TÜRKÇE YAZILI ANLATIM - Deneme Sınavı - 5

Doğru cevap B’ dir.

Doğru cevap C’ dir.

Toplum bilimsel eleştiri: Toplum bilimsel eleştiride yazınsal yapıt, yazıldığı dönemin toplumsal özelliklerini yansıtan bir belge olarak görülür ve bu anlayışla ele alınır.

Ruh bilimsel eleştiri: Yazınsal ürünün yazarın kişiliği, bilinçaltı ve ruhsal yaşantısının ele alınarak değerlendirilmeye çalışıldığı bir eleştiri türüdür.

Yaşam öyküsel eleştiri: Bu eleştiri türünde, yazarın yaşantısıyla yapıtı arasındaki ilişki ve etkileşim incelenir; bunun için yazarın yaşamı ayrıntılarıyla değerlendirilir.

İzlenimci eleştiri: Yazınsal ürünün belli kural ya da ilkelere göre değil kişisel beğeni ve etkilenmeye göre incelendiği, öznel tutumun öne çıktığı eleştiri türüdür.

Dil bilimsel eleştiri: Yazarın kişiliği, dönem ve çevre özellikleri bir yana bırakılarak yapıtın bir dil ürünü olarak ele alınıp dil bilim açısından incelendiği eleştiridir.

Deneme, insanı ve insanlığı ilgilendiren her konuda yazılabilir; ancak en çok da kendini anlatır denemeci. Yazısını kendisiyle konuşuyormuş ya da dertleşiyor- muş gibi yazar. Belli kurallara bağlı kalmaz, bir gelişigüzellik içinde; ancak uygun çağrışımlarla bir düşünceden başka bir düşünceye ya da bir konudan başka bir konuya geçebilir. Bu da yazarın yaratıcılığını ortaya koymasına ve özgün bir yapıt oluşturmasına olanak tanır.

Denemeci, düşüncelerinin doğruluğunu kanıtlama kaygısı taşımaz; daha doğrusu buna gerek duymaz. Okura öğüt vermeye kalkmaz, onu bilgilendirmeye ve eğitmeye çalışmaz; ancak onu düşündürür.

Fıkra, makaleye göre daha kısa olan bir yazı türüdür. Makaledeki gibi öne sürülen görüş ve düşünceleri kanıtlama zorunluluğu yoktur. Yazar, öne sürdüğü görüş ve düşüncelerini kanıtlamak zorunda olmasa da gerektiğinde çeşitli yollara başvurarak işlediği konu ya da sorunla ilgili olarak okurlarını etkilemek, düşündürmek, uyarmak ister. Bu özelliğiyle gazete ve dergilerde yayımlanan fıkraların kamuoyu oluşturmada etkili olduğu söylenebilir.

Kendisine ayrılan köşenin sınırları göz önünde bulundurulduğunda fıkra yazarının görüş ve düşüncelerini kısa; ancak etkili bir dille aktarabilmesi beklenir. Hemen her gün ve yinelemeye düşmeden güncel konulara ilişkin yazı yazmanın güçlüğü göz önünde bulundurulduğunda fıkra yazarının derin bir bilgi ve kültür birikimine; akıcı, içten bir anlatım becerisine sahip olması gerekir. Güncel olay ya da sorunları işlemesine karşın bazı fıkralar, zamana göre pek fazla değişmeyen insanlık durumlarını sanatsal bir tatla işledikleri; bu yüzden geçerliklerini ve yazınsal değerlerini yitirmedikleri için bir süre sonra kitap olarak da yayımlanabilir. Fıkra, iç yapı bakımından makaleye benzer. Giriş bölümünde konu tanıtılır. Gelişme bölümünde konuya ilişkin görüş ve düşünceler açıklanır, yorum yapılır.