TÜRK SOSYOLOGLARI - Deneme Sınavı - 26

Türkiye’de ilk sosyoloji bölümünü 1914 yılında Ziya Gökalp kurmuştur.

Ziya Gökalp Diyarbakır ve Selanik’te bulunduğu yıllarda pek çok Avrupalı sosyolog, felsefeci ve düşünürü okumasına karşın, Fransız sosyoloğu Emile Durkheim’in görüşlerinin etkisinde kalmış ve onun görüşlerini Türkiye’ye aktararak temsilciliğini yapmıştır.

Ziya Gökalp’e göre Kültür ulusal, uygarlık uluslararasıdır. Kültür; çevreye, yerele; uygarlık merkeze aittir. Kültür sübjektiftir. Akıl, bilim, bilgi, yöntem ve teknoloji ise uygarlığın bileşenleridir. Uygarlığa ait değerler, bilinçli olarak doğar, gelişir. Uygarlık objektiftir. Öznel nitelik taşıyan unsurlar kültüre, nesnel nitelik taşıyan unsurlar uygarlığa aittir. Uygarlık, insanlığın ortak malı olduğu için kolayca başka bir yerden alınabilir. Oysa kültür dışarıdan alınamaz.

Gökalp sosyolojisinde halkçılık milliyetçiliğin ikiz kardeşi olarak yerini alır. Ziya Gökalp, milliyetçi ve halkçı görüşleri beraber değerlendirmiştir. Halkçılık, halka dayanmaktır. Halk, saflığını koruyan kesimdir. Bilim; ırklar, cinsler, uluslar, kastlar ve sınıflar arasında eşitsizliklerin yapay olduğunu göstermiştir. Bunun için tüm eşitsizliklerin ortadan kaldırılması gerekir. Bunu gerçekleştirecek olan da halkçılık ilkesidir.

Prens Sabahattin Osmanlı aydınlarının çoğunluğunu etkileyen materyalizm, sosyal Darwinizm ve pozitivizmden o da etkilenmiştir. Düşüncelerinin şekillenmesinde babasının etkisi önemlidir. 1899 yılında babasının dayısı karşısında yürüttüğü mücadele sonucu Fransa’ya gitmek zorunda kalmıştır. Fransa’da sosyoloji ve Science Sociale ekolü ve onun temsilcileri ile tanışmıştır. Bu ekolün önde gelen isimlerinden Frederic Le Play, Henri de Tourville ve Edmond Demolins’in görüşlerini benimsemiştir. Ancak şamanizmden etkilendiği söylenemez.

Bugünkü bilimler deney ve gözlem yönteminden doğmaktadır. Bu bilimlerden bir kısmı yalnız gözleme, bir kısmı da her ikisine birden dayanmaktadır. Science Sociale’yı yaratan gözlem yöntemidir.

Prens Sabahattin toplumsal sorunların çözümünü “yapı” değişimine bağlar ve bu değişimin iki kaynağından birinin ademi merkeziyetçi yönetim biçimi olduğunu belirtir. Bireyci toplumlarda ihtiyaçtan doğan ve halkın kendi kendini idare etmesi sonucuna ulaşan idare tarzına, ademi merkeziyetçi yönetim denilmektedir.

Prens Sabahattin’in görüşleri çerçevesinde istenilen toplumsal değişmenin merkezinde eğitim bulunmaktadır. Onun toplumsal kurtuluş reçetesi, sosyal yapıyı bir bütün olarak, alt yapı özellikleriyle değiştirip, bu değişen yapıya uygun üst yapı kurumlarını yeniden biçimlendirmektir. Bunun yolu da eğitimden geçmektedir.

Ziya Gökalp Selanik’te başladığı parti ve sosyoloji çalışmalarını 1912’den itibaren ‹İstanbul’da sürdürdü. Bu sırada milletvekili oldu.1914 yılında Sosyoloji Kürsüsü ’nü kurarak üniversitede “içtimaiyat” dersleri vermeye başladı.

Devletçiliği, dayanışmacılığı, halkçılığı, korumacılığı savunan, düzen içinde ilerlemeden yana olan Ziya Gökalp, sosyalizme karşı olmuştur. Sosyalizmin ortaya çıkış ve gelişme koşulları Türkiye’de bulunmamaktadır. Sosyalizm ancak sanayileşmeye bağlı olarak gelişebilir. Sosyalizm Türkiye’nin ulusal çıkarlarına uygun düşmemektedir.

Ziya Gökalp’in milliyetçilik anlayışını yukarıdakilerden hepsi içerir.

Ziya Gökalp’in Türk sosyolojisine kazandırdığı önemli görüşlerden biri de kül- tür-uygarlık ayrımıdır. Ziya Gökalp kültür-uygarlık ayrımı Batılı sosyologların gelişmiş-gelişmemiş, az gelişmiş, Doğu-Batı toplum ayrımlarına karşılık ürettiği bir açıklama biçimidir. Kültür Doğu’da, uygarlık Batı’dadır. Biz de kültürümüzü koruyarak Batıdan uygarlık alarak yeni bir sentezle Batı tipi bir toplum oluştura- cağız ve geri kalmışlıktan kurtulacağız.

Kültür ulusal, uygarlık uluslararasıdır. Kültür; çevreye, yerele; uygarlık mer- keze aittir. Hisler, değerler, ülküler, gelenekler, töreler, güzel sanatlar, ahlak, sözlü ve yazılı edebiyat, dil, din, hukuk, iktisat ulusun kültürünü oluşturur. Kültürel değerler orijinalliği, sadeliği, doğallığı, derinliği ifade eder ve toplum şuuru al- tında gelişir. Kültür subjektiftir. Akıl, bilim, bilgi, yöntem ve teknoloji ise uygar- lığın bileşenleridir. Uygarlığa ait değerler, bilinçli olarak doğar, gelişir. Uygarlık objektiftir. Uygarlık aynı gelişmişlik düzeyinde bulunan birçok ulusun toplumsal yaşayışının ortak toplamıdır. Öznel nitelik taşıyan unsurlar kültüre, nesnel nitelik taşıyan unsurlar uygarlığa aittir. Sanayileşmiş Batılı toplumlar uygarlık, sanayile- şememiş Batı dışı toplumlar kültürel açıdan zengindir. Bir ulusun uygarlık düzeyi arttıkça, kültür düzeyi zayıflamakta, bozulmaktadır.

Ziya Gökalp, kültürü oluşturan bileşenlerin aynı zamanda uygarlığı oluşturdu- ğunu, kültürle uygarlığın ayrıştırılamayacağı gerçeğini de kabul eder. Akıl, bilgi, yöntem gibi unsurların kültürde olmadığını söylemek mümkün değildir. Diğer yandan, kültürü oluşturan unsurlar birkaç ulusun ortak paydasına dönüşmesi ile uygarlığın bileşenleri olabilir. Gökalp’e göre kültür uygarlığa mal edilmedikçe, ulus tarafından benimsenemez. Yalnız aydın sınıf tarafından kabul edilen uygar- lık, ulusun kültür hayatında yabancı ve zararlı bir unsur olarak kalır. Bir ulusun güçlü oluşu, onun kültür ile uygarlığı denge haline getirmesi ile mümkün olur.

Gökalp’e göre kültürün dışarıdan alınmasına gerek yoktur. Buna karşın tek- nik bilgi dışarıdan alınabilir. Batı düzeyine ulaşmak için Avrupa’dan sadece tek- nik anlamında uygarlık almak ve onu Türk kültürü ile yeniden şekillendirmek, Türkiye’nin gelişmesini sağlayacak tek yoldur. Uygarlık, insanlığın ortak malı olduğu için kolayca başka bir yerden alınabilir. Oysa kültür dışarıdan alınamaz (Kaçmazoğlu, 2003: 158-166).