TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ

Tek Parti Dönemi’nde sivil ve siyasi haklar adına atılan en önemli adım, 5 Aralık 1934’te kadınların seçme ve seçilme hakkının tanınmasıydı. Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

Cumhuriyetin ilanından kısa bir süre sonra Londra İslam Cemiyetinin başkanı Seyit Emir Ali ile Ağa Han, Başvekil İsmet Paşa’ya, halifenin yasal durumunun açıkça belirlenmesini ve hilafetin Müslüman halklar arasında manevi bir bağ olarak muhafaza edilmesini isteyen bir mektup gönderdiler. Bu mektup İsmet Paşa’nın eline geçmeden önce, 5 Aralık’ta Tanin ve İkdam gazetelerinde, 6 Aralık’ta da Tevhid-i Efkâr’da yayımlandı. Meclisin 8 Aralık’ta yaptığı gizli görüşme sonucunda, basının bu tutumu, Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun saltanatın kaldırılmasına karşı eleştiri yapılamayacağını hükme bağlayan birinci maddesine aykırı bir tutum olarak değerlendirildi. Görüşmelerin sonunda 63’e karşı 89 oyla İstanbul’da bir İstiklal Mahkemesi kurulması kararlaştırıldı. Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

TBMM 3 Mart 1924'te üçönemli yasa kabul etti. Bu yasalardan ilki ile Hilafet kurumu kaldırıldı. Aynı gün Şeriyye ve Evkaf Vekâleti kaldırılıp yerine Başbakanlığa bağlı Diyanet İşleri Reisliği ile Vakıflar Umum Müdürlüğü örgütleri kuruldu. Kabul edilen üçüncü yasa ise Tevhid-i Tedrisat Kanunu idi. Bu yasayla bütün okullar Maarif Vekâleti (Eğitim Bakanlığı)’ne bağlandı. Tekke, zaviye ve türbeler ise 1925 yılında kapatılacaktır. Doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

Cumhuriyet Dönemi’ndeki önemli gelişmelerden biri yeni anayasanın 20 Nisan 1924’te Mecliste kabul edilmesidir. Hazırlanış sürecinde yararlanılan kaynaklar arasında 1875 Fransız Anayasası ile 1921 Polonya Anayasası olmuştur. 1924 Anayasası, egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğunu belirtmiş (3. madde) ve egemenliği millet adına kullanma hakkını milletin tek ve gerçek temsilcisi olan TBMM’ye vermiştir (4. madde). Doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

17 Kasım 1924'te Kazım (Karabekir) Paşa’nın başkanlığını, Rauf (Orbay) ve Adnan (Adıvar) Beylerin ikinci başkanlığını, Ali Fuat Paşa’nın genel sekreterliğini yaptığı TpCF kuruldu. Bu parti Birinci Meclisteki İkinci Grup muhalefetinin bir devamı olarak da düşünülebilir. Partinin İstanbul il örgütünün neredeyse tamamını, 1923 seçiminde meclis dışında kalan eski İkinci Grup mensupları oluşturması ve İkinci Grup kurucularından Hüseyin Avni (Ulaş) Bey'in, 23 Kasım 1924 tarihli Vakit gazetesine verdiği demecinde yeni fırkanın eski İkinci Grubu doğuran ihtiyacın mahsulü olduğunu belirtmesi, bu iki muhalif hareket arasındaki sürekliliğin bir göstergesi sayılabilir. Bu durumda doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Rauf Orbay 1926 yılında yaşanan Mustafa Kemal Paşa'ya suikast girişimi nedeniyle yargılanmıştır. suikast girişiminden önce yurt dışına çıkan, bu nedenle gıyaben yargılanan Rauf Orbay 10 yıl hapis cezasına çarptırıldı. İsmet İnönü’nün, cumhurbaşkanı seçildikten hemen sonra uygulamaya soktuğu muhaliflerle barışma politikasının meyvelerini vermesiyle 22 Ekim 1939’da yapılan ara seçimde hem itibarı iade edildi hem de yeniden milletvekili seçildi. Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

Fethi Okyar liderliğinde kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası, adından da anlaşılacağı gibi Cumhuriyetçi idi. Parti aynı zamanda  “laiklik” ve “milliyetçilik” ilkelerini de benimsediğini açıklamıştı. Buna karşın özellikle iktisadi konularda daha “liberal” bir çizgi izleyecekti. Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

1932’den itibaren camilerde ezan ve Kuran Türkçe okunmaya başlandı. “Tanrı uludur” şeklinde başlayan Türkçe ezanı ilk kez 30 Ocak günü Fatih Camii’nde Hafız Rıfat Bey okudu. 3 Şubat 1932’deki Kadir gecesinde ise Ayasofya Camii’nde Türkçe ezan ve Kuran okundu. Doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

1950 seçimleri öncesinde seçimlerin genel, eşit, tek dereceli, gizli oy ve açık sayım ve çoğunluk ilkelerine göre yapılmasına ilişkin Seçim Kanunu kabul edilmiş, ayrıca DP’nin talebi olan “seçimlerde adli teminat” (seçimlerin yargı denetiminde olması) ilkesi de yürürlüğe girmişti. Yüzde on barajı konusu ise zaten yoktu. bu konu 12 Eylül'ün bir sonucu olarak siyasi yaşama girmişti. Bu nedenle doğru yanıt E seçeneğidir.

Cumhuriyet tarihine damgasını vuran tek partili yıllar (1923-1950), Türkiye’de siyasi sistemin temel çizgileriyle şekillendiği dönemdir.

23 Nisan 1920’de Ankara’da olağanüstü yetkilerle donatılarak açılan Birinci TBMM, bir yandan işgalci güçlere karşı ulusal direniş hareketini yöneterek başarıya ulaştırmış, bir yandan da çeşitli yasal düzenlemelerle Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerini atmıştı.

Rejimin temelleriyle ilgili en önemli adım 20 Ocak 1921’de kabul edilen Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’yla, yani 1921 Anayasası’yla atılmıştı.

Meclisin açılmasından 1921 İlkbahar’ına kadar geçen süre içinde Mecliste faaliyet gösteren çeşitli küçük gruplar olmuştu. Bunların başlıcaları Tesanüt Grubu, İstiklal Grubu, Müdafaa-i Hukuk Zümresi, Halk Zümresi ve Islahat Grubu idi.

Mustafa Kemal Paşa, başından beri meclis çoğunluğundan destek görmekle birlikte, kendisine yakın mebuslardan bir grup oluşturarak meclis çoğunluğunu örgütlü bir yapı içine sokmayı tasarlamıştı. Kendine yakın mebuslarla önce teker teker sonra gruplar hâlinde görüşerek Sivas Kongresi’nde kurulan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin (A-RMHC) meclis grubunu oluşturma yoluna gitmişti. Bu girişimin sonucu Birinci Grup 10 Mayıs 1921’de kuruldu.

15 Nisan 1923’te de Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nda bir değişiklik yapılarak, Kemalist önderliği kabul etmeyen İttihatçıların seçime katılması imkânsız hâle getirildi.

1923 İlkbahar’ıyla yaz başında yapılan seçimlerin ardından 11 Ağustos 1923’te ilk toplantısını yapan İkinci Meclis Lozan Antlaşması’nı onayladı.

Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı: Cumhuriyet Dönemi’nde sivil ve siyasi haklar adına atılan en önemli adım, 5 Aralık 1934’te kadınların seçme ve seçilme hakkının tanınmasıydı. Ondan önce, 1930 yerel seçimlerinde, ilk kez kadınların da katıldığı “tek dereceli” seçimler yapılmış ve dönemin ünlü kadın hakları savunucuları Nezihe Muhittin ve Suat Derviş Hanımlar, Serbest Cumhuriyet Fırkasından (SCF) aday olmayı tercih etmişlerdi. Sabiha Zekeriya (Sertel) ise bağımsız aday olmayı tercih etmişti. Pek çok Avrupa ülkesinden önce gerçekleşen bu düzenleme, haklı bir gurur kaynağı olarak tarihteki yerini almıştır.

Meclis toplandıktan sonra Mustafa Kemal Paşa Meclis Başkanlığına, Ali Fuat (Cebesoy) Paşa da ikinci başkanlığa seçildiler.

3 Mart’ta, konu Meclis gündemine getirildi. Meclis tartışmaları sırasında halifeliğin kaldırılmasına karşı çıkanların sözcülüğünü bu kez Gümüşhane milletvekili Zeki (Kadirbeyoğlu) Bey yaptı. Zeki Bey, konuyla ilgili olarak yaptığı uzun konuşması sırasında, kendisinin ılımlı, liberal ve aynı zamanda müthiş bir İslam Birliği taraftarı olduğunu belirttikten sonra, “memleketimin iç ve dış siyaseti bakımından halifeliğin kaldırılmasını kabul edemem. Halifeliğin kaldırılmasını kabul ederek bugünkü durum içinde bu müthiş kuvveti düşmanların ve diğer hükümetlerin kucağına atmayalım” dedi.

Bu arada, Meclisin açılmasından 1921 İlkbahar’ına kadar geçen süre içinde Mecliste
faaliyet gösteren çeşitli küçük gruplar olmuştu. Bunların başlıcaları Tesanüt Grubu, İstiklal Grubu, Müdafaa-i Hukuk Zümresi, Halk Zümresi ve Islahat Grubu idi. Ayrıca 1920’nin
son aylarında Türkiye Komünist Fırkası (Partisi) ve Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası (Partisi) adlı iki de sol parti kurulmuştu. Ama bu örgütlerin tümü, 1921 İlkbahar’ına gelinceye
kadar geride kayda değer bir iz bırakmadan dağılmıştı.