İlk Çağlar, İlk Kültürler

İlk insanlar plaeolitik (eski taş) dönemde avcı ve toplayıcı olarak yaşamışlardır. Sığınmak için mağaraları veya kaya sığınaklarını kullanmışlardır. Avlanmak ve yaşamlarını kolaylaştırmak için aletler üretmeye başlamışlardır. Vahşi bir yaşam sürseler de, klanlar halinde yaşamışlar, ölülerini düzenli bir şekilde gömmüşler, hatta ölülerinin üzerlerine yaşamı simgeleyen kırmızı bir boya serperek, belki ikinci bir yaşamı düşünmekte olduklarını anlatmaya çalışmışlardır.

Bu dönemdeki önemli keşiflerden birisi ateşi bulmaları olarak değerlendirilmektedir. Aslında, ateş, bildikleri ve korktukları bir olaydır. Yıldırım düşmesi, şimşek çakması ve farklı birçok doğa olayı sonunda ateş oluşmakta ve küçük veya büyük yangınlara tanık olmaktaydılar. Bu nedenle insanlar sadece ateşi bulmamışlar, onu kontrol altına almayı da başarmışlardır. Böylece yiyeceklerini pişirmeyi, ateşle kendilerini savunmayı öğrenmişler, ışık olarak aydınlatmada yararlanmaya başlamışlardır. İlkel insanın en başarılı ilk keşfi de bu olsa gerek.

Bu dönemde insanlar artık doğada asalak olarak yaşamaya son verirler ve tarıma başlarlar. Tarıma bağlı olarak da yerleşik hayata geçmek zorunda kalırlar. Böylece ilk köylerini kurarlar. Mağaralar ilk terk edildiğinde inşa edilen evler planlıdır. Evin ortasına yerleştirilen bir direk, çatıyı taşımakta, evin duvarları çalılarla örülüp üzerleri çamurla kaplanmaktaydı. Daha sonraları dörtgen planlı evler inşa edilmeye başlanmış, ahşap yerine güneşte kurutulmuş kerpiç tuğlalardan duvarlar örülmüştür. Temelleri güçlendirmek ve su akıntılarının kerpiç tuğlalara zararı vermemesi için temel üzerinde bir sıra taş dizilmiş ve kerpiçler bu taşların üzerinde yükselmeye başlamıştır. Köyler bitişik formda yapılmış evlerden oluşmaktadır.

Tarım insanlara kısa sürede artı ürün elde etmelerini sağlamış ve insan, doğayı işleme çalışmalarına devam etmiştir. Tarıma bağlı olarak orak, tırpan, çapa, kürek, vb. aletler geliştirilirken, akabinde saban bulunmuştur. Kadınlar evlerde kalmaya başlamışlar, ev kültürüne bağlı olarak çanak-çömlek üretimini geliştirmişlerdir. Büyük bir olasılıkla ahşap veya doğadan buldukları nesneleri (örneğin, su kabağı) kap-kacak olarak kullanmışlar, daha sonra bunları pişmiş topraktan elle üretmeye başlamışlardır. Şekillendirme önce elle olmuş, daha sonra çömlekçi çarkı keşfedilmiştir. Pişirme başta açık ocaklarda yapılırken, sonrasında çömlekçi fırınlarında toprak kaplar pişirilmeye başlanmıştır. Aynı şekilde bitki liflerinin eğrilerek ip elde edilmesi, ilkel dokuma tezgâhlarının yapılarak kumaş dokunmaya başlanması insanların kültürel alanda yaptıkları ileri adımlardır.

Hayvancılıkla uğraşan bazı toplumlar göçebe olarak yaşamaktaydılar. Bu topluluklar yerleşik hayatı benimsememişlerdi. Prehistoryacılar ilk savaşların da bu göçebe ve yerleşik hayata geçmiş olan toplumlar arasında yapılmış olduğuna inanmaktadırlar. Bu savaşlar sonucunda eğer yerleşik tarımcı köylüler kazanırsa, göçebe toplum köyden uzaklaşmakta ve köy halkı yaşamına devam etmekteydi. Göçebe halk savaşı kazanırsa, göçebelikten vazgeçip yerleşik hayatı benimsemekte, tarımcı toplum olmaktaydılar; yerleşik halk ise onlara bağımlı hale geliyordu.

İnsanlar ilk kültür eserlerini taş, ahşap, kemik ve topraktan yapmışlardır. Metal kullanımın başlamasıyla üretimde yeni atılımlara tanık olunmuştur. Öncelikle bakır, daha sonra altın-gümüş, tunç ve en son demir kullanılmaya başlanmıştır. Metal kullanımı önemli bir kültürel adımdır. Çünkü insanlar metal filizlerini doğadan toplamışlar, bunları belirli fırınlarda eritmeyi başarmışlar ve içindeki yabancı maddeleri ayrıştırarak saflaştırmışlardır. Bu deneyim sınama yanılma yoluyla yapılmış olduğundan çok uzun bir süreci kapsamaktadır

Tarihöncesi dönemlerin en önemli keşiflerinden birisi de tekerleğin bulunmuş olmasıdır. İnsanlar önceleri kendileri, daha sonra eğittikleri hayvanları kullanarak bir yerden bir yere taşınabilmişlerdir. Tekerleği bulan toplumlar yük hayvanlarını arabalara koşarak daha fazla malzemeyi, daha az güçle ve daha uzun mesafelerde taşıyabilme olanağına sahip olmuşlardır.

Erken gelişmiş kültürler Mezopotamya’da (Dicle ve Fırat arası) görülmeye başlanır. Kentsel oluşum uzun zaman devam etmiş, şehircilik alanında ileri adımlar atılmaya başlanarak büyük şehirler kurulmuştur. Mimarlık gelişmiş, taş ve tuğla kullanılarak daha sağlam yapılar inşa edilmiştir. Kentler organize olmaya başlamışlar ve kent devletleri ortaya çıkmıştır. Zanaatkârlar çoğalmış, iş alanı çeşitlenmiş, döküm ve demircilik yaygınlaşmış, tüccarların ortaya çıkmasıyla ticaret gelişmiş ve farklı açılımlar gerçekleşmiştir. Böylece toplum değişim geçirmiş, sosyal farklı tabakalar oluşmuştur. ZenginYoksul gruplar belirmiş, rahat yaşam ve fakirlik iyice kendini göstermeye başlamıştır.

Mezopotamya’da yapılan yüksek yapılara ziggurat denir.

Tunç çağlarında yazı keşfedilmiştir. Yazı büyük bir olasılıkla resimden geliştirilmiş olmalıdır. İlkyazılar halen okunamasalar da, Mezopotamya çivi yazısı ve Mısır Hiyeroglif yazısı günümüzde bu kültürleri anlamak için kullandığımız en iyi anahtardır. Yazının keşfi insanlık kültür tarihi için çok ileri bir adımdır. Yazı aracılığıyla erken kültürler hakkında birçok bilgiye sahip olmamız yanında, toplumlar arasında iletişim artmış, ticaret gelişmiş ve kültürel anlamda daha büyük adımlar atılmaya başlanmıştır.

Sümerler çivi yazısını kullanmışlardır. Dillerinin paralellerini bulmak mümkün değildir.

Yazılı belgeler genelde ekonomik konuları içermektedir. Aynı zamanda dini bilgiler de edinilebilmektedir. Yazılı belgeler içerisinde mitolojik anlatımlar, bilgelik içeren metinler ve özellikle Gılgamış Destanı Sümerlerin bize bıraktıkları kültürel eserlerdir.

Kent planlaması, büyük kent surları, tapınak kompleksleri, sulama kanalları yine bize miras bıraktıkları izlerdir

Lu-gal (kral) yönetici olması yanında halkın bakımından sorumluydu. Ensi (rahip) tanrı ile iletişimi sağlamaktaydı. Fakirler kralın koruması altında olup kent tarafından sosyal denetim altında tutulmaktaydılar

Tarihin bu en eski yazılı destanı Akad dilinde on iki kil tablet üzerine yazılmış olup Uruk kralı Gılgamış in Enkidu yla dost oluşunu ve Enkidu inin ölümünden sonra beyhude ölümsüzlüğe ulaşma serüvenini, ölümsüzlüğe erişemeyince de insanın yaptıklarıyla yaşayacağını dile getirir.

Destan yaradılış ve tufana dair bilgiler ve Sümerlerin sosyal ve siyasal hayatından izler yansıttığı için belge niteliğindedir

Sami halkının ilk krallarından olan Sargon, birçok bölgeyi ele geçirince dünya kültüründe büyük İmparatorluk kurma düşüncesini ilk oluşturan kral olmuştur. Kendi tanımış olduğu dünyaya hâkim olmak ve yönetmek istemiştir. Kendinden sonraki birçok kişi bu düşünce ile dünya hâkimi (Büyük İskender gibi) olmaya çalışacaktır.

Kral Hammurabi Kanunları yazılı olarak kayda alınmış ilk devlet yasalarıdır. Hammurabi, fatih, diplomat ve yasa koyucudur. Kanunlar, 2 m. yüksekliğindeki diorit taşı üzerine yazılmış olup Elam başkenti Susa’da 1902’de ele geçmiştir. Yazıdaki 200. paragrafta suçun, kısas kanunuyla cezalandırılacağı (hırsızın eli kesilecektir) belirtilir. Bu kural, Roma’da Talion kuralı (ius talionis) olarak karşımıza çıkar. 282. paragrafta kişi hak ve mülkiyetlerinin korunacağı belirtilmektedir. 218. paragrafta başarılı olan doktorların 10 şekel gümüş ile ödüllendirileceği, başarısız olanların elinin kesileceği yazılıdır. Yasaların yazılı olarak ilan edilmesi, öncelikle halk tarafından okunmasını ve bu şekilde yasal haklarını ve özgürlüklerini öğrenmelerini ve kendilerini korumalarını sağlamıştır.

M.Ö. 2000-M.Ö. 1800 yılları arasında, Asurlular, Eski Asur krallığı döneminde Anadolu’da ticaret kolonileri kurmuşlardır. Doğal kaynakları Anadolu’da satın almışlar ve işleyerek tekrar ticari meta olarak Anadolu halklarına satmışlardır.

Savaşçı bir millet olan Asurların bu dönemde dünya kültürüne en büyük katkıları savaşlarda kullanılan silahların geliştirilmesi ve ordu kurma düzenidir. Ayrıca, savaşlarda acımasız olmaları, ele geçirilen kentlerin surlarını bile temellerine kadar sökmeleri dikkat çeken unsurlar olmuştur.

Dünyanın yedi harikasından biri olan ve güzelliği dile getiren deyimlerle dünya dillerine giren Babil’in Asma Bahçeleri, Babil Kralı Nebukad-nezar tarafından sıla hasreti çektiği söylenen kraliçe için (bir olasılıkla Semiramis) yaptırılmıştır. Mezopotamya’nın düz coğrafi mekânlarında yapay dağlar oluşturularak birbiri üzerinde yükselen sütunlarla kat kat bahçelerle inşa edilmiş ve Fırat nehrinden zincir pompalarla su taşınarak büyük havuzlar oluşturulmuştu. Antik-çağ Yunan seyyahlarının izlenimlerinden tanıdığımız bu eserde kullanılan teknoloji ve zeka dönemine göre şaşırtıcıdır.

Nil Nehrinin hayat verdiği ülke olarak adlandırılan Mısır, coğrafya olarak aşağı ve yukarı olmak üzere ikiye ayrılır. Yukarı Mısır’ın başkenti Theben, Aşağı Mısır’ın ise Memphis olup M.Ö.12.000’lerden itibaren bölge bataklık denecek kadar sulu, M.Ö. 5500’lerde de kuraklaşmaya başlamıştır.

Eski İmparatorluk (M.Ö. 3000-M.Ö. 2000) piramitler dönemidir. Tanrı krallar, kendileri için Nil’in batısına büyük mezarlar inşa ettirirler. Piramitlerin inşası için her türlü güç ve olanaklar kullanılmıştır. Ölümden sonraki hayatı simgeleyen bu yapıtlar, mumyalanan Firavunun gücünü de sergiler.

Yeni Krallık (M.Ö. 1550-M.Ö. 1000) ise Mısır Firavunlarının en güçlü olduğu ve III. Tutmosis (M.Ö. 1500) ile İmparatorluğun en geniş sınırlara ulaştığı dönemdir.

II. Ramses, Önasya’daki bir diğer güç olan Hitit İmparatoru Muvattali’ye karşı Kadeş’te savaşır ve Kadeş anlaşmasını yapar. Anlaşma metni Karnak Tapınağında duvara kazınmış, Hitit metni ise Hattuşa’da pişmiş toprak levhalar üzerinde ele geçmiştir. Her iki kral da birbirini kardeş olarak tanıyacak, saldırı anlarında birbirlerine yardımcı olacak ve ülkelerinde barış egemen olacaktır.

M.Ö. 2000’li yıllarda İlk takvim Mısır’da düzenlenmiştir. Nil nehrinin taşmalarına göre bir yılın dörder aylık üç mevsimden (Taşkın Ekin Hasat) ve 365 günden (artık gün hariç) oluştuğu gözlemlenmiştir. Mısır takvimindeki artık yıl sorunu düzeltilerek, M. Ö. 46yılında, Jülyen Takvimi adıyla Roma İmparatoru Jül Sezar tarafından kabul edilmiş ve 16.yy’a dek kullanılmıştır. Günümüzde kullandığımız takvim ise 16. yüzyılda Papa XII. Gregor zamanında tamamen düzeltilen Gregoryen Takvimdir.

M.Ö Neolitik dönemde Surive-Filistin’de Fenikeliler İbranice ve Fenike dilinin çözülmesiyle 22 işaretten oluşan Fenike yazısı keşfedilmiştir. Fenike Alfabesini Yunanlılar alıp geliştirecektir.

Savaş sanatında süvari (atlı) ve at arabası kullanımını ilk kez dünya kültürüne kazandırmışlardır.

Güneşin doğduğu yer anlamına gelen, göç ve ticaret yollarının (Kral Yolu, İpek Yolu) üzerinde bulunan bu verimli topraklar (Anatolia), zengin ve yüksek kültürlerin beşiği olmuş, tarih boyunca Doğu ile Batı Kültürleri arasında köprü vazifesi görmüş, topraklarında kent devletleri, krallıklar, imparatorluklar, cumhuriyetler yaşamıştır. Ama yine tarih boyunca hem Doğudan (Persler) hem Batıdan (Büyük İskender, Haçlı Seferleri) ve Milli Mücadele yıllarında (İngiliz, Yunan, Fransız İşgali) istilalar yaşamıştır

(M.Ö. 6500-5500) yeryüzünün ilk parlak uygarlıklarındandır; dönemin ev kalıntıları, eşsiz güzellikteki renkli kabartmalar, freskler, heykelcikler ve süs takılarıyla ünlüdür.

Efsanevi kralları ‘Gordios’, ünlü Gordios düğü- münü yapan kişidir. Kehanete göre kördüğümü kim bir hamlede çözerse dünya hâkimi olacaktır. Büyük İskender bir kılıç darbesiyle Gordios Düğümünü çözmüştür.

Frigler, ölüler için anıtsal mezarlar oluş- turmuşlardır. Ölü gömme adetlerinde iki farklı uygulama ortaya çıkar. Bunlar ahşap odalı yığma toprak Tümülüsler ile kaya mezarlarıdır.

Fenike Alfabesi günümüzde kullanılan alfabenin temelini oluşturur; Grek (Eski Yunan) Alfabesi ve Romalılarda Latin Alfabesi bu alfabeden geliştirilmiştir.

Minos Sanatı oldukça yüksek kültür özellikleri göstermektedir. Saray mimarisi, ticaret, seramik ve duvar resimleri etkileyici özelliklere sahiptir. Sanattaki natüralist üslup, yüzen balıklar, uçan kuşlar, doğa peyzajları ve insan resimleri dönemin özelliklerini aşan niteliktedir. Duvar resimlerinde dini törenlerin anlatıldığı sahnelerde boğanın üzerinden atlayan gençler resmedilmiştir.

Mikenler döneminde olmuştur. Destanlara konu olan Truva Savaşı, Spartalı Helena’yla Truvalı Paris arasındaki aşk yüzünden çıktığı düşüncesi yaygındır. Aslında savaşın, Ege Denizi’nden Karadeniz’e geçişin kontrol edildiği noktada bulunan kentin hem yok edilmesi, hem de zenginliklerine el konulması için yapılmış olması mantığa daha uygundur. Truva Savaşı, daha sonraki DoğuBatı Savaşlarının sembolü olmuştur. Fatih Sultan Mehmet bile Konstantinopolis’i alarak Hektor’un öcünü aldığı için mutlu olduğunu belirtmiştir.

Milet, Priene, Efes gibi İyonya kentleri kent planlaması yapılan ilk dünya kentleridir. Miletli Hippodamos (M. Ö. 4.yüzyıl) yaptığı kent planlamasıyla tarihe damgasını vuracak ve sonraki yüzyıllarda Roma kentlerine dek etkisi yayılacaktır. Buna göre, bütün cadde ve sokaklar birbirine paralel ve dik kesecek konumda ızgara planı şeklinde dikdörtgen bloklar halinde oluşturulmuştur

Arkhesialos ve Sappho dönemin en tanınmış şairlerdir. Bir rivayete göre kör olan ve İzmir’de de yaşamış olan Homeros’un yazdığı ya da derlediği IIyada ve Odisseia destanları Batı edebiyat kültürünün başlangıç eseri kabul edilir ve kurgusu, anlatı dili, söz sanatları açısından birçok dünya yazarını etkilemiştir.

Tragedyalar felsefi hakikatleri anlatırlar; izleyicilerde, okurlarda heyecan, korku, gerilim vb. duygular yaratırlar; her zaman dramatik bir sürükleyiciliğe ve ruhu arındırma gücüne (katarsis) sahiptirler. Kahramanların yazgıları yüceltici bir söylemle etkileyicidir.

Büyük İskenderi’in çok geniş bir coğrafya ve farklı birçok halkın yöneticisi olduğu için Doğu ve Batı dünyasını birleştiren bir politika yaratmaya çalışması demektir. M.Ö. 322’de genç yaşında ölmesinden dolayı son bulur.

Helen Krallığının ardıllarının talihsiz sonları nedeniyle komutanları arasında bölünür. Bu döneme Diodokhlar Devri denir. Bu dönemde Krallıklar kendi aralarında birbirlerine karşı savaşmışlar ve güçlerini yitirmeye başlamışlardır. Dış güçlerin etkisi ve Romalıların Doğuya doğru ilerlemesi Helenlerin sonu olmuştur..

Abartılı ve gösterişli olmayan, kısa ve öz olarak dile getirilen bu güzellik anlayışı, dolambaçlı ve hayalci değildir. Sanat eserleri emek ve ustalık işidir. Her şeyin ölçülü olması esastır. Simetri (sym: ile birlikte, metron: ölçü, metre) kavramı her şeyin ölçülü olmasını anlatmak için kullanılmıştır. Sanatçılar güzelliği tanrısallaştırmışlar, Tanrıları güzel insan olarak resmetmişler ve yontmuşlardır. Bu da Helenlerin sanat, edebiyat felsefe alanında ideali bulmaya çalıştıklarının göstergesidir. Bu nedenle, Grekçe (Eski Yunanca), edebiyatın ve sanatın dili olmuş, Roma ve Batı kültürünü derinden etkilemiştir. Batı dillerinde birçok sözcüğün etimolojik kökeni Grekçe sözcüklere dayanmaktadır

Roma Krallığı başlangıçta adlarına ‘patrici’ denilen Romalı aristokratların oluşturduğu ‘senatus’ (meclis) ve krallar tarafından yönetilirdi.

Aristokrat olamayan sıradan yurttaşlara ‘plebs’, Roma halkına da ‘Populus Romanus’ denirdi.

(M.Ö. 2. - M.Ö. 1. yüzyıl) dönemi başlamıştır. Askeri gücünü kullanmak isteyen Sezar diktatörlüğe yönelince Cumhuriyetçi aristokratlar tarafından öldürülmüş (M.Ö. 44) ve Octavianus başa geçerek İmparatorluğu kurmuş ve kendisine kutsal anlamına gelen ‘Augustus’ unvanının verilmesiyle Roma yeni bir çağa girmiştir. Yönetim bundan sonra ‘principi’ denilen birinci sınıf vatandaşlar tarafından yönetilmeye başlanır.

Antik dönemin en geniş imparatorluğu olan Roma İmparatorluğu, Kavimler Göçünün etkisiyle (Vizigotlar, Vandallar Roma’yı birkaç kez yağmalarlar) M.S. 395 yılında, Doğu ve Batı Roma olmak üzere ikiye ayrılır. Batı Roma İmparatorluğu 476’da yıkılır. Roma İmparatoru I. Konstantin (Büyük Konstantin) Roma’nın yaşadığı kargaşayı (kavimler saldırısı, vb.) göz önüne alarak, 330 yılında yeniden imar ederek kendi adını verdiği Konstantinopolis’i (İstanbul) başkent yaparak Doğu Roma İmparatorluğunu (Bizans) kurar ve Roma çok tanrılı olduğu halde politik stratejilerden dolayı kendisi Hıristiyanlığı benimser.

M.Ö. 264- M.Ö. 202 yılları arasında Roma ve Kartaca arasındaki bu önemli savaşlar tarihte Pön Savaşları (üç büyük savaş olmuştur) olarak adlandırılır.

Romalıların en büyük özellikleri gravitas dedikleri vakar ve ağırbaşlı bir ciddiyet, pietas dedikleri tanrısal ve üstün insanlık ve otoriteye karşı hizmet duygusu ve bağlılık, ‘simplicitas’ her türlü iş, görev ve hizmette kesin ve değişmeyen dürüstlüğe önem vermeleridir.

Roma’nın en çok ilerleme kaydettiği alanlardan biri de hukuktur. Konsüller döneminden İmparatorlar dönemine dek etkileyici çeşitli yasalar çıkartmışlar ve uygulamaya koymuşlar, ayrıca avukatlık mesleğini yaratmışlardır. Roma Hukuku bugün Türkiye de dahil olmak üzere birçok ülkede yeni düzenlemelerle uygulanmakta ve hukuk fakültelerinde ders olarak okutulmaktadır.

Roma ordusu başlı başına düzenli ve disiplinli bir eğitim ocağı olarak bilinmektedir. Romalı paralı askerler (lejyonlar) kendi içlerinde özgürdü, ama hep konsül ve İmparator önderliğinde savaşmışlardır. Sınır bölgelerine yerleştirilerek Tuna ve Fırat boyunca belli aralıklarla konuşlandırılmış kalelerde dıştan gelen saldırılara anında müdahale edilebilmekteydiler. Paralı askerlerin evlenmesi yasaktı ve ancak emekli olduklarında bir eyalette toprak sahibi olabiliyorlar ve evlenebiliyorlardı.

Mimarlık alanında uzman olan Romalı mühendisler, kireç harçlı Roma betonu kullanarak çok katlı evler, büyük köprü ve su kemerleri, hamamlar, forumlar, tiyatrolar, anfitiyatrolar, odeonlar, çeşmeler, gymnasiumlar inşa etmişlerdir. Kentler zenginleşmiş, alt yapı tesisleriyle modern kentleri imrendirecek kadar başarılı yapılar ortaya çıkmıştır. Roma harcı ve çelik konstrüksiyon kullanımı mimarlık alanında büyük bir yeniliktir. Romalılar kara yolu yapımına da oldukça önem vermişlerdir. Via Flaminia (Adriyatik Yolu) ve Via Appia (taş asfaltlı Brundisium yolu) başta olmak üzere tüm İmparatorluğu yol ağıyla donatmışlardır. Günümüzde ‘Her yol Roma’ya çıkar’ cümlesi bunu anlatmaktadır.

Latince resmi dil olarak, edebiyatta ve özellikle hitap sanatında özenle kullanılmıştır. (Cicero önemli bir hatiptir). Ayrıca, Batı Avrupa’da, Katolik kilisesinin resmi dili ve Üniversitelerde de bilim dili olarak uzun yıllar kullanılmıştır. Roma kültürü Akdeniz dünyasında da yüzyıllar boyunca etkili olmuştur. Özellikle ortaçağın karanlık dünyasından çıkıp, aydınlanma döneminde bilim ve sanatta Rönesans, dinde reform hareketleriyle yönetimin sivilleşmesinde rol oynamıştır.

İlk insanlar paleolitik (eski taş) dönemde avcı ve toplayıcı olarak yaşamışlardır. Belki asalak bir yaşam süren insanlar sığınmak için mağaraları veya kaya sığınaklarını kullanmışlardır. Avlanmak ve yaşamlarını kolaylaştırmak için aletler üretmeye başlamışlardır. Vahşi bir yaşam sürseler de, klanlar halinde yaşamışlar, ölülerini düzenli şekilde gömmüşler, hatta ölülerinin üzerlerine yaşamı simgeleyen kırmızı boya serperek, belki ikinci bir yaşamı düşünmekte olduklarını anlatmaya çalışmışlardır. Bu dönemdeki önemli keşiflerden birisi ateşi bulmaları olarak değerlendirilmektedir. Aslında, ateş, bildikleri ve korktukları bir olaydır. Yıldırım düşmesi, şimşek çakması ve farklı birçok doğa olayı sonunda ateş oluşmakta ve küçük veya büyük yangınlara tanık olmaktadır. Bu nedenle insanlar sadece ateşi bulmamışlar, onu kontrol altına almayı da başarmışlardır. Böylece yiyeceklerini pişirmeyi, ateşle kendilerini savunmayı öğenmişler, ışık olarak aydınlatmada yararlanmaya başlamışlardır.

İnsanların ikinci önemli adımı Neolitik Devrim (Yeni Taş Devri) diye adlandırılan hareketidir. Bu dönemde insanlar artık doğada asalak olarak yaşamaya son verirler ve tarıma başlarlar. Tarıma bağlı olarak da yerleşik hayata geçmek zorunda kalırlar. Böylece ilk köylerini kurarlar. Mağaralar ilk terk edildiğinde inşa edilen evler planlıdır. Evin ortasına yerleştirilen bir direk, çatıyı taşımakta, evin duvarları çalılarla örülüp üzerleri çamurla kaplanmaktaydı. Daha sonraları dörtgen planlı evler inşa edilmeye başlanmıştır.

SÜMERLER: Orta Asya’dan ve Doğu’dan gelmişlerdir. Sami ırkından değildirler; dilleri Hint-Avrupa dil grubudur. Gerek yazı, dil, tıp, astronomi, matematik gerekse din, fal, büyü ve mitoloji gibi alanlarda ilk öne çıkan bir toplumdur. Zigguratlar, hem okul, hem tapınak, hem rasathanedir.

GILGAMIŞ DESTANI: Tarihin bu en eski yazılı destanı Akad dilinde on iki kil tablet üzerine yazılmış olup Uruk kralı Gılgamış’ın Enkidu’yla dost oluşunu ve Enkidu’nun ölümünden sonra beyhude ölümsüzlüğe ulaşma serüvenini, ölümsüzlüğe erişemeyince de insanın yaptıklarıyla yaşayacağını dile getirir. Destan yaradılış ve tufana dair bilgiler ve Sümerlerin sosyal ve siyasal hayatından izler yansıttığı için belge niteliğndedir. Gılgamış Destanı birçok dünya destanına esin kaynağı olacak, kendi coğrafi sınırlarının dışına taşacaktır. Türkçe’ye de çevrilmiştir.

Arap bölgesinden gelen yeni bir halk olan Akadlar, Sümerlerin egemenliğine son vermişler, ama Sümerlerden pek farklı bir kültür yaratmamışlardır. Kent planlamaları Sümerlerden biraz farklıdır. Tanrı ile kral kavramı birbirinden ayrılmıştır. Dini işler tümüyle ruhani gruba bırakılmıştır. Kral kanun yapıcıdır. Devlet sisteminin kurucusu ve denetleyicisidir. Sami halkının ilk krallarından olan Sargon, birçok bölgeyi ele geçirince dünya kültüründe büyük imparatorluk kurma düşüncesini ilk oluşturan kral olmuştur. Kendi tanımış olduğu dünyaya hâkim olmak ve yönetmek istemiştir. Kendinden sonraki birçok kişi bu düşünce ile dünya hâkimi (Büyük İskender gibi) olmaya çalışacaktır.

Babiller küçük krallıkları yeniden bir araya getirerek Mezopotamya’da yeni bir birlik oluşturmuşlardır. Kral Hammurabi Kanunları yazılı olarak kayda alınmış ilk devlet yasalarıdır. Hammurabi, fatih, diplomat ve yasa koyucudur. Kanunlar, 2 m. yüksekliğndeki diorit taşlı üzerine yazılmış olup Elam başkenti Susa’da 1902’de ele geçmiştir. Yazıdaki 200. paragrafta suçun, kısas kanunuyla cezalandırılacağı belirtilir. Bu kural, Roma’da Talion kuralı (ius talionis) olarak karşımıza çıkar. 282. paragrafta kişi hak ve mülkiyetlerinin korunacağı belirtilmektedir. 218. paragrafta başarılı olan doktorların 10 şekel gümüş ile ödüllendirileceği, başarısız olanların elinin kesileceği yazılıdır. Yasaların yazılı olarak ilan edilmesi, öncelikle halk tarafından okunmasını ve bu şekilde yasal haklarını ve özgürlüklerini öğrenmelerini ve kendilerini korumalarını sağlamıştır.

M.Ö. 2000-M.Ö. 1800 yılları arasında, Asurlular, Eski Asur krallığı döneminde Anadolu’da ticaret kolonileri kurmuşlardır. Doğal kaynakları Anadolu’da satın almışlar ve işleyerek tekrar ticari meta olarak Anadolu halklarına satmışllardır. Yeni Asur döneminde, Mezopotamya ve Anadolu’nun doğu yarısında egemen olmuşlardır. Savaşçı bir millet olan Asurların bu dönemde dünya kültürüne en büyük katkıları savaşlarda kullanılan silahların geliştirilmesi ve ordu kurma düzenidir. Ayrıca, savaşlarda acımasız olmaları, ele geçirilen kentlerin surlarını bile temellerine kadar sökmeleri dikkat çeken unsurlar olmuştur.

Babil Asma Bahçeleri: Dünyanın yedi harikasından biri olan ve güzelliği dile getiren deyimlerle dünya dillerine giren Babil’in Asma Bahçeleri, Babil Kralı Nebukadnezar tarafından sıla hasreti çektiği söylenen kraliçe için (bir olasılıkla Semiramis) yaptırılmıştır. Mezopotamya’nın düz coğrafi mekânlarında yapay dağlar oluşturularak birbiri üzerinde yükselen sütünlarla kat kat bahçelerle inşa edilmiş ve Fırat nehrinden zincir pompalarla su taşınarak büyük havuzlar oluşturulmuştu. Antik- çağ Yunan seyyahlarının izlenimlerinden tanıdığınız bu eserde kullanılan teknoloji ve zeka dönemine göre şaşırtıcıdr. Babil’in Asma Bahçeleri M.Ö. 600’lerde inşa edilmiş; 5. ve 6.yüzyıllarda kumlara gömülmüş; 20.yüzyıda arkeolojik kazılarla ortaya çıkarılmıştır.

M.Ö. 13. yüzyılda II. Ramses döneminde Mısır yeni bir gelişim içindedir. II. Ramses, Önasya’daki bir diğer güç olan Hitit İmparatoru Muvattali’ye karşı Kadeş’te savaşır ve Kadeş anlaşmasını yapar. Anlaşma metni Karnak Tapınağında duvara kazınmış, Hitit metni ise Hattuşa’da pişmiş toprak levhalar üzerinde ele geçmiştir. Her iki kral da birbirini kardeş olarak tanıyacak, saldırı anlarında birbirlerine yardımcı olacak ve ülkelerinde barış egemen olacaktır. Taht varisleri de bunu kabul edeceklerdir. M.Ö. 1200’de deniz kavimleri göçünde Ramses güçlükle ülkesini istiladan kurtarır. Fakat daha sonra Mısır Firavunları güçlerini kaybeder ve farklı ulusların egemenliği altına girer.

M.Ö. 2000’li yıllarda ilk takvim Mısır’da düzenlenmiştir. Nil nehrinin taşmalarına göre bir yılın dörder aylık üç mevsimden (Taşkın Ekin Hasat) ve 365 günden (artık gün hariç) oluştuğuu gözlemlenmiştir.

M.Ö. 3000’den itibaren Güneybatı İran’da yeni bir halk topluğu bölgede egemen olmaya başlamıştır. Elam, Sümer kültürünün devamıdır, çivi yazısı kullanmışlardır. Erken dönem gelişmiş kültürlerdendir. M.Ö. 2000’de kuzeyden gelen Medler, İran’ın kuzeyine egemen olurken güneyde Elamlar egemenliklerini sürdürmüşlerdir. M.Ö. 6. yüzyıldan itibaren de Persler, İran’ın egemen ulusu olmuşlardır. Kyros (M.Ö. 559-M.Ö. 530), Pers imparatorluğunun kurucusu olmuş ve İran ulusunun Güneybatı Asya, Mezopotamya, Mısır ve Anadolu topraklarında söz sahibi olmasını sağlamıştır.

İran- Elam topluluğunda yerel krallar, beyler veya yönetimler iç işerinde serbest bırakılmış, yalnızca bölge veya eyalet olarak belirlenen toprak parçalarına ‘Satrap’ adı verilen Pers Valileri yerleştirilmiştir.

Hititler, M.Ö. 700’lere kadar Hititçe konuşan küçük Beylikler olarak yaşamlarını devam ettirmişler, eski başkent ‘Hattuşaş’ merkez olmak üzere güneye doğru açılım göstererek Batı Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde güçlü beylikler kurmuşlardır. Zincirli, Karatepe gibi merkezler öne çıkmaya başlamıştır. Fenikelilerle kurulan ticari ilişkilerle Anadolu, Mezopotamya ve Suriye-Filistin kültürleri sentezler oluşturarak yeni sanat ve kültür anlayışları gelişmiştir. Yazıtlarda, hem Fenike Alfabesini, hem Fenike Hiyeroglif Yazısını kullanmışlardır.

Hititler, Mittaniler, Urartular, Frigler ve Lidyalılar Anadaolu kültür tarihinin öenmli unsurlarıdır.

Minos, Mikenler, Romalılar ve Helenler batı kültür tarihini oluşturan topluluklardır.

Girit Adası kültürü diyebileceğimiz Minos Uygarlığı M.Ö. 2000-M.Ö. 1400 yılarında Ege Denizinde önemli bir rol oynamıştır. Minos aynı zamanda krallara verilen genel addır. Merkezi bir avlu etrafında gelişen saray yapıları bir anlamda kent gibi yerleşimlerdir. Etrafları surlarla çevrilmediği için Minos halkının barışçı ve ticaretle uğraşan bir halk olduğu kolayca tahmin edilebilmektedir. Knossos, Phaisthos, Mallia, Gurnia en tanınmış saraylardır.

Yunanistan’a M.Ö. 1600-M.Ö. 1100 yılları arasında Mikenler (Akha) egemen olmaya başlar. Daha önce buralarda Hint-Avrupa kökenli olmayan halklar yaşamaktaydı. Yazılı kaynağımız olmasa da, yer isimlerindeki “-ssos”, “-nthos” gibi sözcük son ekleri bize kentlerin Helen kuruluşa sahip olmadığını kanıtlamaktadır. Savaşçı bir millet olan Mikenler, flahin tepesi gibi çok sarp tepelerde kral kaleleri inşa etmişlerdir. Mykene, Tyrins, Atina, Theben en önemli Miken kentleridir. Merkezinde megaronun (uzun, galerili evler) yer aldığı kaleler tümüyle savunmaya yöneliktir. Birbirleriyle her daim savaşı içinde olan kentler, bölgeleri dışına taşımadan tarımcı ve hayvancı toplumlar olarak yaşamaktaydı. Mikenlerin öncü Helen kültürü olduklarını düşünebiliriz.

Helen halkları Kuzeyden Yunanistan’a üç farklı boy olarak göç etmişlerdir. Aioller, İyonyalar ve Dorlar. Yunanistan’ın güneyi ile güneybatı Ege kıyılarında Karya Bölgesinde Dorlar, Atina ve çevresi ile Ege Anadolu’sunda İyonyalılar, Atina’nın Kuzeyi ve Euboia Adası ile Anadolu’da Mysia Bölgesine de Aioller yerleşmiştir.

Tragedya ve Komedyalar: Tragedyalar felsefi hakikatleri anlatırlar; izleyicilerde, okurlarda heyecan, korku, gerilim vb. duygular yaratırlar; her zaman dramatik bir sürükleyiciliğe ve ruhu arındırma gücüne (katarsis) sahiptirler. Kahramanların yazgıları yüceltici bir söylemle etkileyicidir; Sophokles’in ünlü tragedyası Antigone’de, baflkahraman Antigone, vatanına karşı savaştığı gerekçesiyle erkek kardeşi Polyneikes’in cesedinin gömülmemesini emreden Kral’ın emrine uymaz ve kardeşini gizlice dini kurallara uygun olarak defneder; bu nedenle kral tarafından bir mağaraya diri diri gömülmekle cezalandırılır. Tabii bu tragedya, kurallara başkaldırmanın ve hukuk savaşımının ve kadın direnişinin simgesi olmuştur. Günümüzde de sık sık sahnelenmektedir. Komedyalar ise Dionisos Bahar fienliklerinde oynanan güldürü, abartılı ve cinsel içerikli eserlerdir. Sophokles, bugün de dünyada sergilenmeye devam eden Kral Oeidipus, Antigone ve Elektra adlı tragedyaların yazarı; Aristophanes ise Eflek Arıları, Kuşlar ve Barış gibi dünyaca ünlü komedyaların yazarıdır.

Mimarlık alanında uzman olan Romalı mühendisler, kireç harçlı Roma betonu kullanarak çok katlı evler, büyük köprü ve su kemerleri, hamamlar, forumlar, tiyatrolar, anfitiyatrolar, odeonlar, çeflmeler, gymnasiumlar inşa etmişlerdir. Kentler zenginleşmiş, alt yapı tesisleriyle modern kentleri imrendirecek kadar başarılı yapılar ortaya çıkmışltır. Roma harcı ve çelik konstrüksiyon kullanımı mimarlık alanında büyük bir yeniliktir. Romalılar kara yolu yapımına da oldukça önem vermişlerdir. Via Flaminia (Adriyatik Yolu) ve Via Appia (taş asfaltlı Brundisium yolu) başta olmak üzere tüm imparatorluğu yol ağıyla donatmışlardır. Günümüzde ‘Her yol Roma’ya çıkar’ cümlesi bunu anlatmaktadır.