TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ - Deneme Sınavı - 11

Osmanlı Devleti’nde ilk ve etkin muhalefet örgütü 1865’te kurulan Yeni Osmanlılar Cemiyeti’dir.

Türk-İslam Anayasası 23 Aralık 1876’da Kanun-ı Esasi adı ile ilan edildi.

Kanun-ı Esasi’nin 113. Maddesine göre padişah güvenlik kuvvetleri tarafından yapılan araştırma neticesinde; güvenliği bozdukları tespit edilenleri sürgün etme hakkına da sahipti.

İlk Osmanlı parlamentosu 19 Mart 1877’de Dolmabahçe Sarayı’nda toplandı.

Sultan II. Abdülhamit bu şartlarda meclisin çalışma- larının yararlı olmayacağını gerekçe göstererek 13 Şubat 1878’de meclisi süresiz tatil etti. Osmanlı Devleti istibdat olarak nitelenen mutlakıyetçi bir yönetime döndü.

Osmanlı Meclis-i Mebusanı 21 Aralık 1918’de Padişah Vahdettin tarafından feshedilmişti.

Yeniçeri Ocağı, Vaka-i Hayriye diye isimlendirilecek olan bir karar ve hareketle, 15 Haziran 1826'da Sultan II. Mahmud tarafından ortadan kaldırıldı. Doğru yanıt E'dir.

II. Mahmut, devletin işleyişinde de önemli reformlara imza attı. Uzmanlığa dayalı bir görev ayrımı onunla birlikte başladı. Sadrazamlık unvanı başvekilliğe dönüştürülürken dışişleri, içişleri, ticaret, maliye, evkaf gibi yeni nazırlıklar oluşturuldu. Sadrazamlık makamına ait olan yetkiler, yeni kurulan nazırlıklar arasında paylaştırıldı. Böylece Avrupa kabine sistemine uygun bir bakanlar kurulu oluşturuluyor ve merkezi otorite güçlendiriliyordu. Meclis-i Vükelâ olarak adlandırılan bu kurul devletin en yüksek yasama ve yürütme organı idi. Doğru yanıt B'dir.

Tanzimat Fermanı bütün yurttaşları kapsayan bir ceza kanununun yapılmasını ve yurttaşların yalnızca kanunda olan cezalara çarptırılabilmesini öngörüyordu. Yargı kararı olmadan ölüm cezası verilemeyeceği, müsadere yönteminin kaldırılacağı, suç işleyenin kim olduğuna bakılmaksızın yargılanacağı, toplumsal bir hastalık olan rüşvetle mücadele edileceği belirtiliyordu. Bununla Osmanlı Devleti kanun hâkimiyeti altında, bir siyasî düzeni hedefliyor, padişah da kendi isteğiyle gücünü sınırlandırıyordu. Osmanlı Devleti, kanunların temelini can, mal ve ırz korunmasına dayandıran ferman ile yurttaşlarına can güvencesi vererek hukuk devleti olma yolunda önemli bir adım atıyordu. Doğru yanıt D'dir.

1840 yılından itibaren sancak merkezlerinde Muhassıllık Meclisleri kuruldu. Bu meclislerin görevi; sancaktan alınacak vergilerin miktarını belirlemek ve düzenli toplanmasını sağlamaktı. Doğru yanıt D'dir.

Osmanlı Devleti’nde ilk ve etkin muhalefet örgütü 1865’te kurulan Yeni Osmanlılar Cemiyeti’dir. Yeni Osmanlıların önde gelen fikir adamları Ali Suavi, İbrahim Şinasi, Namık Kemal ve Ziya Paşa idi. Aydınlar ilerlemenin özgür kurumlara dayandığını, kurumların ise kamuoyu desteği ile ayakta kalabileceğine inanıyorlardı. Bu nedenle halkın eğitilmesi gerektiğini savunuyorlardı. Parlamenter ve anayasal bir rejim olan meşrutiyetle ülkenin kalkınabileceğini düşünüyorlardı. Doğru yanıt C'dir.

Meşrutiyet ile İttihat ve Terakki Cemiyeti daha ilk günlerden tepki çekmeye başladı. Eski rejimin yüksek memurları, mektepliler karşısında silineceklerini anlayan alaylı subaylar, askere gitmeme ayrıcalıkları kaldırılan medrese öğrencileri meşrutiyet hareketinden ürkmüşlerdi. Girit, Bosna-Hersek gibi toprak kayıpları da buna eklenince huzursuzluklar arttı. Meşrutiyet’e muhalefeti ile tanınan gazeteci Hasan Fehmi’nin öldürülmesi ise bardağı taşıran son damla oldu. Bu suikasttan İttihatçılar sorumlu tutulurken, suikast, muhalif grupların İttihat ve Terakki’ye karşı birleşmelerine neden oldu. Derviş Vahdeti’nin yayınladığı Volkan gazetesi muhalefetin sesi haline geldi. Suikasttan yedi gün sonra da 31 Mart Olayı cereyan etti. Doğru yanıt A'dır.

Mustafa Kemal Paşa 19 Mart 1920’de vilayetlere, bağımsız livalara, kolordu komutanları ile bütün kuruluşlara bir genelge gönderdi."Kurucu Meclis” yerine “Olağanüstü Yetkili Meclis” kavramını kullandığı bu genelgesi ile ülke seçim atmosferine girdi.

Meclis, önceden belirlenen programa göre 23 Nisan 1920 Cuma günü Ankara’da bulunan 115 milletvekilinin katılımıyla saat 13.45 açıldı. Açış konuşması en yaşlı üye sıfatıyla Sinop Milletvekili Şerif Bey(Alkan) tarafından yapıldı.

Meclis, Anadolu’da yeniden seçilenler ile İstanbul’dan Ankara’ya gelebilenlerden oluşmaktaydı. Azınlık unsurları seçime katılmadığı için daha önceki Osmanlı parlamentolarının aksine “Ulusal” bir nitelik taşımaktaydı. Toplumun hemen tüm kesimlerinden milletvekili seçildiği içinde meclis “geniş tabanlı” idi.

I. TBMM açılışından hemen sonra halkın sorunlarına eğilip ona, olanakları ölçüsünde çözüm üretmeye çalıştı. Bu yönüyle “Halkçı” bir meclisti. Bunun en açık örneği de Ağnam Resmi[Koyun Vergisi] ile ilgili yapılan düzenlemeydi.

25 Nisan 1920’de “Muvakkat İcra Encümeni (Geçici Yürütme Kurulu)” adıyla hükümet kuruldu.

30 Kasım 1918’de Kars’ta 60 delegenin katılımıyla Büyük Kars Büyük Kongresi’ni yaptı. Bu kongre, Cenubi Garbi Kafkas Hükümet-i Muvakkate-i Milliyesi adıyla bir devlet kurarken, Türkiye toprakları üzerinde kuvvetler birliğine dayalı meclis hükümeti sisteminin ilk örneğini sundu. Doğru yanıt A'dır.

III. Selim (1789-1807) iyi yetişmiş ve ileri görüşlü bir padişahtı. Devletin kötü
gidişini durdurmak için devrinin ileri gelen âlimlerine ve yabancı uzmanlara raporlar (layihalar) hazırlattı. Yenilikleri de bu raporlar ışığında uygulamaya koydu. Böylece III. Selim ıslahat hareketini bir tek kişiye değil, devlete mal etmeye çalıştı. Raporlar ışığında yapılan düzenlemelere Nizam-ı Cedid adı verildi. Yenilikler, önce ihtiyacın en fazla hissedildiği askeri alanda yapıldı. Yeniçeri Ordusu yanında, 1794’de Nizam-ı Cedid Ordusu denilen eğitimli ve donanımlı modern bir ordu kuruldu. Bu yeni ordunun subay ihtiyacını karşılamak üzere 1795’de Mühendishane-i Berr-i Hümayun açıldı.

III. Selim döneminin gelişmelerinden Yeniçeri ve ulema gibi yeniliklere karşı olan
güçler hoşnut kalmadı. Nizam-ı Cedit’e karşı, Kabakçı Mustafa’nın liderliğinde bir
isyan başlatıldı. Asiler IV. Mustafa’yı Padişah yaptılar. Nizam-ı Cedit ile girişilen yenilikleri ortadan kaldırdılar. Ülkenin bu karışık döneminde III. Selim’i tekrar tahta
oturtmak isteyen Rusçuk Âyanı Alemdar Mustafa Paşa ordusuyla birlikte İstanbul’a
gelerek, Kabakçı Mustafa İsyanı’nı bastırdı. Bu arada Padişah IV. Mustafa tahtını
korumak için III. Selim’i öldürttü. Sultan Mustafa, Alemdar Mustafa Paşa tarafından tahtan indirildi. II. Mahmut padişah yapıldı (1808). Alemdar Mustafa Paşa da
Sadrazam oldu.