TÜRK SOSYOLOGLARI - Deneme Sınavı - 4

Berkes sorunun laiklik kavramına yüklenen dar anlamda din devlet ya da devlet-kilise ayırımı noktasında olmadığını, daha geniş anlamda “kutsallaşmış gelenek boyunduruğundan kurtulma” noktasında düğümlendiğini belirtir.

Batılılar kendi dışındaki toplumları ilerletmek bir tarafa kendilerine peyk haline getirmek isterler. Batı’nın emperyalist yönü burada devreye girer ve bizi esir almaya çalışır. Bunun için Berkes’e göre Batılılaşmak yerine Batılılaşmamak esastır.

Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Hilmi Ziya Ülken tarafından yazılan sosyoloji alanında önemli bir eserdir.

Ülken’e göre sosyolojinin ortaya çıkmasında Tanzimat önemli bir dönüm noktasıdır. Tanzimat sonrasında Meşrutiyetin ilan edilmesi ülkeye belli bir özgürlük ortamı sağlamıştır. Bu özgürlük ortamından faydalanan zamanın Osmanlı aydınları kendi ülkelerinin ve toplumlarının problemleriyle daha yakından ilgilenmeye başlamışlardır. Bu da sosyolojinin gelişmesine olumlu katkı sağlamıştır.

Osmanlının son döneminde toplumun dağılma tehlikesine karşı çözüm önerisi olarak üç fikir akımı ortaya çıkmıştır. Bu fikir akımları aynı zamanda bazı sosyolojik çözümlemelere dayanmaktadır. Toplumun bir arada yaşamasını sağlayan temel ilkeleri belirleme ve buna dayalı politikalar üretilmesini sağlamaya yöneliktir. Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülükdür. Ülken bu çerçevede meydana gelen toplumsal olayların da etkisiyle düşüncelerini geliştirir. Anadolucu akımın öncüsü olması bu noktayla ilgilidir. Anadolucu düşünceler geliştirirken dayandığı sosyoloji de burada önem taşımaktadır.

Niyazi Berkes’in ilk çalışmalarından birisi, Bazı Ankara Köyleri Üzerine Bir Araştırma kitabıdır. Bu eser Türk sosyolojisinde ilk monografiler arasında yer alır.

Berkes’in en önemli eseri “The Development of Secularism in Turkey” ismiyle 1964 yılında İngilizce olarak basıldı. Kitabın Türkçesi 1973 yılında “Türkiye’de Çağdaşlaşma” ismiyle yayınlandı. Berkes çok yönlü bir düşünür ve yazardı. Tarihten sosyolojiye, felsefeden gezi yazılarına kadar geniş bir alanda kitaplar yayınladı. Ağırlıklı olarak Türkiye’nin geçirmekte olduğu sosyal değişimi analiz etmeye çalıştı. Batılılaşma veya çağdaşlaş- ma serüveni olarak kabul edilen bu değişim sürecini kavramsal çerçevede tartıştı. “Türk İktisat Tarihi” adlı eserinde Osmanlı Türk toplum yapısını, ekonomik özelliklerini ve meydana gelen yapısal değişimleri ayrıntılı olarak ele aldı. Niyazi Berkes de bu sosyoloji çalışmalarına katılmış ve Türkiye’nin çağdaşlaşma serüvenini açıklamaya ve analiz etmeye uğraşmıştır. Berkes’i Türkiye’nin Cumhuriyet ile birlikte yaşadığı çağdaşlaşma süreci içinde anlamak gerekir. Niyazi Berkes’in sosyolojisi, toplumu tarihsel süreç içinde anlamaya ve geçirdiği sosyal değişme evrelerini tespit etmeye çalışan bir özellik taşır. Batı sosyolojisindeki ilerlemeci ve evrenselci teorilere uygun şekilde toplumun geri kalmışlıktan modernliğe doğru nasıl geliştiğini göstermeye çalışır. E seçeneğinde verilen sosyolojinin konusundaki görüş Hilmi Ziya Ülken’e aittir.

Çağdaşlaşma dilimizde modernleşme anlamında yeni bir toplumsal merhaleyi açıklamak için kullanılmaktadır. Berkes özellikle modernleşme yerine çağdaşlaşma kavramını kullanır. Bunu eserlerinde yaptığı kavram analizlerinde gösterir. Çağdaşlaşma bir süreci ifade eder. Bu süreçte geleneksel ve kalıplaşmış yapılar yeni biçimlere dönüşmektedir.

Berkes Türk toplumunda çağdaşlaşma serüvenini incelerken, toplumdaki sekülerleşmeye ve laikliğe özel bir önem verir. Bir toplumun çağdaşlaşması için, ilerlemesini engelleyen her türlü eski kalıplardan kurtulması gerekir. Batı toplumları skolastik bir yapı oluşturan dinî taasuptan modernleşme sayesinde kurtulmuşlardır.

Sekülarizm terimi Latinceden gelir ve daha çok Protestanlığın etkisi altında olan dillerde, İngilizce ve Almanca’da kullanılır. Aslındaki sözcük, çağ anlamına gelen saeculum sözcüğünden türemiştir. Bunun karşılığı Türkçe’ye çağ anlamında asır olarak yerleşmiş olan Arapça asr sözcüğüdür. Bu sebepten Türkiye’nin çağdaşlaşma serüveninde bir dönem asrilik kavramı kullanılmıştır. Fakat bazı kesimler tarafından olumsuz anlam yüklemelerinden dolayı çabuk terk edildi. Bu anlamda asrîlik züppelik, köksüzlük, sathilik, dinsizlik anlamları çağrıştırmaya başladığı için mesela bu kavramın yerine Ziya Gökalp “muasırlaşmak” ifadesini kullandı.

Berkes çağdaşlaşma ile birlikte dinselleşme eğiliminin devreye girdiğini düşünür. Dinselleşme, çağdaşlaşmaya karşı kaplumbağanın kabuğuna çekilmesi gibi bir korunma çabasıdır. Her çağdaşlaşma döneminin arkasından bir dinselleşme humması başlar. (Berkes, 2010: 20) Bu dinselleşme eğilimi gerçek anlamda dini bir gelişme değil, yenileşmeye karşı bir zırh ve bir dirençtir.

Ülken’in kitap halinde basılmış 75 adet eseri, 42 adet Fransızca makale ve tebliği yaklaşık 165 civarında Türkçe makale ve tebliği vardır. Ülken felsefe, sosyoloji ve psikoloji alanında da eserler vermiştir. Ayrıca yazdığı romanlar vardır.

Batı dünyasında Fransız ve Sanayi Devrimleri sosyolojinin gelişmesinde etkili faktörlerdendir.

Sosyoloji ve psikoloji alanında önemli eserleri ile katkı sağlamış olan Hilmi Ziya Ülken, 1901 yılında İstanbul’da doğdu, 1974 yılında yine doğduğu yer olan İstanbul’da vefat etti.

Türkçülüğün dünya şartlarında gerçekçi olmadığını düşünen Hilmi Ziya Ülken, bununla birlikte Anadoluculuğu ileri sürmüştür. Bunun yaklaşım tamamen sosyoloji bilimi çerçevesinde yapılmıştır.

Niyazi Berkes, sosyoloji çalışmalarında Cumhuriyet dönemi devrimlerine ve Kemalist ilkelerin yorumuna geniş yer ayırmıştır.

Niyazi Berkes’in yazmış olduğu Türkiye Nasıl Kurtulabilir? İsminde bir kitap yoktur.

Protestanlığın etkisi altındaki ulusal kültürlerin dilinde kullanılan sekularizm kavramıGeleneksel katılaşmış kurum ve kurallar karşısında
zamanın gereklerine uyan kurum ve kuralları geliştirme anlamını içinde taşır

“Türk İktisat Tarihi” adlı eserinde Osmanlı Türk toplum yapısını, ekonomik özelliklerini ve meydana gelen yapısal değişimleri ayrıntılı olarak ele aldı. Suriye,
Lübnan, Mısır, Tunus ve Cezayir’e yapmış olduğu gezilerden elde ettiği izlenimlerini İslamlık, Ulusçuluk, Sosyalizm adlı kitabında topladı.

Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Hilmi Ziya Ülken tarafından yazılan sosyoloji alanında önemli bir eserdir.