiye’yi birbirine bağlayan güvenin zorlandığını, sarsıldığını biliyorum. Bu zorlanmanın, sarsılmanın İslam inancının yaşandığı pek çok yerde paylaşıldığını da biliyorum. Becerebildiğim kadar açıkça şunu söylemek isterim ki Birleşik Devletler, İslam’la bir savaş hâlinde değildir ve asla olmayacaktır” sözleriyle Bush yönetiminin asıl düşman olarak belirlediği İslam konusundaki duruşunun ne olduğunu vurguluyordu.