TÜRK DIŞ POLİTİKASI II - Deneme Sınavı - 8

Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattı, Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı, Bakü-Tiflis-Erzurum Doğal Gaz Boru Hattı, Samsun-Ceyhan Petrol Boru Hattı Projesi, Mavi Akım Doğalgaz Boru Hattı Projesi ve NABUCCO Boru Hattı Projesi Türkiye’nin bu politikası sonucu gerçekleşmiş ya da gerçekleşmesi amaçlanan projelerdir. Bu yüzden, Rusya yönetiminin yapılan görüşmelerde, Samsun-Ceyhan boru hattına petrol vermeyi kabul etmesi ve her ne kadar NABUCCO projesine karşı çıkmasına ve alternatif olarak Güney
Akım Boru Hattı projesini sunmasına rağmen, ilişkilerdeki önemli ilerlemelerin
etkisiyle bu hattın Türkiye üzerinden geçebileceğini ifade etmiştir.

Türkiye, Şangay İşbirliği Örgütü’ne ise diyalog partneri olarak 7 Haziran 2012’de kabul
edilmiştir. Şangay İşbirliği Örgütü bölge devletleri için önemli bir oluşumdur. Çin
Halk Cumhuriyeti, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın 1996 yılında
oluşturdukları yapılanmaya 2001’de Özbekistan da katılmıştır. Hindistan, İran,
Moğolistan ve Pakistan örgütte gözlemci olarak bulunmaktadır.

Müzakerelerde yaşanan sorunların başında Kıbrıs sorunu gelmektedir. Aralık 2009’da Brüksel’de yapılan AB dışişleri bakanları toplantısı sonrasında Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) Dışişleri Bakanı GKRY’nin altı müzakere başlığına “benchmark” (açılış kriterleri) getirdiğini duyurmuştur. Bunlar, “İşçilerin serbest dolaşımı”, “enerji”, “yargı ve temel haklar”, “adalet, özgürlük ve güvenlik”, “eğitim ve kültür”, ve “dış, güvenlik ve savunma politikası”dır

Türk dış politikasında 2002, özellikle de 2007 sonrasında en çok öne çıkan kavramların başında “Stratejik Derinlik” gelmektedir. Stratejik derinlik ile vurgulanan, Türkiye'nin tarihsel ve coğrafi özelliği ile jeopolitik, jeokültürel ve jeoekonomik konumunun dünya siyaseti ve sisteminin dönüşümü açısından çok önemli bir derinliğe sahip olduğudur. Yanıt A seçeneğidir.

Stratejik Derinlik içinde yer alan ve Türk dış politikasında önem kazanan önemli bir diğer kavram da “Merkez Ülke” kavramıdır. Bu kavram, uluslararası sistem içinde Türkiye’nin hareket kabiliyetini ifade etmek için kullanılmaktadır. Bu kavrama göre Türkiye, Batı ile Doğu arasında materyal ve kültürel olarak sadece bir köprü, bir “aktarım nesnesi” değil; sahip olduğu jeokültürel, jeoekonomik ve jeopolitik derinlikle uluslararası sistemde yapıcı ve düzen kurucu bir ülke olmalıdır.

ABD Başkanı Barack Obama’nın 6 Nisan 2009 tarihinde TBMM’de yaptığı konuşma gerek ikili ilişkiler için, gerekse bölgenin istikrar ve barışı için yapılabilecekler noktasında büyük bir umut doğurmuş, konuşmasında Türkiye-ABD iş birliğini tanımlamak için kullandığı “Model Ortaklık” kavramı, iki ülke arasında başlayan yeni döneme dair önemli ipuçları vermiştir. Obama, TBMM’de yaptığı konuşmada bölgeye ilişkin düşüncelerini, Türkiye’den beklentilerini ve model ortaklık noktasında nasıl bir iş birliği kastettiğini de belirtmiştir. Yanıt C seçeneğidir.

Hristiyan Demokrat Birliği lideri ve 2005 yılından beri Almanya Federal Cumhuriyeti’nin Şansölyesi olan Angela Merkel, Türkiye’nin AB’ye tam üyeliğine sıcak bakmamaktadır. Merkel’in Türkiye’ye önerdiği formül “imtiyazlı ortaklık”tır. Yanıt D seçeneğidir.

Türkiye  Rusya’nın İslam Konferansı Örgütü’ne gözlemci statüsünde katılımını desteklemiştir. Yanıt E seçeneğidir.

2007-2011 döneminin bölge ve dünyadaki en önemli olayı hiç kuşkusuz Arap Baharı ile bu coğrafyadaki diktatöryel rejimlere karşı başlatılan isyanlar olmuştur. İlk olarak Tunus’ta başlayan isyan giderek Tüm Arap coğrafyasına yayılmış; Tunus’ta Zeynel Abidin Bin Ali ve Muhammed Gannuşi’nin, Mısır’da Hüsnü Mübarek ve Ahmet Şefik’in, Libya’da Muamer Kaddafi’nin, Yemen’de Ali Abdullah Salih’in iktidardan devrilmesine neden olmuştur. Suriye’de ise Beşar Esed yönetimine karşı isyanlar devam etmekte, ülkede bir iç savaş yaşanmaktadır. Yanıt A seçeneğidir.

Mavi Marmara Operasyonu nedeniyle Türkiye-İsrail ilişkileri 2010 yılında daha büyük bir krizle karşı karşıya kalmıştır. 2010 yılının Mayıs ayında Gazze’ye yardım götürmek için yola çıkan ve içinde 32 ülkeden 600’ü aşkın aktivisti barındıran Mavi Marmara gemisinin İsrail askerlerince saldırıya uğraması ve silahsız sivillerin hayatını kaybetmesi ve yaralanması ilişkilerde büyük bir hasar yaratmıştır. Yanıt B seçeneğidir.

Ortak kültürlerin geliştirilmesi ve tanıtımı konusunda Türkiye, Orta Asya devletleriyle birlikte Türk Kültür ve Sanatları Ortak Yönetimi (TÜRKSOY)’ni kurmuştur. Yanıt D seçeneğidir.

Bölgenin barış, istikrar ve refahına büyük önem veren Türkiye, “Bölgesel sahiplenme” ve “kapsayıcılık” ilkeleri gözeterek Balkan politikasını dört ana eksene ayırmıştır. Bunlar, üst düzeyli siyasi diyalog, herkes için güvenlik, azami ekonomik entegrasyon ve çok etnikli, çok
kültürlü, çok dinli toplum yapısının muhafazasıdır. Yanıt E seçeneğidir.

Bölge ile olan ilişkilerde Türkiye'nin dış yardımlarını organize eden TİKA da önemli bir rol oynamaktadır. TİKA, Afrika ülkeleriyle ekonomik, ticari, sosyal ve kültürel iş birliği için faaliyetler yürütmektedir. İlişkilerin ilerlemesine bağlı olarak TİKA bölgedeki ofis sayısını artırmaktadır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

2001 yılında yazdığı “Stratejik Derinlik” kitabı ile Türkiye’nin nasıl bir dış politika izlemesi gerektiğini ayrıntıları ile ortaya koyan Davutoğlu’nun düşünceleri, AK Parti Hükûmeti’nin ikinci dönemindeki politikalarının zeminini oluşturmuştur. 1 Mayıs 2009 tarihinde Dışişleri Bakanlığına atanan Davutoğlu Türk dış politikasına “stratejik derinlik” kavramının yanı sıra “çok boyutlu - çok kulvarlı dış politika”, “merkez ülke”, “vizyon odaklılık”, “komşularla sıfır sorun politikası”, “barış havzası”, “karşılıklı bağımlılık”, “proaktif dış politika” gibi pek çok yeni kavramı da kazandırmıştır. Bu iddialı ve misyonu olan dış politika anlayışının Türkiye’nin klasik “yurtta sulh cihanda sulh” politikasını aksiyoner bir yaklaşımla yorumladığı söylenebilir.  Yanıt B'dir.

Stratejik Derinlik içinde yer alan ve Türk dış politikasında önem kazanan önemli bir diğer kavram da “Merkez Ülke” kavramıdır. Bu kavram, uluslararası sistem içinde Türkiye’nin hareket kabiliyetini ifade etmek için kullanılmaktadır. Bu kavrama göre Türkiye, Batı ile Doğu arasında materyal ve kültürel olarak sadece bir köprü, bir “aktarım nesnesi” değil; sahip olduğu jeokültürel, jeoekonomik ve jeopolitik derinlikle uluslararası sistemde yapıcı ve düzen kurucu bir ülke olmalıdır. Yanıt A'dır.

Barack Hussein Obama: 2009 yılında ABD’nin 44. Başkanı olarak göreve başlayan Obama, 2012 seçimlerinde yeniden seçilmiştir. ABD’nin ilk siyahî başkanı olarak tarihe geçmiştir. Türk dış politikasında ABD ile ilişkiler bütün dönemlerde son derece büyük bir önem taşımıştır. Zaman zaman yaşanan krizler dışında ilişkilerin genelde olumlu seyrettiği söylenebilir. AK Parti’nin iktidara geldiği 2002’de ABD ile nasıl bir ilişki kurulacağı konusunda çeşitli senaryolar gündeme gelmişti. Daha da önemlisi 1 Mart 2003’te ABD’nin Irak müdahalesini Türkiye üzerinden de yapabilmesine imkân sağlayacak olan Hükûmet Tezkeresi TBMM’de reddedilmiş, “neo-con” (yenimuhafazakâr) olarak bilinen bazı ABD’li yetkililer bu kararı çok ağır şekilde eleştirmiş, hatta Türkiye’yi tehdit etmiş, bu da ilişkilerde çok ciddi bir krize dönüşmüştü. Ancak daha sonraki yıllarda Türkiye ve ABD, ilişkilerin yeniden geliştirilmesi için önemli gayret sarf etmiştir. Bu çerçevede bakıldığında 2007-2011 döneminin ABD ile ilişkilerin olumlu seyrettiği bir dönem olduğu söylenebilir. Özellikle Demokrat Partili Barack Hussein Obama’nın 4 Kasım 2008’de ABD Başkanı seçilmesiyle, 1 Mart Tezkeresi’nin yarattığı olumsuz ortamdan hızla uzaklaşılmış ve ilişkiler daha da gelişmiştir. Bu çerçevede, Obama yönetimindeki ABD dış politikası öncelikleri Türkiye bakımından daha az sorun üretmiş, bu da ilişkilerin olumlu seyrine daha uygun bir zemin hazırlamıştır. Yanıt D'dir.

1 Mayıs 2009’da Türk Dışişleri Bakanı olarak atanan Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu, çeşitli platformlarda, ortaya konan “Model Ortaklık” anlayışının ABD ile ilişkilerde Türkiye tarafından memnuniyetle kabul edildiğini belirtmiştir. Türkiye açısından Model Ortaklık şu noktalarda önemlidir: PKK terörüne karşı ortak mücadele imkânını artmıştır. Ayrıca, Kıbrıs sorununa kalıcı ve adil bir çözüm bulma ve enerji alanında iş birliği yapma umudu ortaya çıkmıştır. Irak, İran, Afganistan, Ermenistan, Azerbaycan ile ilgili somut sorunların çözümünde ilerleme sağlanacağı ve Orta Doğu, Kafkaslar, Orta Asya ile Balkanlar’da istikrar ve barışın inşasında kurulacak ilişkilere katkı sağlanacağı inancı artmıştır. Bu inançla, model ortaklık temelinde, ikili ilişkilerde yoğun ve üst düzey karşılıklı diplomatik temaslar başlamıştır. Bu temaslar, öncelikle iki ülke arasındaki askerî, siyasi, ekonomik, mali ve benzeri konularda yakınlaşmayı arttırmak amacına dönük olmuştur. Türkiye, teröre karşı mücadelesinde; güvenlik konularında, mali-ekonomik sorunlarının çözümünde, Ermeni sorunu, Kıbrıs sorunu, AB üyeliği gibi dış politika sorunlarının çözülmesinde ABD’den destek isterken; ABD de Irak, İran, Afganistan gibi ülkelerle sorunlarının çözümünde ve Arap-İsrail barış süreci gibi konularda Türkiye’den destek istemiştir. Yanıt E'dir.

Türkiye’nin 1959’da Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (AET) yaptığı ortaklık başvurusu sonrasında 1963’te imzalanan Ankara Anlaşması ve 1970 tarihli Katma Protokol, 1999’a kadar Türkiye ile AET arasındaki ilişkilerin zeminini oluşturmuş, Aralık 1999’da Türkiye’nin AB üye adayı olarak tanımlanmasının ardından ilişkilerde niteliksel bir değişim yaşanmıştır. Yanıt D'dir.

2008 yılı sonu dünyada yaşanan küresel ekonomik kriz, üyelik sürecini etkileyen bir diğer sebep olarak sayılabilir. AB üyesi birçok ülke bu krizden etkilenmiştir. Bunların başında Yunanistan, İspanya, İrlanda, İtalya ve Portekiz gelmektedir. Bu ülkeler arasında da en kötü durumda olan ülke Yunanistan’dır. 2011 yılının sonuna gelindiğinde Yunanistan iflasın eşiğine gelmiş, ülkenin EURO-ZONE bölgesinden çıkarılması tartışılmıştır. Başta Almanya olmak üzere üye ülkeler Yunanistan ve krizdeki diğer ülkeleri krizden kurtarmak için yoğun çaba harcamaktadır. Bu durum Türkiye’nin AB üyelik sürecinin yavaşlamasına da sebep olmuştur. Yanıt B'dir.

Müzakerelerde yaşanan sorunların başında Kıbrıs sorunu gelmektedir. Aralık 2009’da Brüksel’de yapılan AB dışişleri bakanları toplantısı sonrasında Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) Dışişleri Bakanı GKRY’nin altı müzakere başlığına “benchmark” (açılış kriterleri) getirdiğini duyurmuştur. Bunlar, “İşçilerin serbest dolaşımı”, “enerji”, “yargı ve temel haklar”, “adalet, özgürlük ve güvenlik”, “eğitim ve kültür”, ve “dış, güvenlik ve savunma politikası”dır. GKRY ile ilgili yaşanan en önemli mevcut sorun Türkiye ile AB arasında 31 Aralık 1995 itibarıyla ile oluşturulmuş Gümrük Birliği’nin GKRY’yi de kapsayacak şekilde genişletilmesi hususudur. Türkiye bunu ancak koşullu olarak gerçekleştirebileceğini, aksi hâlde bunun tek taraflı bir taviz olacağını, hatta GKRY’nin bu vesile ile tanınmasına, dolayısıyla da Türkiye’nin adada işgalci duruma düşmesine neden olacağı gerekçeleri ile protokolü uygulamaktan kaçınmaktadır. Türkiye’nin bu tutumunu gerekçe gösteren AB de 2006’da Türkiye ile 8 müzakere başlığını askıya almış, ayrıca Türkiye’ye bu konuda 2009 yılına kadar süre vererek GKRY ile sorunlarını çözüp limanlarını GKRY’ye açmakla yükümlendirilmişti. Aralık 2009 Zirvesi’nde özellikle dönem başkanı İsveç’in çabalarıyla, Türkiye’ye AB müzakere sürecinde bu konuda herhangi bir ek yaptırım getirilmemesi kararı alınmış olsa da bu konuda Türkiye’ye yönelik baskı devam etmektedir. Hatta Türkiye’nin üyeliğine karşı olan bazı AB liderleri, bu gerekçeyle Türkiye ile müzakerelerin bütünüyle durdurulması gerektiğini iddia etmektedirler. Yanıt D'dir.