TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ - Deneme Sınavı - 13

Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun ilk maddesi egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğunu vurgulamaktadır. Doğru cevap C'dir.

Meclisin adının başına “Türkiye” sözcüğünün eklenmesi açılıştan “9,5” ay sonra gerçekleşti. Türkiye Büyük Millet Meclisi adı, ilk önce 8 Şubat 1921 günkü bakanlar kurulu kararnamesinde kullanıldı. Doğru cevap D'dir.

Türkiye Devleti'nin ilk hariciye vekili Bekir Sami Bey'dir. Doğru cevap D'dir.

10 Mayıs 1921’de TBMM’de Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu (I. Grup) kitlesel bir meclis grubu olarak kuruldu. Doğru cevap E'dir.

10 Mayıs 1921’de TBMM’de Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu (I. Grup) adı altında kitlesel bir meclis grubu kuruldu. Erkek Öğretmen Okulu konferans salonunda 133 milletvekilinin katılımıyla ilk toplantı yapıldı ve Madde-i Esasiye ile Grup İç Tüzüğü görüşülerek kabul edildi. Mustafa Kemal Paşa, grup başkanlığına seçildi. Doğru cevap C'dir.

2 Ağustos 1923’te açılması planlanan II. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi çalışmalarına 11 Ağustos’ta ancak başlayabildi. “İhtilal Meclisi” olarak tanımlanan I. TBMM’den sonraki bu döneme, gerçekleştirilen yoğun devrimler nedeniyle “İnkılâp Meclisi” adı verilecekti. Doğru cevap C'dir.

Hükümetin kurulma biçimiyle ilgili olarak Mustafa Kemal’in 24 Nisan’da sunduğu önerge olmak üzere, üç öneri arasından Celalettin Arif Bey’in önerisi kabul edildi. 25 Nisan 1920’de “Muvakkat İcra Encümeni (Geçici Yürütme Kurulu)” adıyla hükümet kuruldu. Doğru cevap A'dır.

Yeni hükümette eskiden Harbiye olarak adlandırılan bakanlık çok daha barışçıl olan Müdafaa-i Milliye adını almıştı. Bahriye Vekaleti yoktu ama Erkan-ı Harbiye-i Umumiye (Genel Kurmay Başkanlığı) bir bakanlık olarak hükümette yer almıştı. Doğru cevap B'dir.

Mustafa Kemal Paşa 10 Mayıs 1921’de Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu adı altında bir meclis grubu oluşturmuştu. Mustafa Kemal Paşa’nın Müdafaa-i Hukuk Grubu’nu (I. Grup) kurması karşısında muhalefet de birleşerek II. Müdafaa-i Hukuk Grubu’nu (II. Grup) kurmuştu. Teşkilat-ı Esasiye Yasası’nın benimsenmesine karşı çıkan II. Grup üyeleri, Mustafa Kemal’in Başkomutan olması, Sakarya Savaşı’ndan sonra ordunun bir süre savunmada kalması, İcra Vekilleri Heyetinin görev ve yetkileri, Ankara İtilafnamesi, Lozan’da süren konferans gibi konularda I. Gruba muhalefet etmiş, etkili de olmuştu. Bununla birlikte ülkenin ölüm kalım savaşı verdiği bu günlerde iktidar ve
muhalefet, vatanın kurtuluşu yolunda ortak hareket etmeyi başarmıştı. Doğru cevap E'dir.

3 Mart 1924 günü TBMM’ye getirildi. Aynı gün çıkarılan 429 sayılı “Şeriye ve Evkaf ve Erkânı Harbiye-i Umumiye Vekâletlerinin İlgasına Dair Kanun” ile din ve ordu siyaset dışında bırakıldı. 430 sayılı “Tevhid-i Tedrisat Kanunu” ile ülkedeki tüm öğretim kurumları Maarif Vekâleti’ne bağlandı. Devrimi yürütecek laik düşünceli gençlerin yetişmesinin önü açıldı. Doğru cevap B'dir.

20 Ocak 1921’de kabul edilen ve yirmi üç madde ile bir ekten oluşan yeni devletin
ilk anayasası (Teşkilat-ı Esasiye Yasası) ulus egemenliğini benimsemiş, TBMM’nin
yapısı ve yetkisi ile yerel yönetimleri hükme bağlamıştı. Doğru cevap D'dir.

Ulus egemenliğine dayanan cumhuriyet güvence altına alınmış, “Türklük” etnik değil, tamamen hukuksal bir kavram olarak ele alınmıştı. 88. maddeye göre “Türkiye’de din ve ırk ayırt edilmeksizin vatandaşlık bakımından herkese Türk denir” denilerek hem ırka hem de dine dayanan vatandaşlık tanımı reddedilmişti. Doğru cevap A'dır.

1924 Anayasası esnek ve geliştirici hükümlere de açıktı. Bu sayede devrimler geliştikçe bu gelişim, yapılan değişikliklerle Anayasaya yansıtılabildi. Bu yönde ilk ve en önemli değişiklik 10 Nisan 1928’de yapıldı. 2. maddede yer alan devletin dininin İslam olduğu hükmü ile 26. maddede TBMM’nin görevleri arasında en başta sayılan “dinsel hükümlerin yerine getirilmesi” yükümlülüğü kaldırıldı. Doğru cevap C'dir.

Ankara İstiklal Mahkemesi İzmir’de suikastçıların sorgulamalarına başlarken kapatılan TpCP’nin lider kadrosundan Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele ve Cafer Tayyar Eğilmez ile birlikte eski Maliye Nazırı Cavit, Dr. Nazım, Filibeli Hilmi ve Yenibahçeli Nail beyler gibi İttihat ve Terakki’nin önde gelen isimleri de tutuklananlar arasında yer almıştı. Doğru cevap A'dır.

Saltanat’ın kaldırılmasından başlayarak siyasal alanda girişilen devrim adımları Karabekir ile birlikte Ali Fuat Cebesoy’u da Mustafa Kemal’den uzaklaştırdı. İlk tepki Kazım Karabekir’den geldi. 1924 yılı başlarından itibaren içte kimi yolsuzlukların ve buna bağlı eleştirilerin yoğunlaştığı, Hakkari bölgesinde Nasturilerin ayaklandığı, dışta ise Musul sorununun çıkmaza girdiği bir dönemde, 26 Ekim 1924’te Karabekir, Birinci Ordu Komutanlığı’nı bıraktı. Genelkurmay Başkanlığı’na gönderdiği dilekçede “ordunun yükselmesi ve güçlendirilmesi için” yapmış olduğu önerilerin dikkate alınmamış olmasını gerekçe gösterdi. Üzerine düşen görevi milletvekili olarak yapacağına inandığı için komutanlıktan çekildiğini belirtti. Doğru cevap A'dır.

Eylül 1923’te yapılan seçimleri Mustafa Kemal önderliğindeki I. Grup kazanmış, böylece Halk Fırkası’nın oluşumuna giden yol açılmıştır. Milletvekillerinin de katılımı ile parti tüzüğü hazırlanmış ve 9 Eylül 1923’de yeni Türkiye Devleti’nin ilk siyasal partisi kurulmuştur. Halk Fırkası’nın Genel Başkanlığına 11 Eylül’de Mustafa Kemal seçilmiştir. Doğru cevap B'dir.

1924 yılında Mahmut Esat Bozkurt’un Adalet Bakanı olması ile birlikte hız kazanan hukuk devrimi ilk meyvesini 17 Şubat 1926’da Medeni Yasa’nın kabulü ile verdi. Türk Hukuk Devrimi 1 Mart 1926’da Ceza Yasası’nın, 22 Nisan 1926’da Borçlar Yasası’nın, 29 Mayıs
1926’da Kara Ticaret Yasası’nın, 18 Haziran 1927’de Hukuk Davaları Yargılama Usulü Yasası’nın, 9 Ocak 1929’da Ceza Davaları Yargılama Usulü Yasası’nın, 13 Mayıs 1929’da da Ticaret Yasası’nın Deniz Ticareti’ne yönelik ikinci kitabın kabulü ile sürdü.

Doğru cevap C'dir.

İstanbul’un işgaliyle Osmanlı Devleti olağanüstü bir döneme girdi. Olağanüstü dönemleri, olağan kurumlarla gidermek olası değildi. Bu nedenle Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’u tamamen saf dışı etmek, Heyet-i Temsiliye’yi geçici bir hükümet gibi çalıştırarak, Ankara’da ulusal iradeyi gerçekleştirecek bir meclis toplamak üzere harekete geçti. 17 Mart 1920'de komutanlara ve valilere yolladığı telgraflarda, 15 gün içerisinde Ankara’da bir "Kurucu Meclis" toplanması için fikirlerini sordu. Ancak "Kurucu Meclis" kavramı Kazım Karabekir ve diğer kimi komutanlarca ihtilal anlamını çağrıştırdığı gerekçesiyle tepkiyle karşılandığından, 19 Mart 1920’de vilayetlere, bağımsız livalara, kolordu komutanları ile bütün kuruluşlara bir genelge gönderdi. İstanbul’un işgali ve Meclisi Mebusan’ın bu koşullarda görev yapamayacağını resmi olarak hükümete belirterek dağılması üzerine Devlet başkentinin korumasını, ulusun bağımsızlığını ve devletin kurtarılmasını sağlamak amacıyla ulusça olağanüstü yetki verilecek bir meclisin Ankara’da toplantıya çağırılmasının zorunlu görüldüğünü duyurdu. İstanbul’da dağılmış olan milletvekillerinden Ankara’ya gelebileceklerin de bu meclise katılabileceklerini belirtti. Mustafa Kemal’in "Kurucu Meclis" yerine "Olağanüstü Yetkili Meclis" kavramını kullandığı bu genelgesi ile ülke seçim atmosferine girdi. Seçimlerde; sancaklar seçim bölgesi olacak, her sancaktan beş üye seçilecek ve milletvekilleri en geç on beş gün içinde Ankara’da toplanacaklardı.

Olağanüstü Yetkili Meclis'in toplanması çalışmaları devam ederken Mustafa Kemal Paşa, mali konularda da önlem almakta gecikmemiş, 18 Mart’ta Osmanlı Bankası, Duyun-u Umumiye ve Reji İdareleri ile Ziraat Bankası’nın kasa mevcudundan İstanbul’a gönderme yapmamalarını istemişti. Mustafa Kemal bu önlemleri alırken Vahdettin ve Damat Ferit Hükümeti, kurduğu örgütlerle, siyasal partilerle, askeri güçlerle ve propagandalarla sürekli olarak Kuva-yı Milliye’yi parçalayıcı girişimlerde bulunuyordu. Çalışmalarına yeniden başlayan Hürriyet ve İtilaf Partisi yanında, Kürt Teali ve Teavün Cemiyeti, Teali İslam Cemiyeti, Askeri Nigehban Cemiyeti, Tarik-i Salah Cemiyeti, Halas-ı Vatan Cemiyeti, Saltanatı Koruma Cemiyeti ve İngiliz Muhibleri Cemiyeti bu konuda yoğun çaba göstermekteydi.

Refet Bey’in Keçiören’deki evinde Amasya Genelgesi’nin imzacısı olan Mustafa Kemal Paşa, Rauf Orbay, Refet Bele ve Ali Fuat Paşa’nın katıldıkları bir toplantıda Orbay ve Bele Saltanat’ın kaldırılacağı yolundaki endişelerini ve bu kuruma olan bağlılıklarını dillendirirken Ali Fuat Paşa görüş bildirmemişti.