TÜRKÇE SES BİLGİSİ

Ötümlülük, bir sesin oluşumu sırasında ses tellerinin titreşmesi, ötümsüzlük ise titreşmemesi anlamındadır.

Doğru cevap A'dır.

Türkçede, söz sonunda bulunabilen /lt/, /nç/, /nt/, /rt/ gibi ünsüz çiftleriyle biten alıntı sözcüklerde de ünlü öncesinde ötümlüleşme gerçekleşir.

Doğru cevap B'dir.

Kaynak dilde, sonda ikiz ünsüz bulunan tek heceli alıntılar, Türkçede yalın durumda veya ünsüzlerden önce tek ünsüzle kullanılır ancak eklenme veya birleşme sırasında, bir ünlüden önce bu söz sonu ünsüz yeniden ikizleşir. Bu ses olayı /b/, /c/, /d/, /t/, /k/, /l/, /m/, /n/, /s/, /z/ ünsüzleriyle biten sözcüklerde ortaya çıkar.

Doğru cevap C'dir.

Kapalı-Açık-Açık-Kapalı

Dar ünlüyle

Yuvarlak Ünlü ~ Düz Ünlü Nöbetleşmesi

Ben+e>bana

Kemik

Akis

Uzun

Ötümlülük-Ötümsüzlük Nöbetleşmesi

Tek Ünsüz-İkiz Ünsüz Nöbetleşmesi

r ~ ø nöbetleşmesi

Türkçede kapalı hecelerdeki açık e sesi eklenme sırasında hecenin açık heceye dönüşmesi durumunda kapalı e ile nöbetleşir. Bu nöbetleşme yazıda gösterilmez. Açık e sen, gel, verdi gibi, kapalı e ise gelir, vėrir, sėni, beni şeklinde belirtilir.

Eylem kök ve gövdelerinin sonundaki düz-geniş /a/, /e/ ünlüleri standart dilde şimdiki zaman ekinden önce düzenli olarak daralır: başlı-yor gelmi-yor. Aynı durumdaki ünlüler, konuşma dilinde, ünlüyle başlayan -(y)A, -(y)An, -(y)AcAk, -(y)ArAk, -(y)In, -(y)Ip, -(y)IncA, -(y)AyIm gibi eklerden önce araya giren yardımcı ünsüz /y/’nin etkisiyle daralabilir: bekleyerek ~ bekliyerek.

Eylem tabanlarının sonundaki dar-yuvarlak /u/, /ü/ ünlüleri konuşma dilinde, ünlüyle başlayan ve bu nedenle /y/ yardımcı ünsüzünü alan eklerin önünde düzleşerek /ı/, /i/ olur: yürüyerek ~ yüriyerek.

Yönelme eki Eski Türkçede -KA şeklindedir. Eklendiği adların -n ile sonlanması durumunda iki ünsüz birleşerek /geniz n/’sine dönüşür. /Geniz n/’sinin ise artdamaksıllaştırıcı bir etkisi vardır. Gelişme şöyle kurgulanabilir: ben-ke> ben-ge> beñe>baña>bana

Eski Türkçeye kadar gittiğini örneklerle belirleyebildiğimiz dar ünlülerin sıfırla nöbetleşmesi, Türkçe sözcüklerde ad ve eylemlerde farklı biçimlerde gerçekleşir. Ağız>ağzı gibi.