TÜRK İDARE TARİHİ - Deneme Sınavı - 7

Osmanlı'da Balkanlarda 1829'da ilk bağımsızlığını kazanan devlet Yunanistan'dır.

Şura-yı Devlet: Danıştay

Divan-ı Muhasebat: Sayıştay

Sultan II. Abdülhamit'in 93 Harbi öncesinde ve harp devam ederken güvenlik gerekçesiyle kalmaya başladığı ve savaştan sonra daimi bir şekilde yerleşip ülkeyi yönettiği saray Yıldız Sarayıdır.

Harem dairesinde Gazne saray idaresinden beri görülen esvabçıbaşılık, ibriktarbaşılık ve kilercibaşılık gibi sultanın özel hayatını düzenleyen bir hizmetkârlar ordusu bulunmaktaydı.

Sultanın en yakınındaki yardımcıları, genellikle şehzadeliğinden itibaren maiyetinde bulunan kişilerdi. Söz konusu görevliler hiyerarşisinin tepesinde kızlarağası bulunuyor; protokolde sadrazam ve şeyhülislamdan sonra vükeladan ise önce geliyordu.

Meşîhat hiyerarşisinin tepesinde şeyhülislam ve yardımcısı müsteşar bulunuyorken, mektubi ve muhasebe kalemi, meclis-i tedkikat-ı şer’iye, meclis-i intihabat-ı hükkam’ül-şer', meclis-i mesalih-i talebe, meclis-i imtihan-ı kur’a, meclis-i meşayih, meclis-i idare-i emval-i eytam kurumun diğer birimlerini oluşturmaktaydı.

Maliye merkez teşkilatı departmanları şu şekilde sıralanmıştı; 1- Maliye Müsteşarlığı 2- Heyet-i Teftişiye-i Maliye 3- Varidat İdare-i Umumiyesi 4- Mesarif İdare-i Umumiyesi 5- Düyun İdare-i Umumiyesi 6- Maliye Mektupçuluğu 7- Sandık Emaneti 8- Evrak Müdüriyeti 9- Tercüme ve Techizat-ı Ecnebiyye Müdüriyeti

Westminster modeli: İçinde kral ve parlamentoyu barındıran, İngiltere’de doğduğu için bu adla adlandırılan siyasal sistem.

İstibdâd kelimesi Arapça kökenli olup “keyfi idare”, “baskı” anlamına gelmektedir.

Ayrıcalıklı beldeler: Eyalât-ı mümtaze

İdari politikalarından bahsedeceğimiz İttihatçıların oluşumuna kaynaklık eden hareket, Fransız İhtilali’nin yüzüncü yıl dönümünde Askeri Tıbbiye’deki dört genç tarafından başlatıldı. İshak Sukuti, Abdullah Cevdet, Mehmed Reşid ve İbrahim Temo isimli birbirinden farklı etnik kimliklere sahip dört Tıbbiyeliyi böylesi önemli bir olayın yıl dönümünde bir araya getiren temel neden, mevcut rejime duydukları tepkiydi.

Jön Türklerin seçkinci düşüncelerini şekillendiren kişi, Fransız sosyolog Gustave Le Bon’du. Halkın bir yığından farkı olmadığını ve parlamentodaki milletvekillerinin de bu yığının bir uzantısı olduğunu iddia eden Le Bon, ideal devletin bir elit tabaka tarafından yönetilmesi gerektiği fikirleriyle Jön Türkleri fazlasıyla etkilemiştir.

Anayasayı yürürlüğe koyan ancak üyeleri padişah tasarrufuyla belirlenen Said Paşa Kabinesi’nin iki haftayı doldurmadan el çektirilmesi üzerine Ağustos’un dördünde İttihatçıların desteğiyle Kamil Paşa Hükümeti’ni kurmuştur.

Tasarruf tedbirleri III. Selim’den beri karşılaşılan ancak mevcut rejime yönelik öfkeyi artırmak bir yana hiçbir semeresi olmayan bir yöntemdi. Hükümet bunun bilincinde olarak ziraat ve baytar birimlerini gözden geçirirken, maden nizamnamesini yeniden düzenlemişti. Önceki dönemin simge yasalarından Tekaüd ve Terakki Kararnamesi’ni sil baştan hazırlamaya karar veren kabine, başlattığı nüfus sayımıyla gelir rezervlerinin dökümüne ulaşmak istemişti. Yapısal reformlar nedeniyle hükümet, kısa sürede kendisini destekleyen çevreleri dahi kaybetmiştir. Kamil Paşa’nın İttihatçıları kabineye alması dahi sempati yaratmamıştı. Önce Bulgaristan ardından da Girit’in bağımsızlık bildirileri, öfkenin farklı boyutlara tırmanmasına neden olmuş ve sonunda sadrazam aleyhine verilen gensoruyla parlamento, hükümeti düşürmüştür (13 Şubat 1909).

Bir Osmanlı vatandaşının belediye meclislerine üye seçebilmesi için; dairenin bulunduğu şehir ve kasabada yaşaması, 25 yaşını tamamlaması, Osmanlı vatandaşı olması, medeni hukuk anlamında reşit olması, sabıka kaydı bulunmaması ve daire sınırları içerisinde yılda en az 50 guruş (İstanbul için 100 guruş) vergi vermesi gerekmekteydi.

Meclis her toplantı dönemi sonunda alınan kararların icrasını denetlemek amacıyla bir komisyon tayin ederdi ki buna “vilayet encümeni” denirdi. Encümen üyeleri toplam dört kişiydi ve özellikle ayrı sancak ve kazalardan olmasına dikkat edilirdi. Encümen, vilayet bütçesini inceler ve düşüncelerini mazbatayla valiye bildirirdi.

Taşradaki yapının diğer aktörü askerlerdi. İmparatorluk askerî anlamda yedi bölgeye ayrılmıştı. Hassa Ordusu denen birinci ordu, İstanbul’da konuşlanmıştı ve bu bölgeyle beraber Ege Adalarının güvenli¤inden sorumlu kılınmıştı. İkinci ordunun merkezi Edirne’ydi ve Rumeli’nin doğu kısmı gözetimine bırakılmıştı. Merkezi Manastır’da bulunan üçüncü orduya ise Rumeli’nin kalan kısımlarının denetimi bırakılmıştı. Merkez karargâhı Erzincan’da bulunan dördüncü ordu, Anadolu’nun doğu tarafında asayiş ve savunma görevlerini yürütüyordu. Merkezi Şam’da olan beşinci ordu Suriye’den, Bağdat’ta konuşlanan altıncı orduysa Irak’tan sorumlu tutulmuştu. Yedinci ordu ise Yemen olaylarının tırmanış göstermesinden sonra San’a merkez olmak üzere oluşturulmuştu.

Eskiden mektupçulara “divan efendisi” denilirdi. Her nezaret mektupçusu sonrasında tahrir müdür unvanı aldıkları gibi her vilayette birer mektupçu bulunurdu. Evrak odaları bu kişilerin idaresindeydi. Resmî gazete ve matbaa onların sorumluluğundaydı.

Şehremaneti, Meclis-i Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i Umûmiyesi, Sıhhiye Nezareti, Hicaz Umûr-ı Sıhhiyesi Meclisi ve Emniyet-i Umûmiye Müdüriyeti, Dâhiliyeye bağlanmış diğer başkanlık ve genel müdürlüklerdi.

Belediyeyle ilgili ilk yasal düzenlemeler, Tanzimat Dönemi’nde başlamıştır. 25 Temmuz 1867 tarihli Taşra Belediyesi Talimatı, 1871 İdare-i Umûmiye-i Vilayat Nizamnamesi’nin “şehir ve kasabalar beledi meclisi” isimli son bölümüyle daha da genişletilmiştir.