TÜRK SOSYOLOGLARI - Deneme Sınavı - 19

Cahit Tanyol doğo-batı farklılığından hareketle toplumsal yapıyı temellendirmeyi karşılaştırmalı tarih yöntemiyle çalışmıştır.

Ahlakta önemli olan laik bir takım kaideleri bulmak değildir der Tanyol.

Tanyol, kültür ve medeniyeti birbirinden ayıramayız der ve kütür ve medeniyeti farklı oluşlar olarak görmez.

Tanyol'a göre laik ahlak dine dayanmayan ahiretsiz bir ahlak demektir. Durkheim'ın anlattığı manada akıldan çıkan bir ahlak da değildir. Kökü felsefi doktrinde değil, cemiyetin içindedir. Sunjektif bir tavırda devam eden aksiyon zinciridir. Laik ahlak bir vatandaş ahlakıdır.

DTCF'deki eğitimi sırasında ders aldığı değerli hocalar arasında Kıray’ı en çok etkileyen Behice Boran’dı. Boran sosyoloji alanında yaptığı toplumsal yapı araştırması kendi alanında en özgün çalışma olarak varlığını korumaktadır. Baran tarafından başlatılan yeni sosyoloji anlayışı daha sonraki yıllarda Kıray tarafından devam ettirilecektir. Bu sosyoloji tarzı Bourdieu’nun sosyoloji yapma tarzı ile çarpıcı benzerlikler gösterecektir.

Sosyal bilimcide sosyal bilimleri bütünde gerekli olan bilgilerin toplamını ve ondan sözülmüş bir genel görünüşü edinmiş olması gerekir. Araştırma nasıl olmalıdır? sorusuna Kıray, “önce genel bir gözlem yapılmalıdır.” der. Bu genel gözlem sosyal bilimlerdeki birikiminizi gösterir. Bu nedenle tarih bilginiz olmalı. Bir mikro tarih incelediğiniz dönemden önce gelen olaylar hakkında, araştırdığınız dönemin öncesi hakkında fikriniz olmasını sağlar. Daha sonra tekniğe girebilirsiniz.

Az gelişmiş toplumlar hızla değişir ki bu da toplumların iç ve dinamik merkezleri yeni bir düşünme biçimine ihtiyaç duyar. Buna paralel yeni türde bir sosyal bilim ihtiyacı ortaya çıkar. Türkiye bu aşamaya 1960’larda değişimle ilgili daha güvenilir bilgi edinme ve değişimi kontrol etme ve yönlendirme yetisi kazanma hem yeni oluşan elit hem de süreçle etkileşim içindeki dış değişim ajanları için önemli bir hal aldığında geldi. Bu durumun ilk sonuçlarından biri “bilimsel” sosyal bilimler alanında eğitim görmüş iş gücüne ve bu tür uzmanları yetiştirecek kurumlara yönelik talebe yanıt olarak planlama teşkilatlarının kurulmasıydı. 1960’dan bu yana, ülkenin büyük kentlerinde, sosyal bilim bölümleri açıkça modern araştırma yönelimli olan dört üniversite açılmıştır (ODTÜ, Hacettepe, Boğaziçi, Ege Üniversitesi). Bugün araştırmaların yoğunlaştığı temel konu temel toplumsal yapısal değişimdir.

İnsanlar toplu olarak bir arada yaşarlar ve yaşamlarının bir düzeni vardır. İnsanlara ve oluşturdukları yaşam düzenlerine toplum diyoruz. Toplumun ne olduğu değil ne tür özellikler taşıdığı önemlidir. Bunlardan biri yerleştiği arazidir. Diğeri nüfus ve nüfusun özellikleridir. Ayrıca nüfusun doğayı işleme tarzı ve bunlardan doğan insan ilişkileri, insan doğa ilişkisi, insanların doğayı işlemede kullanılan aletler ile bunların hepsinin oluşturduğu sosyal örgütlenme ve sosyal örgütlenmenin kendine uygun olarak yarattığı değerler sistemi inançları, düşünceleri ile bir bütündür.

Kıray, Türkiye’de metropoliten alanların oluşumunda sanayilerin kent merkezlerinin dışına çıkarılmasında ortaya çıkan özgün bir sanayi, yer seçim tipiolojisi tanımlamaktadır. Kıray’ın “saçaklanma” olarak kavramlaştıracağı bu özgün mekansal dönüşüm süreci kent ve sanayi coğrafyası yazınına çok değerli bir katkı yapmıştır. Pek çok araştırmacı Türkiye’de metropoliten alanlarda sanayinin yer seçiminin neden olduğu mekansal dönüşüm süreçlerinin analizinde Kıray’ın saçaklanma kavramına başvurmaktadır. Kıray, az gelişmiş bir ülkenin metroplolitenleşme sürecinde sanayinin desantrilize olmasının yarattığı yeni kentsel yapıdaki yerleşim örüntülerinin, Avrupa ve Amerika’da 1960’lı yıllarda olduğundan farklı olarak “saçaklanma” biçiminde oluştuğunu öne sürmektedir.

1950’li yıllardaki çalışmalarında Durkheim, Ziya Gökalp ve Prens Sabahattin’nin sosyoloji ve metot anlayışını benimseyen Tanyol’da 1960-1990 yıllar arasında Marksist metodoloji hakimdir. 1990’lı yıllardan sonra Tanyol kendisini etkileyen en önemli fikir adamının Max Weber ve onun bürokrasi anlayışı olduğu ifade eder. 1990’lı yıllardan dünyada ve Türkiye’de meydana gelen değişmelere bağlı olarak görüşlerinin odak noktası Kemalizm ve ordu olmuştur.

Tanyol’a göre Durkheim’ın din ve büyü üzerinde ileri sürdüklerinin bizim için özel anlamı Şamanizmden kaynaklanmaktadır. Din ve büyünün iç içe olduğunu en iyi kanıtlayan Türklerin, İslam’dan önceki dini olan Şamanizm’dir. Türklerin Müslüman olmadan önceki dini Şamanizm’di. Şamanizm büyü esaslarına göre ör-gütlenmiş bir dindir. Şamanizmin Türk toplumsal ve siyasal yaşamında önemli bir yeri vardır. Şamanizm, İslamiyet’e bir dinamizm ve Türk toplumuna yepyeni bir ideoloji ve devlet felsefesi getirmekte rol oynamıştır. Şamanizm’in bir mitolojisi ve evren görüşü vardır. Oysa Durkheim’ın din olarak kabul etmediği büyünün bir evren görüşü ve mitolojisi yoktur. Bu niteliğiyle Şamanizm büyü içerikli diğer ilkel inançlardan ayrılır. Türklere özgü bir inanç sistemi ve evren görüşü sergiler

Batı uygarlığı adını verdiğimiz kültür ve devletler topluluğu kendi sosyal, ekonomik, kültürel tarih görüşünü bütün bir insanlığın evrim şeması gibi ele almıştır. Bu uygarlığın dışında kalan İslam uygarlığı Asya uygarlığı yok kabul edilmiş ya da Batı’ya etkisi bakımından düşünülmüştür. Oysa Asya toplumları arasında özellikle Türk toplumunun kendine özgü bir dünya görüşü ve devlet felsefesi vardır. Evrene ve insana bakış açısı bambaşkadır. Batı felsefesini ve onun dayandığı antik felsefenin odak noktası olan bilgi sorununun yerini bizde pratik felsefe almıştır. Bilgi deyince sadece doğa bilimleri değil, devlet yönetimi ve ahlak bilimi de anlaşılmaktadır. Türk Devlet Felsefesinin Kaynağı Mitolojidir.

Tanyol'a göre bizim Batı’dan farklı toplum yapımız olduğunu ilk fark eden Prens Sabahattin’dir. Prens Sabahattin’in aydınlarımızın istediği özgürlük ve meşrutiyetin gerisinde farklı bir sosyal sınıfın olduğunu fark etmesi o günkü koşullarda ileri bir düşüncedir. Tanyol’a göre özel girişime sahip bir burjuva sınıfı yaratılmadıkça demokrasinin kurulmasının olanak dışı olduğu da doğrudur. Yalnız Prens Sabahattin bir gerçeği görememektedir. Birincisi onun komünoter yani cemaatçi dediği merkeziyetçi devlet geleneğinin gerisinde bin yıllık bir tarih vardır. Bu onun doğal yapısı üstelik bu doğal yapıyı Prens Sabahattin eğitim ve öğretim yoluyla değiştirmek istiyordu. Sabahattin Bey’in teşhisi doğru tedavisi yanlıştı. Batı burjuva demokrasilerinin gerilerinde yatan ekonomik ve düşünsel birikimden habersiz Rönesansla birlikte ortaya çıkan ve gelişen bireyciliğin içeriğini oluşturan özgürlüğün nasıl bir sosyo-ekonomik, sosyo-kültürel gelişme çizgisi izlediğini görmezlikten geliyordu.

Batı’da eğitim ister liberal, ister sosyalist olsun ortak bilim ve evren görüşlerine dayanır. Bilim aracı ve özü açısından laiktir. Orada laikliğin arkasında çağdaş bi-lim bulunur. Her devirde bir öncü değer vardır, diğerlerini kendi etki alanına sokar. Orta Çağ’da öncü değer din olduğundan sosyal, ekonomik ve kültürel değerler yeni kuşaklara verilecek eğitim dinsel bir etki alanında bulunur. Çağımızın öncü değeri bilim ve tekniktir. Bilim ve teknik laik bir niteliğe sahiptir. Bu nedenle eğitim ve öğretimin laik temellere dayandırılması bir zorlama değil zorunluluktur.

Kıray 1940’lı yıllarda Türk Sosyal bilimine büyük katkı yapan hocaların yer aldığı Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Sosyoloji Bölümüne kaydolur. Bu yıllarda DTCF’de sosyal bilimler alanında ders veren hocalar özellikle sosyolojiyi farklı bir noktaya taşımışlardır. Aralarında Muzaffer Şerif, Behice Boran, Niyazi Berkes, Pertev Naili Boratav, bilim felsefecisi Nusret Hızır ve Etnolog W. Eberhart’ın bulunduğu bu akademik kadro, Türkiye’nin toplumsal yapısını, folklor çalışmalarından halk bilimine, toplumsal yapı araştırmalarından soysal psikolojiye dünyada yeni araştırma yöntemleri ile kavramaya çalışan bir kadroydu.

Kıray, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesindeki lisans eğitimini 1944’de bitirmiş ve ilk doktorasını Boran’nın danışmanlığında 1946’da tamamlamıştır. Boran ve Muzaffer Şerif’in desteği ile ABD’ye giden Kıray, ikinci doktorasını Sosyal Antropoloji alanında bu alanın tanınmış ismi Herskowits da-nışmalığında yapmıştır. Kıray’ın 1950 yılında Northwestern Üniversitesinde Sosyal Antropoloji alanında tamamladığı ikinci doktorası “Dört Farklı Kültürde Gösterişçi Tüketim Eğilimleri” başlığını taşır.

Araştırma nasıl olmalıdır? sorusuna Kıray, “önce genel bir gözlem yapılmalıdır.” der. Bu genel gözlem sosyal bilimlerdeki birikiminizi gösterir. Bu nedenle tarih bilginiz olmalı. Bir mikro tarih incelediğiniz dönemden önce gelen olaylar hakkında, araştırdığınız dönemin öncesi hakkında fikriniz olmasını sağlar. Daha sonra tekniğe girebilirsiniz. Türkiye’de sosyal bilimlerin meşrulaşması planlamayla oldu. Sosyal bilimci için ilk adım envanter olabilir. İkinci adım kategorilendirmedir. Bunun içinde mutlaka dünyada neler olup bittiğini bilmek gerekir ve değişme boyutuna, zaman boyutuna girmeniz gerekir. Sonrada istatistiğin ayrıntıları gelir ki bu ikincil bir sorundur. Onu da uzmanına bırakabilirsiniz. Kıray için bilim demek ilişkileri bulmak ve analiz etmek demektir. Ama bir ilişki hakkında hiçbir bilgi yoksa envanter çalışmasıyla başlayabilirsiniz. Bir durum tespiti gereklidir. Fakat o konuda kütüphaneler dolusu bilgi varsa bu sefalettir. Bilgi olmadığa zaman envantere hakkınız vardır der.

Toplumun ne olduğu değil ne tür özellikler taşıdığı önemlidir. Bunlardan biri yerleştiği arazidir. Diğeri nüfus ve nüfusun özellikleridir. Ayrıca nüfusun doğayı işleme tarzı ve bunlardan doğan insan ilişkileri, insan doğa ilişkisi, insanların doğayı işlemede kullanılan aletler ile bunların hepsinin oluşturduğu sosyal örgütlenme ve sosyal örgütlenmenin kendine uygun olarak yarattığı değerler sistemi inançları, düşünceleri ile bir bütündür. Bu özelliklerin hiçbiri tek başına bir anlam ifade etmez. Her şey birbirine bağlı ve birbirini etkilerken, toplumun saydığımız temel özelliklerinde zincirleme değişmesine neden olur. Yani doğayı işleme tarzınız değişirse, nüfusunuz değişir, nüfusunuz değişirse yerleşme tarzınız değişir, yerleşme tarzınız değişirse sosyal örgütlenme veya bunlarla ilgili olarak değerler, inanç sistemi değişir.

Kıray’ın Ereğli çalışması ise Ereğli’de kurulacak olan demir-çelik sanayi tesisleri öncesinde sosyal hayatı analiz etmek için yapılan ve DTP tarafından desteklenen bir araştırmadır. Kıray, kitabın önsözünde bu çalışmanın memleketimizde yapılan yayımlanan ilk kent araştırması olduğunu belirtir. Çalışmanın verileri, yazılı kaynak tarama, açık mülakat, survey teknikleri kullanılarak elde edilmiştir. Araştırma, Ereğli kasabasının 1962 yılındaki sosyal yapısını, bu yapı ile ilgili insan ilişkilerini ve sosyal değerleri birbirine bağımlı ve bağlı bir düzende görmeyi amaçlar.

Tanyol “Tarihe Sosyoloji ile Bakmak” diye nitelendirilen karşılaştırılmalı tarihsel yöntem ve tarihsel materyalizmin etkisiyle, artık sezgi olmaktan çıkıp kesin bilgiye dönüşen Doğu-Batı farklılığından kalkarak, toplum-sal yapımızı temellendirmeye çalışmış çok yönlü bir düşünce adamıdır. 1960’lı yıllar Tanyol açısından önemli toplumsal sorunların tespiti ve çözümüne yönelik sosyolojik görüşlerini siyaset alanına yansıttığı yıllardır. 1950’li yıllardaki çalışmalarında Durkheim, Ziya Gökalp ve Prens Sabahattin’nin sosyo-loji ve metot anlayışını benimseyen Tanyol’da 1960-1990 yıllar arasında Marksist metodoloji hakimdir. 1990’lı yıllardan sonra Tanyol kendisini etkileyen en önemli fikir adamının Max Weber ve onun bürokrasi anlayışı olduğu ifade eder. 1990’lı yıllardan dünyada ve Türkiye’de meydana gelen değişmelere bağlı olarak görüşlerinin odak noktası Kemalizm ve ordu olmuştur.