TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ - Deneme Sınavı - 10

Sivas Kongresi, Anadolu ve Rumeli’de kurulmuş olan Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerini Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti çatısı altında birleştirme kararı aldı. Bütün Müdafaa-ı Hukuk Cemiyetlerinin bir çatı altında toplanması milli iradenin bütünleşmesine ve millet egemenliğinin sağlanmasına giden yolu açtı. Doğru yanıt D'dir.

II. Mahmut’un ölümüyle tahta geçen Abdülmecit, 3 Kasım 1839’da Mustafa Reşit
Paşa’nın hazırladığı Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nu (Tanzimat Fermanı) ilan etti.
Böylece Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Dönemi olarak adlandırılacak yeni bir süreç başladı. Tanzimat Fermanı, devletin eski gücünü ve kudretini kaybetmesini şer-i şerife ve kanunlara uyulmamasına bağlıyor ve bu şekilde yönetilmeyen devletlerin yaşayamadığını vurguluyordu.

Mahalli düzeyde de olsa ülke yönetimine katılma bu yıllarda başladı. Bunun ilk örneği Muhassıllık Meclisleri oldu. 1840 yılından itibaren sancak merkezlerinde Muhassıllık Meclisleri kuruldu. Bu meclislerin görevi; sancaktan alınacak vergilerin miktarını belirlemek ve düzenli toplanmasını sağlamaktı. Muhassıllık Meclisleri büyük merkezlerde on üç üyeden oluşacaktı. Bunlardan altısı hükümet tarafından örevlendirilecek, diğerleri yerel halkın temsilcilerinden oluşacaktı. Küçük yerlerde Muhassıllık Meclisi beş üye ile oluşturulabiliyordu. Meclislerde gayrimüslimlerin de temsilcileri vardı. Aday olmak için yöre halkından olmak, reşit olmak, devlet ve ülke işlerinden anlamak gibi şartlar aranıyordu. Bu şartları taşıyan herkes mahkemeye başvurarak adaylığını koyabiliyordu. Seçmenler kazaya bağlı köylerden kura ile tespit edilen beşer kişi ve kaza merkezlerinde yerleşme yerinin büyüklüğüne göre, akıllı, söz anlar, emlak sahiplerinden 20-50 kişiden oluşmaktaydı.

Osmanlı Devleti’nde ilk ve etkin muhalefet örgütü 1865’te kurulan Yeni Osmanlılar Cemiyeti’dir. Yeni Osmanlıların önde gelen fikir adamları Ali Suavi, İbrahim Şinasi, Namık Kemal ve Ziya Paşa idi. Aydınlar ilerlemenin özgür kurumlara dayandığını, kurumların ise kamuoyu desteği ile ayakta kalabileceğine inanıyorlardı. Bu nedenle halkın eğitilmesi gerektiğini savunuyorlardı. Parlamenter ve anayasal bir rejim olan meşrutiyetle ülkenin kalkınabileceğini düşünüyorlardı. Eğitim aracı olarak Batıda olduğu gibi gazeteyi tercih ettiler ve gazete çıkarmaya başladılar. Gazetelerin sayısı ve etkisi sınırlıda olsa Muhbir, Tasvir-i Efkâr ve Tercüman-ı Ahvâl gibi gazeteler yoluyla fikirlerini yaymayı sürdürdüler.

Meclis-i Mebusan’da 69’u Müslüman, 46’sı gayrimüslim olmak üzere toplam 115 mebus yer aldı. Padişah, Meclis-i Âyan’a 21’i Müslüman 5’i gayrimüslim 26 üye tayin etti. İlk Osmanlı parlamentosu 19 Mart 1877’de Dolmabahçe Sarayı’nda toplandı. Meclisin açılış gününde tüm resmi daireler tatil edildi. Halk törene ilgi gösterdi. Avrupa basını da açılışı takip etmek üzere İstanbul’a geldi. Meclis’in açılışı Padişah II. Abdülhamit’in nutkunun Said Paşa tarafından okunmasından sonra 101 pare top atışıyla duyuruldu. Server Paşa, Meclis-i Âyan, Ahmet Vefik Paşa da Meclis-i Mebusan başkanlığına seçildi.

Misak-ı Milli beyannamesi Meclis-i Mebusan’ın 17 Şubat 1920 Salı günü yaptığı açık birleşimde oy birliğiyle ilan edildi.Türk kamuoyunun coşkuyla karşıladığı Misak-ı Milli kararları İtilaf devletlerini özellikle de İngilizleri memnun etmedi. İngilizler, mütarekenin 7. maddesine dayanarak, fiilen 13 Kasım 1918’den beri kontrol altında tutukları İstanbul’u resmen işgale karar verdiler. Meclis-i Mebusan İngilizler tarafından basıldı. Millet temsilcileri tutuklandı.  Meclisin İngilizler tarafından basılmasından sonra bazı mebuslar ve aydınlar kaçarak Ankara’ya geldiler. Bu olaylar üzerine 18 Mart 1920 günü mecliste yapılan bir oturumda mebuslardan Tunalı Hilmi ve Dr. Rıza Nur’un verdikleri bir önergeyle meclisin yeniden hür iradesini ortaya koyacağı güne kadar çalışmalarının ertelenmesi kararlaştırıldı. Bir süre sonra ise meclisin çalışmalarından rahatsızlık duyan Sultan Vahdettin yayınladığı bir irade ile 11 Nisan 1920’de Meclis-i Mebusan’ı feshetti. Doğru yanıt C'dir.

10 Haziran 1908’de Rusya’nın Reval Limanında İngiltere Kralı VII. Edward ile
Rus Çarı II. Nikola arasında bir görüşme yapıldı. Osmanlı Devletinin paylaşılması
için yapılan bu görüşmeler cemiyeti harekete geçirdi. Cemiyet üyesi olan askerler
dağa çıkarak ayaklanma başlattılar. Enver Bey Tikveş, Selahattin ve Tosun Beyler
Arnavutluk, Kolağası Niyazi ve Eyüp Sabri Beyler Resne ve Ohri bölgelerinde dağa
çıktılar. Bu arada cemiyet fedaileri Nâzım Paşa ve Şemsi Paşa’ya suikast düzenlediler. Meşrutiyetin yeniden ilanı yönündeki baskılara direnemeyen Sultan II. Abdülhamit, 23 Temmuz 1908’de meşrutiyeti yeniden ilan etmek zorunda kaldı. Osmanlı Terakki ve İttihad Cemiyeti, 23 Ağustos 1908’de yayınladığı bir bildiriyle adını İttihat ve Terakki Cemiyeti olarak değiştirdi. II. Meşrutiyet’in ilanıyla Kanun-ı Esasi tekrar yürürlüğe kondu. Sadrazam Sait Paşa basın aracılığı ile Meclis-i Mebusan’ı toplanmaya davet etti. Hafiyelik kaldırıldı ve genel af ilan edildi. 1908 yılının Kasım ve Aralık aylarında ülke genelinde seçimler yapıldı. Seçimlere İttihat ve Terakki Cemiyeti ile Prens Sabahattin taraftarlarının kurduğu Ahrar Fırkası katıldı. Seçimler İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin zaferiyle sonuçlandı.

Yürürlükteki cemiyetler kanununa uygun olarak kurulan Müdafaa-yı Hukuk Cemiyetleri, özellikle emperyalist saldırı ve tehdit karşısında vatanın bütünlüğünü ve milletin bağımsızlığını amaçladılar. İşgallere karşı başlangıçta; miting, protesto, nüfus istatistikleri, propaganda ve yayın yoluyla haklarını dünyaya duyurmayı ve savunmayı amaçlayan bu cemiyetlerin tepkileri kısa sürede silahlı direnişe dönüştü. Aşağıda da görüleceği üzere, ortak gayeleri bölgelerini işgalden kurtarmak olan bu cemiyetler halkın örgütlenmesinde ve direniş azminin güçlenmesinde büyük bir rol oynarken, halkın kendi egemenliğine sahip çıkması yönünde bir harekete dönüştü.

İngilizler, mütarekenin 7. maddesine dayanarak, fiilen 13 Kasım 1918’den beri kontrol altında tutukları İstanbul’u resmen işgale karar verdiler. İşgal, 16 Mart 1920 sabahı yağma ve soygunla başladı ve Şehzadebaşı karakolu basılarak burada uyuyan silahsız 15 er şehit edildi. Meclis-i Mebusan İngilizler tarafından basıldı. O güne değin demokrasiye değer verdiğini iddia eden İngiltere, millet temsilcilerini tutuklamaktan çekinmedi. İstanbul’da millici avı başladı. Milli Mücadele taraftarı olarak bilinen mebuslar, aydınlar, gazeteciler ve Türk Ocağı üyeleri tutuklandı, daha sonra Malta’ya sürgün edildi. Meclisin İngilizler tarafından basılmasından sonra bazı mebuslar ve aydınlar kaçarak Ankara’ya geldiler. Bu olaylar üzerine 18 Mart 1920 günü mecliste
yapılan bir oturumda mebuslardan Tunalı Hilmi ve Dr. Rıza Nur’un verdikleri bir
önergeyle meclisin yeniden hür iradesini ortaya koyacağı güne kadar çalışmalarının ertelenmesi kararlaştırıldı. Bir süre sonra ise meclisin çalışmalarından rahatsızlık duyan Sultan Vahdettin yayınladığı bir irade ile 11 Nisan 1920’de Meclis-i Mebusan’ı feshetti.

914 meclisinde 245 mebus bulunurken, bazı bölgelerin seçime katılamaması nedeniyle 1919 seçimleri ile açılan 1920 meclisinde 172 mebus bulunuyordu. Doğru yanıt A'dır.

Maliye politikasındaki amacı; dostluğunu kanıtlamış devletlerin ekonomik yardımlarını, koşulsuz değil; ulusal çıkarlarla bağdaşması koşuluyla kabul etmekti.

TBMM, 20 Ocak 1921’de Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nu kabul etti. Yeni Türkiye Devleti’nin bu ilk anayasası 23 madde ve 1 ekten oluşuyordu. Anayasa’nın ilk dokuz maddesi BMM’nin ve BMM hükümetinin oluşum biçimi ile görev ve sorumluluklarına ayrılmıştı. Buna göre egemenliğin kayıtsız ve şartsız millette olduğu Madde 1'de belirtiliyordu.

Mustafa Kemal Paşa, Meclis çoğunluğunu yanına alabilmek için, grup çoğunluğunun da yanında olmasına önem veriyordu. Bunu sağlamak için de Müdafaa-i Hukuk Grubu içinde kendi başkanlığında Selamet-i Umumiye Komitesi adıyla gizli bir komite oluşturdu.

II. Grup, sadece tutucu saltanat taraftarlarının oluşturduğu bir grup değildi. İnançlı liberal entelektüeller, tutucu saltanat taraftarları, TBMM Hükümeti’nde yer alamayanlar, yer aldığı halde bu yeri koruyamayanlar, muhalefeti kendisine “şiar” edinenler, Mustafa Kemal Paşa’dan veya onun hükümetteki arkadaşlarından olmayanlar, hep bu grupta yer almışlardı. II. Grup çok geniş bir yelpazede, farklı amaç ve düşüncedeki insanların bir araya gelmesiyle oluşmuştu.

Başkumandanlık Kanunu ve Büyük Taarruz hazırlıkları ile ilgili konularda artan muhalefet ülke düşmandan arındırıldıktan sonra daha da belirginleşmiş, saltanatın kaldırılması ve Lozan’da başlayan barış görüşmeleri Meclis’te iktidar ile muhalefet arasındaki ilişkileri kopma noktasına getirmişti. Öte yandan I. Grup kendi içinde siyasal eğilimlere göre parçalanmaya başlamıştı. Ayaklanma, direniş ve savaş koşulları bu gerekçeler arasında değildir.

1 Kasım 1922’de toplanan TBMM, Saltanatın kaldırılmasını uzun uzun tartıştı. Rauf Bey de Saltanatın kaldırılmasını destekleyen bir konuşma yaptı. Görüşmeler sırasında Mustafa Kemal Paşa da egemenliğin ulusa geçtiğini, ulus temsilcilerinden oluşan TBMM’den başka bir saltanat makamının olmadığını açıklayarak tarihten örnekler verdi, Hilafet ile Saltanat’ın birbirinden ayrılabileceğine işaret etti. Ardından konu; ortak komisyona havale edildi. Bu komisyon içinde yer alan Şer’iye Komisyonu üyelerinin, saltanatla hilafetin ayrılamayacağı tezini ısrarla savundular. Doğru yanıt C'dir.

23 Nisan 1920’de çalışmalarına başlayan TBMM; ittihatçı, itilafçı, İslamcı, Osmanlıcı, liberal, Bolşevik, çiftçi, işçi, tüccar, aşiret reisi, öğretmen, politikacı olmak üzere çok farklı düşünce ve sosyal tabandan ulus temsilcilerini içinde barındırıyordu.  Zamanla fikir ayrılıkları kendisini göstermeye başladı. Farklı düşünceler; Tesanüd Grubu, İstiklal Grubu, Islahat Grubu, Halk Zümresi gibi isimler altında toplandı.  Hürriyet ve İtilaf II. Meşrutiyet döneminde faaliyet göstermiş muhalefet partisidir. Doğru yanıt E'dir.

Anayasa değişikliği ile bakanların tek tek TBMM’ce seçilmesi yöntemine de son verildi. Artık başbakan, Meclis üyeleri arasından cumhurbaşkanınca seçilecek, bakanlar milletvekilleri arasından başbakanca belirlenecek ve tüm Bakanlar Kurulu listesi cumhurbaşkanınca Meclis’in onayına sunulacaktı. Böylece bir daha hükümet bunalımı yaşanmasının önüne de geçiliyordu. Doğru yanıt E'dir.

Laiklik ilkesi anayasaya 1937 yılında dahil olmuştur. Doğru yanıt B'dir.

1924 Anayasa'sı görüşmelerinde Cumhurbaşkanı'nın fesih yetkisini öngören 25. madde 23 Mart’ta 130 milletvekilinin katılımı ile yapılan oylamada 127 red ve bir çekimser oyla kabul edilmedi. Doğru yanıt B'dir.