TÜRKÇE SES BİLGİSİ

Sözcükte bir hecenin diğerlerine göre daha belirgin söylenmesine vurgu denir.

Türkçe' de iki heceli sözcükler yalın haldeyken vurgu son hecededir: haZIM. Bir de birleşik sözcüklerle vurgu çoğunlukla son hecede olur: tepeGÖZ gibi.

I. Adlar, sıfatlar, zamirler ve çok heceli, birleşik olmayan eylem gövdelerinde vurgu son hece üzerindedir.

II. Abartma sıfatları ile zarfarın vurgusu ilk hecededir.

III. Dört heceli Türkçe yer adlarında vurgu ikinci hece üzerindedir. ifadeleri doğrudur.

Bir konuşma zincirinde hece, sözcük kökleri ve eklerle sözcükleri kapsayan ton ve değişmelerin tümü ezgiyi oluşturur (Ergenç 2002: 27).

Ezgi kişi, bağlam, konuşurun sosyal sınıfı, eğitimi gibi nedenlere bağlı olarak değişebilir.

giDEdur sözcüğü örnek olarak verilebilir, diğerleri birleşik sözcüklerdir.

Anlam ayırıcı olan ve Türkçede vurgu olarak anlaşılan
parçalarüstü öge yeri değişebilen ton dur.

İgnacz Kunos’un konuyla ilgili görüşünü açıklamasından sonra başlamış ve günümüze kadar gelmiştir. Vurgunun yeri, türü ve işlevsel olup olmadığı üzerinde yoğunlaşan tartışmaların en hararetli dönemi B. Collinder, K. Grönbech, H. Duda, J. Benzing, J. Krámský bilim adamları çalışmışlardır.

"yar, hayat, hesap ve ihraç" sözcüklerindeki sondaki ünlü, ek alındığında (yār-i, hayāt-ım, hesāb-ı, ihrācı) uzun okunur. "amaç" sözcüğü ek aldığında sondaki ünlü uzatılmaz; "amāc-ı" şeklinde okunmaz. Doğru cevap E'dir.

Abartma sıfatlarında, zarflarda ve Türkçe kökenli, iki heceli yer adlarında vurgu ilk hecededir. Seslenmelerde vurgu genelde ilk hecededir. Dört heceli Türkçe yer adlarında vurgu ikinci hece üzerindedir. Adlar, sıfatlar, zamirler ve çok heceli, birleşik olmayan eylem gövdelerinde vurgu son hece üzerindedir:boYUN, taVUK, güZEL, yaraMAZ, bunLAR, şunLAR, yirMİ, oTUZ vb. Doğru cevap C'dir.

Adlar, sıfatlar, zamirler ve çok heceli, birleşik olmayan eylem gövdelerinde vurgu son hece üzerindedir:altıŞAR, becerikLİ. Bazı Türkçe sözcüklerde veya Türkçeleşmiş sözcüklerde vurgu baştadır: YENge. Birleşik sözcüklerde ve birleşik sözcük olduğu unutulmuş eski birleşik sözcüklerde vurgu son hecede değil, ilk sözcüğün son hecesindedir: NEre. Abartma sıfatları ile zarfların vurgusu ilk hecededir:KAPkara. Doğru cevap D'dir.

"-iver-" ile oluşturulan birleşik eylemlerde vurgu birinci eylemin ilk hecesinde ise tezlik, eğer son hecesinde, yani -iver’in ilk hecesinde ise özensizlik, başkası için bir şey yapma gibi anlamlar dile getirilir: SÖYleyiverdi “Çabucak söyledi”, söyleYİverdi “Öylesine söyledi”. Doğru cevap A'dır.

"şüKÜR" sözcüğündeki vurgu, sözcük ek aldığı takdirde yer değiştirir: ŞÜKretmek, ŞÜKretti. Yalnız ünlü nöbetleşmesi olmazsa, sözcüğün vurgusu değişmez: zeHİR - zeHİR etmek, zeHİR olmak. Doğru cevap B'dir.

Arapça, Farsça ve Türkçe kökenli birleşik yer adlarında öbek vurgusu yerini korur yani vurgu ilk sözcüğün son hecesi üzerindedir: VAKfıkebir (NEVşehir, EsKİşehir vb. Arapça -iye eki ile biten yer adlarında vurgu bu ekten önceki hece üzerindedir: HARbiye, TeşVİkiye, SüleyMAniye vb. Türkçe kökenli, iki heceli yer adlarında vurgu ilk hecededir: GÖLcük, SÖğüt vb. Doğru cevap D'dir.

Uzunluk, Türkçe ve alıntı sözcüklerde sesli harfin farklı söylenildiğinde farklı anlamlara gelmesidir. Vurgu, sözcükte bir hecenin diğerlerine göre daha belirgin söylenmesidir. Durak, bir metni oluşturan sözcük sınırlarını, öbek sınırlarını, ögeleri veya cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır. Bir konuşma zincirinde hece, sözcük kökleri ve eklerle sözcükleri kapsayan ton ve değişmelerin tümü ezgiyi oluşturur. Ton ise bir hecede titreşim sayısının yüksekliği veya düşüklüğü, bir hecenin tiz ya da pes söylenmesi olarak tanımlanır. Doğru cevap D'dir.

"efendim" sözcüğü “Anlamadım, tekrar eder misiniz?” anlamında kullanılacaksa yükselen tonla, çağrıya karşılık olacaksa düz tonla, bir söze başlanacaksa alçalan tonla söylenir. Doğru cevap E'dir.

"Geldi. Geldi mi? Geldi mi gideriz." örneklerimizi incelediğimizde "Geldi" örneğinde sonda düşen bir ezgi vardır. Bu ezgi cümlenin bittiğini gösterir. "Geldi mi" örneğinin sonunda ise önce yükselip sonra düşen bir ezgi vardır ve bu ezgi, soru cümlesine işaret eder. Buna karşılık aynı sözcük üçüncü cümlede ana cümleyi bitirmez. Yükselen ton cümlenin bitmediğine işaret eder. Doğru cevap A'dır.

Parçalanabilen sesbirimleri bürümüş durumda olan, onlardan ayrındüşünülemeyen ses özelliklerinin tamamını göstermek için bürün terimi kullanılmaktadır.

"ha.YIR" şeklinde vurgulanan kelime “olmaz, değil” anlamında değil “iyilik” anlamına gelmektedir. "olmaz, değil" anlamına gelen kelime "HA.yır" şeklinde vurgulanmaktadır.