TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ - Deneme Sınavı - 14

2 Aralık 1922’de Meclis’te görüşülen bu öneride milletvekili olacaklarda; Türkiye’nin o günkü sınırı içinde doğmuş olmaları ya da belli bir yerde beş yıl oturmuş olmaları koşulu aranıyordu. Ulusal zafer için oradan oraya koşturduğu için belli bir yerde beş yıl oturamayan ve doğum yeri ulusal sınırların dışında kalan Mustafa Kemal Paşa bu öneri karşısında Meclis’te hazin ve sert bir konuşma yaptı. Öneri reddedildi, böylece Mustafa Kemal Paşa’nın kurulu düzeni değiştirmeye yönelik girişimlerini önlemeye çalışan muhalefet başarısız oldu. Mustafa Kemal Paşa ise ülkeyi ve ulusu çağdaş uygarlığın ilerisine taşıma müca-delesini, kuracağı siyasal parti ile yürütme kararı aldı.

6 Aralık 1922’de basına verdiği demeçte Halk Fırkası adıyla bir parti kuracağını açıklayan Mustafa Kemal, parti kurmaktaki amacını dört nokta üzerine oturtmuştu.

 Kurtuluş Savaşındaki başarıyı siyaset, yönetim ve ekonomi alanında da sür-dürmek ve gerekli atılımlarla, devrimlerle tamamlamak,

 Yeni düzenlemeleri uzun süreli bir programa dayandırmak,

 Böyle bir programı kişisellikten kurtarmak ve vatandaş çoğunluğunun des-teğini sağlamak

 Kurulacak partiyi halkçılık esasına oturtmak.

Cumhuriyet ilan edildikten  sonra Cumhurbaşkanı seçimine geçildi. Oylama 15 dakika sürdü. Oturum başkanı İsmet (Eker) Bey saat 20:45’te oy-lamaya katılan 158 üyenin oybirliği ile Cumhurbaşkanlığına Ankara Milletvekili Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın seçildiğini açıkladı. Mustafa Kemal Paşa bu sonuç-tan dolayı bir teşekkür konuşması yaptı.

Anayasa değişikliği dine ve dile ilişkin 1921 Anayasası’nda bulunmayan yeni bir hüküm de getirdi. 2. madde yeniden düzenlendi; “Türkiye devletinin dini, İs-lam dinidir. Resmi dili Türkçedir” denildi. Demokratik hukuk devleti anlayışı ile bağdaşmayan bu yeni düzenleme ile Cumhuriyet’e yöneltilen ya da yöneltilecek olan kimi saldırılar önlenmek istenmişti.

Nitekim Halk Partisi grubunda görüşülen öneriler 3 Mart 1924 günü TBMM’ye getirildi. Aynı gün çıkarılan 429 sayılı “Şeriye ve Evkaf ve Erkânı Harbiye-i Umu-miye Vekâletlerinin İlgasına Dair Kanun” ile din ve ordu siyaset dışında bırakıldı. 430 sayılı “Tevhid-i Tedrisat Kanunu” ile ülkedeki tüm öğretim kurumları Maa-rif Vekâleti’ne bağlandı. Devrimi yürütecek laik düşünceli gençlerin yetişmesinin önü açıldı.

Mahmut Esat Bozkurt yürütme organlarının olası diktatörlüklerinin önlenebilmesi için seçimle oluşturulacak ikinci bir Meclis oluşturulmasını gerekli bulmuş, ancak öneri  Meclis’te kabul görmemişti.

1924 Anayasası iki temel ilke üzerinde inşa edilmiştir. “Cumhuriyet” ve “Güçler Birliği” esasları baş ilkelerdir. Cumhuriyet ilkesi üzerine kıskançlıkla durulmuş, devlet biçiminin “Cumhuriyet” olduğu yolundaki maddenin değiştirilmesinin, hatta değiştirilmesinin önerilmesinin bile olanaklı bulunmadığı vurgulanmıştır. (Madde 102) Ulusal Cumhuriyetin güçler birliği esası üzerinde yükselmesinin en önemli sonucu ise, egemenliğin kayıtsız şartsız Türk Ulusuna ait bulunduğu ve ulusa ait bu hakkı kullanacak tek makamın TBMM olduğudur. Meclisin üstünlü-ğü mutlaktır.

Terakkiperver Cumhuriyet Partisi:

Programın ilk maddesinde Türkiye Devleti’nin halkın hâkimiyetine dayanan bir cumhuriyet olduğu vurgulanmış, “hürriyetperverlik (liberalizm)” ile “halkın hâkimiyeti (demokrasi)”partinin ana görüşü olarak belirtilmişti. 

TpCP, programında ayrıca anayasanın halkın isteği doğrultusunda değiştirileceğini, yönetimde merkezciliğin kaldırılacağını, doğal koşullara göre illerin yeniden düzenleneceğini, işçi ve işveren haklarının eşit düzeyde savunulacağını, eğitimde terbiyenin esas tutulacağını, İstanbul’un yeniden ekonomik merkez haline getirileceğini de yükümlenmişti. Bu çerçevede TpCP’yi CHP’den ayıran en temel özellik “milli vahdetin halelden masuniyetini temin için devletin murakabesi baki kalmak şartile idari adem-i merkeziyet esası terviç edilecektir” ilkesidir. Böylece CHP’nin merkeziyetçiliğine karşı yeni par-ti yerinden yönetimi savunacağını belirtiyordu. TpCP’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da daha yaygın örgütlenmesi ve taraftar bulması da kuşkusuz bu tavrın-dan kaynaklanmaktaydı. CHP’ye yakın çevrelerin TpCP programında en çok eleş-tirdikleri ve şiddetle karşı çıktıkları özellik ise altıncı maddede belirtilen “Fırka efkâr ve itikadat-ı diniyeye hürmetkârdır” ifadesi olmuştu. Programın tamamında yer alan dinle ilgili tek madde de buydu.

Şeyh Sait İsyanı ile birlikte çıkarılan Takrir-i Sükûn Yasası’nın sü-resini ise 2 yıl daha uzattı. Böylece Takrir-i Sükûn Dönemi yasanın yürürlükten kalktığı 4 Mart 1929’a sürdü.

Takrir-i Sükûn Dönemi aynı zamanda toplumsal yaşamın çağdaş bir görünü-me kavuşturulmasını sağlayan devrimlerin de yapıldığı bir dönem oldu. 25 Kasım 1925’te memurların şapka giymesini öngören yasa çıkarıldı. Kadınların giyim ku-şamları ile ilgili herhangi bir yasal düzenlemeye gidilmedi. 26 Aralık 1925’te za-man ölçüleri değiştirildi. Alafranga saat ve miladi takvim geçerli kılındı. 20 Mayıs 1928’de çıkarılan yasa ile de rakamlar değiştirildi. Bu son iki değişiklik ile Türkiye Batılı ülkelerle ilişkilerini de bir düzene koymuş oldu.

III. Selim döneminin Türk demokrasi tarihine en önemli katkısı meşveret usulünün kurumsallaştırılması oldu. Padişah kendi başkanlığı altında ülkenin ileri gelen devlet adamlarının katıldığı bir Meşveret (danışma) Meclisi topladı. Bu mecliste katılımcılar düşüncelerini özgürce dile getirebiliyor, sorunlar tüm açıklığı ile tartışılabiliyordu. Hatta padişah, yayınladığı Hatt-ı Hümayunlar ile düşüncelerin özgürce ifade edilmesini isteyerek, bu konuda güvenceler de verdi. Meşveret Meclisi karar almayı kişisellikten çıkaran, danışma işini sürekli kılan önemli ve ileri bir adım oldu. Bu özelliği nedeniyle kimi yazarlarca padişahın mutlak egemenliğini kendi eliyle ve fiilen sınırlayan “meşrutiyet rejiminin kurulmasına zemin hazırlayan bir hareket” olarak değerlendirildi.

Demokrasi kavramının temel unsurlarından biri olan meclisin Türk milletinin tarihinde özel bir yeri vardır. Devletin bireyden üstün olduğu anlayışına sahip eski Türklerde halkın temsili kendine özgü kurumları ortaya çıkarmıştır. Türklerde devlet işlerinin görüşüldüğü meclise toy, kurultay adı verilmiştir. Yılda üç defa toplanan kurultay, danışma meclisi işlevini görmektedir.

II. Mahmut’un ölümüyle tahta geçen Abdülmecit, 3 Kasım 1839’da Mustafa Reşit Paşa’nın hazırladığı Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nu (Tanzimat Fermanı) ilan etti.

Tanzimat Fermanı ilan edildiğinde tahtta Sultan Abdülmecid vardı

Tanzimat Dönemi’nin demokratik gelişme açısından en önemli katkılarından biri halkın seçimle tanışmasıdır.

Osmanlı Devleti’nde ilk ve etkin muhalefet örgütü 1865’te kurulan Yeni Osmanlılar Cemiyeti’dir.

Osmanlı Devleti’nde ilk ve etkin muhalefet örgütü 1865’te kurulan Yeni Osmanlılar Cemiyeti’dir. Yeni Osmanlıların önde gelen fikir adamları Ali Suavi, İbrahim Şinasi, Namık Kemal ve Ziya Paşa idi.

16 Temmuz 1876’da hükümet üyeleri, ulema, üst düzey bürokrat ve askerlerden oluşan 200 kişinin katılımıyla bir Meclis-i Umumi toplandı. Bu toplantıda çeşitli ülke sorunlarının yanında Kanun-ı Esasi(Anayasa) konusu da tartışıldı. Toplantıda meşrutiyetin ülke sorunlarını çözeceğine dair iyimser bir yaklaşım benimsendi. Bir komisyon tarafından hazırlanan Türk-İslam Anayasası 23 Aralık 1876’da Kanun-ı Esasi adı ile ilan edildi. Böylece mutlakıyet yönetiminden meşrutiyet yönetimine geçildi.

1876 Kanun-ı Esasi gereği seçimler yapıldı. Ancak, zaman yetersizliği sebebiyle seçimler tamamlanmadan Meclis açıldı. Böylece Meclis-i Mebusan’da 69’u Müslüman, 46’sı gayrimüslim olmak üzere toplam 115 mebus yer aldı.

1 Kasım 1922’de toplanan TBMM, Saltanatın kaldırılmasını uzun uzun tartıştı. Rauf Bey de Saltanatın kaldırılmasını destekleyen bir konuşma yaptı hatta daha da ileri giderek o günün bayram olmasını istedi. Doğru cevap D'dir.

I. TBMM her kesimden temsilciyi bünyesinde barındıran bir meclisti. Diğer bir ifade ile I. TBMM çok sesli “demokrat” bir meclisti. Doğru cevap B'dir.

TBMM, Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nu 20 Ocak 1921'de kabul etmiştir. Doğru cevap A'dır.